** Poniższa wypowiedź dotyczy działalności EBC w roku 2021 i powstała przed inwazją Rosji na Ukrainę. EBC jest gotów podjąć wszelkie niezbędne działania na rzecz ochrony stabilności finansowej i wypełnienia swojego mandatu do utrzymania stabilności cen. **

W 2021 roku strefa euro wkroczyła na ścieżkę bardziej stabilnego ożywienia gospodarczego po kryzysie spowodowanym pandemią. Gospodarka mocno odbiła – dynamika realnego PKB wyniosła 5,3% – choć pod koniec roku wzrost spowolnił z powodu nowych obostrzeń wprowadzonych ze względu na falę zakażeń wariantem Omikron koronawirusa. Ożywienie sprzyjało także poprawie sytuacji na rynku pracy. Pod koniec roku stopa bezrobocia spadła do rekordowo niskiego poziomu.

Ożywienie było jednak naznaczone napięciami w obliczu szybkiego ponownego otwarcia gospodarki. Na początku 2021 inflacja w strefie euro była bardzo niska, ale ograniczenia podażowe wywołane pandemią, odbicie światowego popytu i skok cen energii doprowadziły do jej gwałtownego wzrostu. Średnia roczna stopa inflacji ogółem w 2021 wyniosła 2,6%, wobec zaledwie 0,3% w 2020.

W 2021 roku EBC ukończył przegląd strategii swojej polityki pieniężnej. Jego rezultatem jest zaktualizowana strategia, która umożliwia nam reagowanie na nowe wyzwania i ukierunkowuje nasze działania w złożonej obecnie sytuacji. Rada Prezesów przyjęła cel inflacyjny wynoszący 2% w średnim okresie – to prosto zdefiniowany i zrozumiały cel. Jest symetryczny, co oznacza, że odchylenie w górę jest równie niepożądane co odchylenie w dół. Ten cel ma też solidne podstawy, ponieważ został uzgodniony przez całą Radę Prezesów.

Rada Prezesów ustaliła również, jak EBC będzie realizować zadeklarowane symetryczne podejście. Chodzi w szczególności o to, że kiedy gospodarka działa blisko dolnej granicy efektywności podstawowych stóp procentowych, wtedy niedopuszczenie do tego, żeby odchylenie w dół stopy inflacji od celu inflacyjnego się utrwaliło, wymaga szczególnie mocnych lub długotrwałych środków polityki pieniężnej. Nowa strategia znalazła odzwierciedlenie w naszej zmodyfikowanej zapowiedzi przyszłego poziomu stóp procentowych i ukierunkowywała reakcje polityki pieniężnej na zmiany sytuacji gospodarczej w drugim półroczu.

Gdy ożywienie było kruche, a inflacja niska, zapewniliśmy znaczne wsparcie monetarne, żeby inflacja ponownie zbliżyła się do naszego celu. W miarę jej wzrostu cierpliwie i konsekwentnie realizowaliśmy obrany kurs polityki pieniężnej, by uniknąć przedwczesnego zacieśnienia w reakcji na szoki podażowe. Dostosowaliśmy tempo zakupów netto aktywów w ramach nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii (PEPP) zgodnie ze zmieniającymi się perspektywami i naszą oceną warunków finansowania.

W grudniu Rada Prezesów uznała, że stan ożywienia gospodarczego i postępy w realizacji naszego średniookresowego celu inflacyjnego pozwalają na stopniowe zmniejszanie tempa skupu aktywów w kolejnych kwartałach. Rada ogłosiła, że zakupy netto w ramach programu PEPP zakończą się w marcu 2022 i że skala innych programów skupu aktywów będzie stopniowo ograniczana.

W ramach przeglądu strategii EBC opublikował także ambitny plan działań związanych ze zmianą klimatu, wraz ze szczegółowym harmonogramem procesu włączania tej problematyki do ram naszej polityki pieniężnej. Obejmuje to prace nad bardziej precyzyjnym uwzględnieniem konsekwencji zmiany klimatu w naszych modelach makroekonomicznych oraz opracowanie nowych wskaźników na potrzeby analizy ryzyka klimatycznego. Ważną rolę w koordynacji działań EBC w tej dziedzinie będzie pełnić nasze centrum ds. zmiany klimatu, ustanowione w 2021. Działania i inicjatywy EBC na rzecz zrównoważonego rozwoju przedstawiono szczegółowo w osobnym rozdziale niniejszego raportu.

EBC wprowadził także kilka ważnych zmian w sposobie komunikacji. W lipcu Rada Prezesów zaczęła stosować nowy format oświadczenia o polityce pieniężnej, dzięki czemu przyjęte decyzje są przedstawiane w bardziej przystępny sposób. Nowemu oświadczeniu towarzyszy graficzny „skrót oświadczenia o polityce pieniężnej” skierowany do ogółu społeczeństwa. Objaśnia on decyzje EBC prostym językiem i z wykorzystaniem przystępnych grafik. Jest dostępny we wszystkich językach urzędowych UE.

Euro cieszy się dużym poparciem społecznym. Według badania Eurobarometru prowadzonego w czerwcu i lipcu 2021 roku 79% respondentów ze strefy euro opowiedziało się za wspólną walutą. Jednak euro musi się sprawdzać także w dobie cyfryzacji. Dlatego Rada Prezesów postanowiła rozpocząć w 2021 roku 24‑miesięczny etap prac analitycznych w projekcie poświęconym potencjalnemu wprowadzeniu cyfrowego euro. Jednocześnie gotówka nadal będzie pełnić ważną rolę w życiu codziennym obywateli. W grudniu EBC ogłosił, że zamierza w przyszłości zmienić wygląd banknotów euro. Proces projektowy będzie się opierać na konsultacjach z opinią publiczną, a ostateczne wzory mają zostać wybrane w 2024.

Tak więc nadchodzące lata przyniosą zmiany dla euro. Jedno pozostanie jednak przez cały czas niezmienne – zaangażowanie EBC na rzecz wspólnej waluty i stabilności cen.

Frankfurt nad Menem, kwiecień 2022

Christine Lagarde

Prezes

Rok w liczbach

1 Pandemia wciąż osłabia obiecujące perspektywy ożywienia gospodarczego

W 2021 gospodarka światowa odnotowała znaczne ożywienie, głównie z powodu powrotu gospodarek do normalnego funkcjonowania wraz z rosnącymi współczynnikami zaszczepień przeciw COVID-19 oraz dzięki stanowczym interwencjom władz przeprowadzonym w odpowiednim momencie. Jednakże siła ożywienia do pewnego stopnia różniła się pomiędzy zaawansowanymi i wschodzącymi gospodarkami rynkowymi. Wzrosła globalna inflacja odzwierciedlając przede wszystkim gwałtowny wzrost cen energii oraz przewagę popytu nad podażą obserwowaną w niektórych sektorach wywołaną czynnikami związanymi z pandemią a także ograniczeniami transportowymi i podażowymi W strefie euro wzrost realnego PKB w 2021 był wysoki i kontrastował z rekordowym spadkiem z poprzedniego roku. Ożywienie to, które przyniosło z kolei poprawę sytuacji na rynkach pracy było wspierane przez szybką i stanowczą reakcję monetarną i fiskalną. Niemniej gospodarce przez cały rok towarzyszyła duża niepewność, zaś różnica między dwoma największymi sektorami, tzn. sektorem przemysłowym a usługami, była wyraźna. Na początku roku lockdowny i ograniczenia podróży niekorzystnie wpływały na wzrost, co przekładało się na popyt i podaż w sektorze usług. W późniejszym okresie po wyjątkowo silnym wzroście globalnego popytu pojawiły się utrudnienia po stronie podażowej a wyższe koszty energii ograniczały produkcję w sektorze przemysłowym. Inflacja w strefie euro mierzona zharmonizowanym wskaźnikiem cen konsumpcyjnych (HICP) gwałtownie wzrosła z poziomu 0,3% w 2020 do 2,6% w 2021. W pierwszych kilku miesiącach utrzymywała się na niskim poziomie, następnie zaczęła rosnąć a w grudniu wyniosła 5,0%. Wzrost cen w znacznym stopniu odzwierciedlał gwałtowny wzrost cen energii. Po odmrożeniu gospodarek ujawniła się nierównowaga podaży i popytu, na którą miały też wpływ bardziej techniczne czynniki, takie jak koniec obowiązywania obniżonej stawki VAT w Niemczech. W nadchodzącym okresie oczekiwano, że w krótkim horyzoncie inflacja będzie nadal wysoka, lecz przewidywana na 2022 stopa inflacji ma być niższa niż obecnie. Jednak rosyjska inwazja na Ukrainę znacząco zwiększyła niepewność wokół prognozowanej inflacji.

1.1 Znaczne lecz nierównomierne ożywienie globalne po kryzysie

W 2021 roku w gospodarce globalnej zaobserwowano znaczne ożywienie po kryzysie, ale jego symptomy rozkładały się nierównomiernie (zob. wykres 1.1). Po spadku w 2020 roku o 3,1% r/r, globalne PKB w ujęciu realnym wzrosło w 2021 roku o 6,2% pomimo nawrotów pandemii. Ponowne uruchomienie gospodarek, rosnące współczynniki zaszczepień przeciw Covid-19 oraz podjęte w odpowiednim czasie interwencje władz były głównymi motorami napędowymi ożywienia gospodarczego, natomiast ograniczenia globalnej podaży hamowały wzrost. Choć ożywienie było zjawiskiem globalnym, kształtowało się ono nierównomiernie. Było bardziej widoczne w gospodarkach zaawansowanych, a mniej w gospodarkach wschodzących, które miały bardziej ograniczone zasoby szczepionek i mniejszą zdolność prowadzenia działań podtrzymujących gospodarkę. Ponadto globalne ożywienie gospodarcze pod koniec roku zaczęło słabnąć, głównie z powodu nowej fali infekcji oraz ponownie wprowadzonych restrykcji sanitarnych i utrzymujących się ograniczeń podaży.

Wykres 1.1

Globalne realne PKB

(roczne zmiany w proc., dane kwartalne)

Globalna wymiana handlowa również znacznie się ożywiła, ale dynamika tego ożywienia w drugiej połowie 2021 spadła (zob. wykres 1.2). Zdecydowane ożywienie globalnego popytu zaczęło się przede wszystkim od konsumpcji, zwłaszcza dóbr, nie zaś od usług (takich jak podróże i turystyka), które podlegały większym obostrzeniom. W drugiej połowie roku, wymiana dóbr przekroczyła poziom sprzed kryzysu, choć wzrost ten osłabił się z powodu utrzymujących się ograniczeń podaży. Handel usługami, które zakładają intensywne kontakty międzyludzkie wzrastał wolniej, co było związane ze stopniowym rozluźnianiem restrykcji, i w 2021 pozostał na poziomie sprzed pandemii.

Wykres 1.2

Wzrost globalnej wymiany handlowej (wolumen importu)

(roczne zmiany w proc., dane kwartalne)

W 2021 roku znacząco wzrosła globalna inflacja. Wzrost odnotowano zarówno w przypadku inflacji cen konsumenckich mierzonej głównymi wskaźnikami jak też inflacji z wyłączeniem cen żywności i energii (zob. wykres 1.3). W krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), inflacja HICP wzrosła do 6,6%, zaś inflacja z wyłączeniem cen energii i żywności wzrosła do 4,6%. W większości krajów wzrost inflacji wynikał w dużej mierze z wyższych cen energii i surowców, za których wzrost odpowiedzialne były wywołane pandemią rozbieżności między ograniczoną podażą a szybko rosnącym popytem. W Stanach Zjednoczonych, gdzie realne PKB osiągnęło poziom sprzed kryzysu w drugim kwartale 2021, presje inflacyjne były szczególnie silne, a pod koniec roku jeszcze wzrosły. Presje inflacyjne okazały się również szeroko zakrojone w niektórych gospodarkach wschodzących.

Wykres 1.3

Stopa inflacji cen konsumpcyjnych w krajach OECD

(roczne zmiany w proc., dane miesięczne)

Ceny ropy naftowej w roku 2021 wzrosły z rekordowo niskiego, spowodowanego pandemią poziomu 10 USD za baryłkę do 86 USD za baryłkę. Pod koniec roku ceny ropy naftowej Brent stanowiące międzynarodowy standard odniesienia wynosiły 79 USD za baryłkę. Wraz z ożywieniem gospodarczym, popyt na ropę wzrósł do poziomu sprzed pandemii. W drugiej połowie 2021 także wysokie ceny gazu prowadziły do jego zastąpienia przez inne źródła energii, w tym ropę naftową. Jednocześnie podaż ropy naftowej kształtowała się poniżej popytu. Wynikało to częściowo z ograniczenia mocy produkcyjnych amerykańskiego przemysłu łupkowego jak też stosunkowo umiarkowanego podwyższenia produkcji ropy przez kraje kartelu OPEC+.

Nominalny efektywny kurs euro spadł w 2021 roku o ok. 3,6%. W ujęciu dwustronnym nastąpiło to głównie w rezultacie deprecjacji euro w stosunku do dolara o 7,7%, która w pierwszym rzędzie odzwierciedlała rozbieżność między polityką pieniężną prowadzoną w Stanach Zjednoczonych i w strefie euro. Kurs euro spadł w stosunku do funta szterlinga, lecz umocnił się w stosunku do japońskiego jena.

Pod koniec roku 2021, perspektywy globalnego wzrostu gospodarczego stały pod znakiem zapytania z powodu nierównomiernego rozwoju sytuacji pandemicznej w związku z nierównomiernym postępem szczepień na świecie. Pojawienie się wariantu koronawirusa Omikron, ponowny wzrost liczby infekcji oraz ponowne zaostrzenie restrykcji sanitarnych niosły ryzyko spowolnienia tempa globalnego ożywienia gospodarczego. Podobne niebezpieczeństwo wiązało się z możliwością trwalszych ograniczeń podaży.

1.2 Znaczne ożywienie w gospodarce strefy euro^[1]

Po spadku o 6,4% w 2020, największym w historii, realny PKB w strefie euro wzrósł o 5,3% w 2021 (zob. wykres 1.4). Dynamika wzrostu w ciągu roku wciąż była kształtowana w znacznej mierze przez rozwój pandemii COVID-19, a także wysoką, choć spadającą niepewność gospodarczą. W pierwszym kwartale lockdowny i ograniczenia podróży wciąż miały negatywny wpływ na wzrost gospodarczy, zwłaszcza na konsumpcję usług. Ożywienie rozpoczęło się od sektora przemysłowego, który jako całość odnotował wysokie stopy wzrostu. W miarę jak w drugim i trzecim kwartale gospodarki zaczęły wracać do normalnego funkcjonowania a restrykcje były łagodzone, sektor usług zaczął nadganiać stracony czas, co przybliżało perspektywę szeroko zakrojonego ożywienia. Jednakże wyjątkowo wysoki wzrost globalnego popytu w drugiej połowie roku doprowadził do zachwiania równowagi między podażą a popytem na różnych rynkach. Ta z kolei prowadziła m.in. do gwałtownego wzrostu cen energii, co wraz z ponownym nasileniem pandemii osłabiło ożywienie gospodarcze i zwiększyło presje inflacyjne.

Wykres 1.4

Realny PKB strefy euro i udział popytu

(zmiana roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

Podczas gdy zjawiska te dotknęły wszystkie kraje strefy euro, istniały też pewne różnice co do skali ożywienia. Sytuacja ta wynikała głównie z różnego przebiegu pandemii w poszczególnych krajach, ale odzwierciedlała także różny stopień uzależnienia od globalnych łańcuchów dostaw oraz znaczenie gospodarcze sektorów, w których konieczne są liczne interakcje międzyludzkie, takich jak turystyka. Do końca 2021 produkcja w strefie euro była o 0,2% większa niż w czwartym kwartale 2019 (zob. wykres 1.5). Jednakże sytuacja wyglądała różnie w różnych krajach, a spośród największych gospodarek strefy euro jedynie we Francji poziom produkcji przekroczył poziom sprzed pandemii.

Wykres 1.5

Realny PKB strefy euro, spożycie prywatne i inwestycje

(indeks: Q4 2019 = 100)

Do ożywienia wzrostu gospodarczego w strefie euro w 2021 przyczyniała się podjęta w odpowiednim czasie i stanowcza ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna. Niektóre działania pomagały również gospodarce dostosować się do zmian strukturalnych wywołanych wciąż trwającą pandemią. W 2021 EBC w dalszym ciągu łagodził skutki pandemii prowadząc odpowiednią politykę pieniężną. Akomodacyjna polityka pieniężna wraz z odpowiednim poziomem płynności zabezpieczała dopływ kredytu do gospodarki realnej. Jeśli chodzi o politykę fiskalną, rządy państw strefy euro w 2021 w dalszym ciągu udzielały znacznego wsparcia budżetowego w celu łagodzenia efektów kryzysu, stosując skrócony wymiar czasu pracy, wyższe wydatki na cele zdrowotne, inne formy wsparcia dla firm i gospodarstw domowych oraz szczodre programy gwarancji kredytowych. Na poziomie UE rozpoczęto wdrażanie programu Next Generation EU oraz przyjęto program Fit for 55, który ma sprawić, że ożywienie w państwach Unii będzie trwalsze, bardziej równomierne i oparte na technologiach korzystniejszych dla środowiska.

Spożycie prywatne w strefie euro w 2021 wzrosło o 3,5% przy czym szczególnie silne wzrosty miały miejsce w drugim i trzecim kwartale, głównie dzięki złagodzeniu restrykcji kowidowych. Zaufanie konsumentów zwiększyło się wyraźnie począwszy od wiosny, w miarę jak wzrastał poziom zaszczepienia i malało ryzyko infekcji, a sytuacja finansowa gospodarstw domowych polepszyła się, przede wszystkim z powodu wzrostu dochodów z pracy (zob. wykres 1.6). Dopłaty państwowe do dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych były stopniowo wycofywane. Wkład transferów fiskalnych netto do wzrostu realnego dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych w 2021 był ujemny, w miarę jak kurczyła się lista osób uprawnionych do świadczeń w ramach programów ochrony miejsc pracy i innych form wsparcia fiskalnego. W wyniku znacznego wzrostu wynagrodzeń i zatrudnienia dochód z pracy, który zazwyczaj pociąga za sobą większą skłonność do konsumpcji niż inne źródła dochodu, stanowił główny składnik wzrostu realnego dochodu do dyspozycji w 2021. Na wzrost realnego dochodu do dyspozycji wpływała również nadwyżka operacyjna, dochód z tytułu własności i mieszany, których wkład w 2021 przyjął wartości dodatnie, natomiast ujemnie odbijały się na nim pogarszające się warunki handlowe. Po dużym wzroście wywołanym pandemią, odnotowanym w roku 2020, stopa oszczędności gospodarstw domowych w 2021 spadła, choć wciąż kształtowała się powyżej poziomu sprzed pandemii z powodu utrzymujących się obostrzeń i niepewności. Oznaczało to, że, pomimo silnego ożywienia, spożycie prywatne pod koniec 2021 pozostawało na poziomie sprzed pandemii.

Wykres 1.6

Spożycie prywatne w strefie euro oraz struktura dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych

(zmiana rok-do-roku w proc. i wkład w pkt proc.)

W pierwszej połowie 2021 odnotowano wzrost inwestycji przedsiębiorstw (których wartość przybliżają inwestycje niebudowlane) w miarę jak łagodzono obostrzenia pandemiczne, a gospodarka ponownie zaczęła funkcjonować normalnie. Sprzyjały temu również nadal korzystne warunki finansowania. Jednakże ograniczenia podaży widoczne w wydłużających się terminach dostaw i rosnących cenach dóbr pośrednich od połowy roku hamowały ożywienie i – co za tym idzie – ograniczały inwestycje przedsiębiorstw. W efekcie gwałtowny wzrost cen energii i nawrót pandemii pod koniec roku hamowały inwestycje przedsiębiorstw. Pod koniec 2021 inwestycje przedsiębiorstw wzrosły, lecz wciąż kształtowały się wyraźnie poniżej poziomu odnotowanego w ostatnim kwartale 2019 (zob. wykres 1.5). Z kolei inwestycje mieszkaniowe przekroczyły poziom sprzed kryzysu już w IV kw. 2020. W kolejnych kwartałach niedobory materiałów i pracowników odbiły się na rentowności w budownictwie. Niemniej korzystne warunki finansowania, programy wsparcia dochodów ludności oraz wysoki poziom oszczędności podtrzymały popyt na rynku mieszkaniowym. Pod koniec 2021 inwestycje mieszkaniowe kształtowały się znacznie powyżej poziomu sprzed kryzysu.

Wymiana handlowa w strefie euro osiągnęła poziom sprzed pandemii pod koniec 2021, a jej udział netto we wzroście PKB za 2021 był dodatni. Jeśli chodzi o import, wysokie tempo wzrostu wynikające z cyklicznego uzupełniania zapasów zostało zahamowane przez silny wzrost cen, zwłaszcza cen importu energii. W 2020 roku odnotowano silny wzrost eksportu, który miał swoje źródło w przetwórstwie przemysłowym. Przebieg tego wzrostu był dwutorowy. Ożywienie w wymianie towarowej spadało od II kw. 2021 wraz z pojawieniem się ograniczeń podaży i wąskimi gardłami transportowymi oraz wpływem, jaki zjawiska te miały na czołowe branże eksportu; eksport usług skorzystał na powrocie do normalnego funkcjonowania branż wymagających intensywnych kontaktów międzyludzkich, takich jak turystyka. Zarówno import jak i eksport do końca IV kw. 2021 kształtowały się powyżej poziomu sprzed kryzysu.

Wzrost produkcji był nadal nierównomierny i różnie kształtował się w różnych sektorach gospodarki (zob. wykres 1.7). Zarówno udział przemysłu jak i usług we wzroście gospodarczym był dodatni, jednakże przemysł przyczyniał się bardziej do wzrostu realnej wartości dodanej brutto.

Wykres 1.7

Wartość dodana brutto strefy euro, wg rodzaju działalności

(panel po lewej stronie: zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc., panel po prawej stronie: index: Q4 2019 = 100)

Wraz ze wzrostem aktywności gospodarczej w strefie euro wyraźnie poprawiła się sytuacja na rynku pracy, choć była ogólnie gorsza niż przed pandemią. Stopa bezrobocia stopniowo spadała, z 8,2% w styczniu 2021 do 7,0% w grudniu, co oznaczało zejście poniżej poziomu sprzed kryzysu (zob. wykres 1.8)^[2]. Choć programy ochrony miejsc pracy wciąż odgrywały ważną rolę w ograniczaniu zwolnień i zachowaniu kapitału ludzkiego, jednakże z programów tych korzystano w mniejszym stopniu^[3]. Niemniej inne wskaźniki rynku pracy były gorsze niż przed pandemią. Liczba przepracowanych godzin w IV kw. 2021 była o 1,8% niższa niż w ostatnim kwartale 2019, podczas gdy stopa aktywności zawodowej w III kw. 2021 była o ok. 0,2 pkt proc. niższa (co oznacza spadek o ok. 0,4 mln pracowników) (zob. wykres 1.9). Niższy wzrost siły roboczej można częściowo tłumaczyć niską migracją netto do strefy euro. Trwające dostosowanie na rynku pracy różniło się w różnych grupach zawodowych, częściowo odzwierciedlając fakt, że niektóre sektory były bardziej dotknięte obostrzeniami oraz dobrowolnym utrzymywaniem dystansu społecznego. W III kw. 2021 spadek siły roboczej wyniósł 4,2% w przypadku osób o niskich kwalifikacjach i 1,7% w przypadku osób o średnich kwalifikacjach, natomiast liczba pracowników wysoko wykwalifikowanych wzrosła o 6,8% w stosunku do poziomu sprzed pandemii^[4].

Wykres 1.8

Bezrobocie i siła robocza

(skala po lewej stronie: zmiany kwartalne w pkt proc., udziały w pkt proc.; skala po prawej stronie: odsetek siły roboczej)

Wykres 1.9

Zatrudnienie, przepracowane godziny oraz współczynnik aktywności zawodowej

(skala po lewej stronie: indeks: IV kw. 2019 = 100; skala po lewej stronie: odsetek populacji w wieku produkcyjnym)

Wysokie współczynniki wolnych miejsc pracy były początkowo ograniczone do tych sektorów, które zaczęły ponownie funkcjonować po zniesieniu obostrzeń pandemicznych. W miarę jak postępowało ożywienie gospodarcze wysokie współczynniki wolnych miejsc pracy zaczęły być obserwowane również w innych sektorach. Wzrost zatrudnienia przyspieszył w II i III kw. 2021 i pomimo pewnych utrudnień spowodowanych ograniczeniami podaży w sektorze przetwórstwa przemysłowego pozostał wysoki również w IV kw. i był widoczny w wielu sektorach. Sprawiło to, że wielkość zatrudnienia w przemyśle, budownictwie i branżach sektora usług wymagających mniej intensywnych kontaktów międzyludzkich zbliżyła się do poziomu sprzed pandemii. Zatrudnienie w branżach wymagających intensywnych kontaktów międzyludzkich było wciąż stosunkowo niskie w porównaniu z sytuacją sprzed pandemii.

1.3 Środki polityki fiskalnej w okresie wyzwań

W 2021 finanse publiczne w strefie euro drugi rok z rzędu zdominowane były przez skutki pandemii COVID-19. W szczególności w pierwszej połowie roku rządy wprowadziły dodatkowe wsparcie na dużą skalę w reakcji na ponowne fale pandemii i konieczność wspierania ożywienia gospodarczego. Jednakże zgodnie z prognozami makroekonomicznymi badaczy Eurosystemu z grudnia 2021 wskaźnik deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych dla strefy euro prawdopodobnie zmniejszy się (zob. wykres 1.10) do poziomu 5,9% PKB w 2021 z 7,2% w 2020 dzięki znacznej poprawie aktywności gospodarczej. Utrzymanie wysokiego poziomu wsparcia fiskalnego w 2021 znalazło odzwierciedlenie w kursie polityki fiskalnej skorygowanym o dotacje w ramach Funduszu Odbudowy UE (Next Generation EU - NGEU)^[5], który był zasadniczo neutralny w 2021 po bardzo ekspansywnej polityce w roku 2020.

Wykres 1.10

Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych strefy euro oraz kurs polityki fiskalnej

(jako procent PKB)

Udział w PKB środków pomocowych przeznaczonych na zwalczanie kryzysu i wspieranie ożywienia gospodarczego w strefie euro wzrósł do 4,4% w 2021 z 4,1% w roku poprzednim (zob. wykres 1.11). Wzrost ten wynikał ze znacznie większej kwoty transferów z budżetu państwa do przedsiębiorstw, ale także z większego wsparcia w zakresie opieki zdrowotnej oraz inwestycji rządowych. Wzrost ten został jednak w dużej mierze osłabiony przez mniejszy stopień wykorzystania mechanizmu skróconego czasu pracy. O ile w roku 2020 programy te były najważniejszym instrumentem wsparcia budżetowego, o tyle w 2021 stopniowo je ograniczano, ponieważ złagodzono restrykcje, a rynki pracy zaczęły się odbudowywać wraz z ożywieniem działalności gospodarczej w wielu sektorach. Zwiększenie wydajności pracy wyjaśnia również, dlaczego relacja długu do PKB w strefie euro nieznacznie się obniżyła do 97% w 2021, po znacznym wzroście w poprzednim roku.

Wykres 1.11

Środki pomocowe przeznaczone na zwalczanie kryzysu i wspieranie ożywienia gospodarczego w strefie euro

(jako procent PKB)

Rządy reagowały na potrzeby budżetowe w ciągu ostatnich 2 lat przede wszystkim poprzez politykę krajową, ale w coraz większym stopniu również poprzez inicjatywy ogólnounijne. Fundament wspólnej europejskiej reakcji na wyzwania gospodarcze zaczął funkcjonować w lipcu 2020, kiedy Unia Europejska wprowadziła Fundusz Odbudowy Next Generation EU (NGEU), ogólnounijny program inwestycji i reform. NGEU oferuje wsparcie finansowe dla państw członkowskich UE, które jest uzależnione od wdrożenia konkretnych projektów inwestycyjnych i programów reform w latach 2021-26. W tym celu w ramach NGEU uruchamiane są środki finansowe w wysokości do 807 mld EUR w cenach bieżących, z czego 401 mld EUR (3,5% PKB strefy euro) przeznaczone jest dla państw strefy euro, a pozostała część dla innych państw członkowskich UE. Około połowa środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności NGEU, zdecydowanie największego programu realizowanego w ramach NGEU, jest udostępniana w formie pożyczek, a połowa w formie bezzwrotnych dotacji. W praktyce jednak oczekuje się, że element dotacji będzie dominujący, ponieważ wszystkie kraje strefy euro zamierzają w pełni wykorzystać przyznane im dotacje, a tylko kilka z nich wystąpiło dotychczas o pożyczki. Godną uwagi cechą transferów z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności NGEU jest to, że państwa, które najdotkliwiej odczuły skutki pandemii lub mają stosunkowo niski PKB na mieszkańca, mogą ubiegać się o większą część tych środków (zob. wykres 1.12 dotyczący uprawnień poszczególnych państw). W szczególności, jeśli programy odbudowy i odporności zostaną należycie wdrożone, powinny się one przyczynić do złagodzenia rozbieżności między krajami w zakresie wzrostu gospodarczego, które pandemia jeszcze bardziej pogłębiła w strefie euro.

Wykres 1.12

Dotacje i pożyczki w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz środki, o które wystąpiły państwa strefy euro do końca 2021

(jako procent PKB z 2020)

1.4 Wpływ niejednorodnych czynników na wzrost inflacji

Inflacja HICP w strefie euro wyniosła w 2021 średnio 2,6%, co oznacza gwałtowny wzrost ze średniego poziomu 0,3% w 2020 (zob. wykres 1.13). Wzrost inflacji odzwierciedlał w znacznym stopniu wyraźny wzrost cen energii. Ponadto popyt przewyższający ograniczoną podaż w niektórych sektorach zwiększył presję inflacyjną w następstwie złagodzenia ograniczeń związanych z pandemią oraz w wyniku silnego ożywienia gospodarki światowej i gospodarek krajowych. Gwałtowny wzrost średniorocznej inflacji z poziomu -0,3% w grudniu 2020 do 5,0% w grudniu 2021 był bezprecedensowy zarówno pod względem siły tego wzrostu jak i wielkości rocznych stóp wzrostu odnotowanych pod koniec 2021 (Ramka 1 zawiera więcej szczegółów na temat czynników odpowiedzialnych za tak silny wzrost inflacji). Ponadto towarzyszyły mu wielokrotne niespodzianki w postaci wzrostu rzeczywistej inflacji. Oczekiwano, że przyszłości czynniki wpływające na wzrost inflacji w 2021 w dużej mierze ustąpią i po okresie kształtowania się na wysokim poziomie, oczekiwano, jej obniżenia w 2022. Jednak w następstwie rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 niepewność wokół prognozowanej inflacji znacząco wzrosła.

Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za wzrost inflacji HICP w 2021 był składnik energetyczny. Jednakże od początku sezonu letniego coraz wyraźniejszy stawał się również udział innych składników. Odstępowanie od lockdownu i innych ograniczeń związanych z pandemią oraz ekspansywna polityka fiskalna i monetarna doprowadziły do ożywienia popytu, co stanowiło bodziec zwłaszcza dla usług konsumpcyjnych. Jednocześnie silny popyt światowy i ograniczenia podaży, jak również ceny energii, doprowadziły do wzrostu kosztów towarów importowanych i produkowanych w kraju. Znalazło to również odzwierciedlenie w wyższym udziale składników cen towarów przemysłowych z wyłączeniem energii (NEIG) i usług w inflacji w dalszej części roku (zob. wykres 1.13). W drugiej połowie roku inflacja była również w pewnym stopniu podtrzymywana przez efekt zeszłorocznej tymczasowej obniżki podatku VAT w Niemczech.

Wykres 1.13

Inflacja HICP i jej składniki

(zmiana roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

Z uwagi na fakt, że roczne tempo zmian odzwierciedla również niski poziom wyjściowy z poprzedniego roku, dynamika cen w 2021 może być również rozpatrywana w kontekście kształtowania się wskaźników inflacji HICP oraz inflacji HICP z wyłączeniem cen energii i żywności. Wzrost poziomu cen w ciągu roku 2021 był bardziej gwałtowny niż w latach poprzedzających pandemię, kiedy wskaźniki inflacji kształtowały się poniżej celu inflacyjnego EBC (zob. wykres 1.14).

Wykres 1.14

Inflacja HICP i inflacja HICP z wyłączeniem energii i żywności

(indeksy skorygowane o efekty sezonowe oraz z uwzględnieniem dni roboczych, IV kw. 2019 = 100)

Ocena dynamiki cen i czynników ją warunkujących w 2021 była szczególnie trudna, nie tylko ze względu na wpływ pandemii na gospodarkę, ale także z powodu pewnych czynników technicznych związanych z pandemią, które miały wpływ na pomiar inflacji. Pierwszym z tych czynników było regularne coroczne dostosowywanie wag konsumpcji na potrzeby wyliczenia wskaźnika HICP^[6]. Zazwyczaj korekty te są niewielkie, ale w 2020 wzorce konsumpcji uległy znacznej zmianie w reakcji na pandemię i wprowadzone ograniczenia. Na przykład pozycje HICP związane z podróżami otrzymały mniejszą wagę w koszyku HICP na rok 2021 ze względu na słabszy sezon turystyczny w 2020. Ogólnie rzecz biorąc zmiany wag miały znaczny wpływ na roczne stopy inflacji w poszczególnych miesiącach 2021, częściej na ich spadek niż na wzrost. Dla całego roku 2021 łączny szacowany wpływ był ujemny i wynosił 0,2 pkt proc. (zob. wykres 1.13). Kolejny czynnik techniczny polegał na tym, że w kilku miesiącach lat 2020 i 2021 dane dotyczące cen kilku pozycji HICP (np. restauracje i podróże) nie mogły być zebrane ze standardowych źródeł ze względu na ograniczenia związane z COVID-19 i zostały zastąpione cenami przypisanymi, tj. uzyskanymi innymi metodami^[7]. Trzecim czynnikiem technicznym był fakt, że sezonowe okresy sprzedaży zostały przesunięte poza zwykłe miesiące w latach 2020 i 2021, co oznaczało znaczną zmienność rocznego tempa zmian cen nieenergetycznych towarów przemysłowych ze względu na komponenty odzieżowe i obuwnicze.

Biorąc pod uwagę te czynniki techniczne, należy z pewną ostrożnością interpretować zmiany w inflacji HICP z wyłączeniem cen energii i żywności. W ciągu roku wzrosły również różne wskaźniki inflacji HICP, w tym miary oparte na wyłączeniach, miary statystyczne i miary szacowane ekonometrycznie (zob. wykres 1.15)^[8]. Pod koniec roku stopy inflacji oparte na tych miarach wahały się od 2,4% do 3,9%. Ponadto dynamika cen w roku 2020 była ogólnie słaba, co oznacza, że w 2021 wpływ czynników bazowych na tempo zmian będzie większy. Biorąc pod uwagę powyższy aspekt, alternatywnym sposobem postrzegania tendencji inflacyjnych w 2021 jest odniesienie się do dynamiki zmian cen w tym samym miesiącu dwa lata wcześniej, podzielonym na, aby odzwierciedlić średnią zmianę w ciągu roku. Takie ujęcie skutecznie minimalizuje zniekształcenia wynikające z bardzo niskiej inflacji na początku okresu pandemii. Obliczona na tej podstawie inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności wyniosła w grudniu 2021 roku 1,4%, a więc mniej więcej połowę opublikowanej rocznej stopy wzrostu wynoszącej 2,6% (zob. wykres 1.15). Jednakże wskaźnik ten wzrasta również w ostatnich miesiącach 2021, osiągając poziom ostatnio odnotowany w 2013 czyli w pierwszych latach dekady niskiej inflacji przed pandemią COVID-19.

Wykres 1.15

Wskaźniki inflacji HICP

(roczne zmiany w proc.)

Presja kosztowa odegrała ważną rolę w kształtowaniu dynamiki wzrostu inflacji cen konsumpcyjnych w 2021. Znacząco wzrosła presja cenowa na wszystkich etapach łańcucha cenowego, najbardziej widoczna na wczesnych etapach i w cenach towarów pośrednich, co odzwierciedlało skutki zatorów w dostawach oraz, zwłaszcza w drugiej połowie 2021, w pewnym stopniu również wzrost cen energii. Wzrost cen produktów importowanych był nieco wyższy niż w 2020, częściowo z powodu osłabienia euro. Wpływ presji kosztowej na ceny producentów towarów konsumpcyjnych z wyłączeniem żywności – ważny wskaźnik dynamiki cen towarów przemysłowych nieenergetycznych – był bardziej umiarkowany niż na wcześniejszych etapach łańcucha cenowego, choć nadal utrzymywał się na historycznie wysokim poziomie. Szeroką miarą presji na koszty krajowe jest wzrost deflatora PKB, którego średni poziom w 2021 wyniósł 2,0%, a więc powyżej średniej z poprzedniego roku. Silne efekty bazowe i wpływ środków pomocowych ze strony rządów doprowadziły do pewnej zmienności składników kosztów związanych z jednostkowymi kosztami pracy i zyskami jednostkowymi. Ze względu na mniejszą zależność od programów utrzymania miejsc pracy i przywrócenie większości pracownikom pełnego wynagrodzenia, dynamika wynagrodzeń w przeliczeniu na pracownika wzrosła średnio do 4,0% w 2021 z poziomu -0,6% w 2020. Z uwagi na fakt, że w tym samym czasie wydajność na osobę wzrosła oraz biorąc pod uwagę dodatkowo przepracowane godziny, ten wyraźny wzrost nie znalazł odzwierciedlenia w jednostkowych kosztach pracy. Tak więc wpływ rządowych programów wsparcia nadal utrudniał interpretację wskaźników płacowych, takich jak wynagrodzenie w przeliczeniu na pracownika i wynagrodzenie za przepracowaną godzinę (zob. wykres 1.16). Wzrost wynagrodzeń wynegocjowanych był pod mniejszym wpływem tych działań i pozostał umiarkowany, podnosząc się średnio o 1.5% w 2021 w porównaniu z 1.8% w 2020^[9]. Może to jednak wynikać także z opóźnień w negocjacjach płacowych w związku z pandemią.

Wykres 1.16

Miary kosztów pracy

(roczne zmiany w proc.)

Długoterminowe oczekiwania inflacyjne ekspertów instytucji finansowych, które na koniec 2020 osiągnęły poziom 1,7%, w ciągu roku 2021 wzrosły do 1,9% (zob. wykres 1.17). Jak sugerują wyniki specjalnego badania ankietowego przesłanego do respondentów prowadzonego w EBC badania:"Survey of Professional Forecasters"(SPF), do korekty oczekiwań przyczyniła się informacja o nowej strategii polityki pieniężnej^[10]. Rynkowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych, takie jak stopa 5-letnich swapów indeksowanych stopą inflacji w horyzoncie 5 lat przejawiały pewną zmienność: obniżyły się pod koniec roku, ale zasadniczo pozostały na niezmienionym poziomie w stosunku do roku 2017. Pod koniec roku miara ta kształtowała się nieco poniżej 2% a więc trochę powyżej poziomu z października. Szacunki premii za ryzyko inflacji, której domagają się inwestorzy, uwzględnione w oczekiwaniach inflacyjnych, wskazują, że w 2021 po raz pierwszy od kilku lat premia za ryzyko inflacji osiągnęła wartość dodatnią dla wszystkich terminów zapadalności. Odpowiednie dostosowanie oczekiwań inflacyjnych pokazuje, że wzrost rzeczywistych oczekiwań inflacyjnych w dłuższym okresie uwzględnionych w ankietowych i rynkowych miarach oczekiwań inflacyjnych był bardziej umiarkowany^[11].

Wykres 1.17

Ankietowe i rynkowe miary oczekiwań inflacyjnych

(roczne zmiany w proc.)

W przeglądzie strategii polityki pieniężnej wskazano na potrzebę włączenia do wskaźnika HICP kosztów związanych z mieszkaniem ponoszonych przez właścicieli. W 2021 osiągnięto znaczny postęp w opracowywaniu związanych z tym wskaźników. Potrzebne są dalsze ulepszenia, na przykład wyraźniejsze oddzielenie składnika konsumpcji od składnika inwestycyjnego zakupu mieszkania, które są uwzględniane w danych szacunkowych^[12]. Eksperymentalny indeks łączący koszyk HICP z wydatkami związanymi z mieszkaniem ponoszonymi przez właścicieli mógłby zostać udostępniony przez europejski system statystyczny już w 2023, a następnie, około roku 2026 mógłby zostać udostępniony indeks oficjalny. Jak dotąd dostępne są jedynie eksperymentalne szacunki dotyczące tych kosztów, które prawdopodobnie wzrosły w pierwszych trzech kwartałach 2021 o średnią roczną stopę 4,8% w pierwszych trzech kwartałach, w porównaniu z 2,6% w 2020 rokiem, a zatem były znacznie bardziej dynamiczne niż czynsze, które są uwzględnione w inflacji HICP. Czynsze najemców z uwzględnieniem inflacji HICP wzrosły o 1,2% w 2021 w porównaniu z 1,3% w roku 2020. Wyższy wzrost kosztów mieszkaniowych ponoszonych przez właścicieli częściowo odzwierciedla charakter szacunków: wskaźnik obejmuje składnik związany z zakupem nowych mieszkań, który jest ściśle powiązany z cenami domów. Z analizy cen domów wynika, że wskaźnik cen nieruchomości mieszkaniowych EBC wzrósł średnio do 7,5% rok do roku w pierwszych trzech kwartałach 2021 z 5.4% w 2020. Prężny rynek mieszkaniowy znalazł odzwierciedlenie w dynamice HICP w niektórych mniej istotnych pozycjach. Na przykład, do momentu znacznego złagodzenia ograniczeń związanych z pandemią późną wiosną 2021 ludzie spędzali więcej czasu w domu. Ta zmiana doprowadziła do wzrostu popytu na remonty domów, a co za tym idzie do wzrostu cen towarów i usług związanych z mieszkalnictwem, takich jak konserwacja i naprawy, układanie dywanów i wykładzin.

Ramka 1
Czynniki leżące u podstaw gwałtownego wzrostu inflacji HICP

Roczna stopa inflacji HICP w strefie euro wyniesie 5,0% w grudniu 2021 w porównaniu z -0,3% w grudniu 2020, czyli 0,3% w całym roku 2020 i średnio 0,9% w ciągu 5 lat przed pandemią. Wzrost ten odzwierciedlał przede wszystkim silny wzrost cen energii, ale także wzrost inflacji HICP z wyłączeniem energii i żywności, ponieważ popyt przewyższył ograniczoną podaż w niektórych sektorach w związku z ożywieniem gospodarczym po pandemii w skali globalnej i w strefie euro. Firmy mogły również podnosić ceny, aby zrekompensować straty w przychodach poniesione w czasie obowiązywania bardziej rygorystycznych ograniczeń związanych z pandemią COVID-19.

Niski poziom cen w roku 2020 jest ważnym czynnikiem uwzględnianym przy ocenie wzrostu inflacji w roku 2021, ponieważ stanowi podstawę do obliczenia rocznych stóp wzrostu w 2021. Na przykład ceny ropy naftowej, a wraz z nią ceny energii dla konsumentów istotnie się obniżyły wraz z nadejściem pandemii. Około połowę inflacji cen energii w ostatnim kwartale 2021 można przypisać niskiemu poziomowi inflacji w 2020^[13]. W przypadku cen żywności efekt ten zadziałał w przeciwnym kierunku, ponieważ po gwałtownym wzroście cen żywności w związku z pandemią wiosną roku 2020 zmiany cen żywności w pierwszej połowie 2021 były stosunkowo umiarkowane. Efekty bazy wynikały również ze zmian w podatkach pośrednich, zwłaszcza z tymczasowej obniżki stawki VAT wprowadzonej w Niemczech na okres od lipca do grudnia 2020 w reakcji na kryzys. Zniesienie obniżki spowodowało wzrost stopy inflacji w strefie euro w styczniu 2021, ale miało też wpływ na jej wzrost w drugiej połowie 2021, ponieważ porównanie z poziomem sprzed roku opierało się na cenach odzwierciedlających obniżoną stawkę podatkową^[14]. Chociaż dynamika cen w ciągu roku odgrywała większą rolę, wpływ niskiej bazy w 2020 na roczne stopy inflacji, razem wzięte, wyjaśniają prawie 2 pkt proc. całkowitego wzrostu o 5,2 pkt proc. inflacji HICP w grudniu 2021 w porównaniu z grudniem 2020 (zob. wykres A).

Wykres A

Skumulowana zmiana inflacji HICP w 2021 w porównaniu z grudniem 2020

(pkt proc.)

Drugim czynnikiem wpływającym na wzrost inflacji był fakt, że ceny energii dla konsumentów w 2021 nie tylko nie ustabilizowały się, ale nadal silnie rosły. Dodatkowy wzrost był początkowo widoczny głównie w cenach paliw transportowych, ponieważ światowy popyt na ropę wzrósł wraz z trwającym ożywieniem gospodarczym, a podaż pozostała nieco ograniczona. W okresie późniejszym, w miesiącach letnich nastąpił również gwałtowny wzrost cen gazu i energii elektrycznej (zob. wykres B, panel a). Odzwierciedlało to wyższy popyt, ale także pewne ograniczenia w podaży gazu. Zapotrzebowanie na gaz w Europie było wyjątkowo wysokie ze względu na mroźną zimę 2020/21 i spokojne wiatry latem 2021 roku, co doprowadziło do zastępowania energii wiatrowej gazem^[15]. Ponadto w pierwszej połowie roku dostawy gazu z Norwegii były ograniczone ze względu na prace konserwacyjne prowadzone na rurociągach, a w miesiącach letnich import gazu z Rosji do UE był stosunkowo niewielki. Globalne ożywienie gospodarcze spowodowało również wzrost popytu na gaz, zwłaszcza w Chinach. Konsumenci przeznaczają większą część swoich wydatków związanych z energią na paliwa transportowe (około 40%) niż na gaz (około 30%) i energię elektryczną (około 20%), a zmiany cen paliw są zazwyczaj głównym czynnikiem determinującym inflację cen energii. Jednakże wzrost cen gazu i energii elektrycznej jesienią 2021 spowodował, że udział tych pozycji w inflacji cen energii w strefie euro znajdował się na historycznie wysokim poziomie (zob. wykres B, panel b).

Wykres B

Kształtowanie się inflacji cen energii

(zmiana roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

a) Roczna stopa inflacji HICP cen energii i jej głównych składników

b) Udział głównych składników w rocznej stopie inflacji cen energii

Trzecim głównym czynnikiem wpływającym na wzrost inflacji była presja cenowa, która pojawiła się w kontekście ponownego otwarcia gospodarki po okresie ograniczeń związanych z pandemią. Popyt znacznie wzrósł, zarówno w skali globalnej, jak i krajowej, przewyższając ograniczoną podaż w niektórych sektorach. W rezultacie, na poziomie globalnym pojawiły się niedobory dostaw, a koszty transportu gwałtownie wzrosły na przełomie lat 2020/21^[16]. Ceny producentów w strefie euro rosły systematycznie przez cały rok 2021, nie tylko w przypadku dóbr pośrednich, ale także dóbr konsumpcyjnych. Nie ma bezpośredniego i stabilnego związku pomiędzy cenami producentów i cenami konsumenckimi, ale można było zauważyć stopniowy wzrost cen konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku, zwłaszcza w drugiej połowie 2021. (zob. wykres C)^[17]. Dynamika cen stała się bardziej wyraźna w przypadku nowych i używanych samochodów, rowerów i motocykli, a także różnych artykułów elektronicznych, takich jak produkty informatyczne i telewizory, tj. wszystkich tych artykułów, które prawdopodobnie ucierpiały z powodu niedoborów produkcyjnych, takich jak braki półprzewodników lub z powodu zatorów zakłócających globalne łańcuchy dostaw.

Wykres C

Dekompozycja inflacji HICP z wyłączeniem energii i żywności

(zmiana roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

Jednym z sektorów, który najbardziej ucierpiał w wyniku ograniczeń nałożonych w związku z pandemią, były usługi wymagające intensywnych kontaktów międzyludzkich. Po stopniowym złagodzeniu restrykcji dynamika cen tych usług zaczęła wzrastać. Na przykład, wzrost rocznego tempa zmian w przypadku cen usług związanych z podróżami (takich jak zakwaterowanie, transport lotniczy i zorganizowane wyjazdy wakacyjne) był szczególnie widoczny na początku sezonu wakacyjnego latem 2021 (zob. wykres C)^[18]. Wzrost tych cen, podobnie jak wzrost cen energii, wynikał częściowo z porównania z niskimi cenami w poprzednim roku. Ponadto dynamika cen usług gastronomicznych również stopniowo wzrastała po ponownym otwarciu restauracji wiosną 2021. Wyższe stopy inflacji w przypadku usług wymagających intensywnych kontaktów międzyludzkich odzwierciedlały nie tylko nagłe ponowne pojawienie się popytu, ale także wyższe koszty i zmniejszone zdolności produkcyjne wynikające z wymogów związanych z pandemią, a także z niedoborów siły roboczej, ponieważ niektóre firmy miały trudności z ponownym zatrudnieniem pracowników zwolnionych w trakcie zamykania zakładów.

Wreszcie na zmienność inflacji w 2021 miał również wpływ szereg innych czynników opisanych w głównym tekście rozdziału 1.4. Na przykład na dynamikę cen odzieży i obuwia miał wpływ zmieniony okres sprzedaży sezonowej, a w 2020 zmiana wag dla pozycji HICP była szczególnie istotna, ze szczególnie znaczącym wpływem na inflację HICP z wyłączeniem energii i żywności (zob. wykres C).

Ogólnie wzrost inflacji HICP w 2021 roku wynikał głównie z czynników związanych z pandemią COVID-19 i ożywienia gospodarczego. Bezprecedensowy charakter kryzysu i specyfika czynników, które spowodowały wzrost inflacji w okresie ożywienia gospodarczego, oznaczają szczególnie dużą niepewność i wyzwania w ocenie kształtowania się inflacji w nadchodzącym okresie.

1.5 Warunki kredytu i finansowania pozostały korzystne dzięki stanowczym decyzjom władz

Wraz z postępami w walce z pandemią, bodźce ze strony polityki fiskalnej, monetarnej i ostrożnościowej przyczyniły się do energicznego ożywienia działalności gospodarczej w 2021 roku (zob. rozdział 1.2). W drugiej połowie roku inwestorzy zaczęli również żądać wyższej rekompensaty z tytułu ryzyka wzrostu inflacji, podnosząc swoje długoterminowe oczekiwania inflacyjne i premie za ryzyko, co doprowadziło do wzrostu długoterminowych stóp procentowych (zob. wykres 1.18). W tym kontekście EBC ponownie potwierdził swoje nastawienie akomodacyjne i zobowiązanie do utrzymania korzystnych warunków finansowania w strefie euro. Pomogło to, przynajmniej częściowo, ochronić stopy zwrotu w strefie euro przed zmianami na rynkach światowych, gdzie wyższa od oczekiwań inflacja skłoniła uczestników rynku do zacieśnienia polityki pieniężnej w wielu rozwiniętych gospodarkach wcześniej niż tego oczekiwano. Ponadto komunikat EBC o korzystnym kursie jego polityki pieniężnej i kontynuacja skupu aktywów na dużą skalę pomogły zapobiec wzrostowi spreadów rentowności obligacji rządowych, -rentowności obligacji rządowych utrzymały się na poziomie zbliżonym do analogicznych stóp wolnych od ryzyka. Dzięki temu średnia ważona PKB rentowności dziesięcioletnich obligacji rządowych w strefie euro w 2021 stale rosła i według stanu na dzień 31 grudnia wynosiła 0,27%, tj. o 51 pkt baz. więcej niż na koniec 2020 (zob. wykres 1.18). Ogólnie rzecz biorąc warunki finansowania w strefie euro utrzymywały się na korzystnym poziomie.

Wykres 1.18

Rentowność długoterminowych papierów wartościowych w strefie euro i Stanach Zjednoczonych

(w proc. rocznie; dane dzienne)

Dzięki stałemu wsparciu ze strony polityki monetarnej i fiskalnej, ożywienie działalności gospodarczej w 2021 przyczyniło się do stałego wzrostu cen akcji w strefie euro, co było spowodowane zdecydowanymi oczekiwaniami dotyczącymi zysków długoterminowych. Tendencja ta została tymczasowo przerwana w okresie od połowy września do połowy października, kiedy oczekiwania rynkowe dotyczące możliwego ograniczenia skupu aktywów przez System Rezerwy Federalnej wpłynęły na dynamikę rynków akcji na całym świecie. Na poziomie sektorowym ceny akcji banków w strefie euro, które spadły w 2020 rosły znacznie szybciej niż ceny akcji przedsiębiorstw niefinansowych. Szeroki indeks cen akcji przedsiębiorstw niefinansowych w strefie euro na dzień 31 grudnia 2021 przekroczył poziomy z końca 2020 o około19%, natomiast wzrost cen akcji banków w strefie euro był znacznie wyższy i przekroczył 30% (zob. wykres 1.19).

Wykres 1.19

Indeksy rynków akcji w strefie euro i Stanach Zjednoczonych

(indeks: 1 stycznia 2020 = 100)

Przyrost szerokiego pieniądza wskazywał na kontynuację zdecydowanej ekspansywnej polityki pieniężnej w 2021. Tempo tego wzrostu było bliższe długoterminowej średniej niż w roku 2020, tj. w pierwszym roku pandemii, kiedy odnotowano gwałtowne wzrosty (zob. wykres 1.20). Motorem kreacji pieniądza był wąski agregat M1 odzwierciedlający utrzymującą się akumulację depozytów bankowych overnight przez firmy i gospodarstwa domowe, która była jednak bardziej umiarkowana niż w roku 2020. Wraz ze wzrostem zaufania konsumentów i wzrostem wydatków, zmiany stanów depozytów gospodarstw domowych powróciły do średniego poziomu sprzed pandemii. Fakt, że silny wzrost depozytów w 2020 nie został skompensowany przez okres wzrostu poniżej średniej sugeruje chęć utrzymania wyższych oszczędności, co znalazło również odzwierciedlenie w odpowiedziach udzielonych w Badaniu Oczekiwań Konsumentów (przeprowadzone przez EBC Consumer Expectations Survey). Zmiany stanów depozytów przedsiębiorstw również utrzymywały się na wysokim poziomie, co wskazuje na dalsze wzmocnienie zabezpieczeń przed utratą płynności przez przedsiębiorstwa. Największym źródłem przyrostu pieniądza były zakupy aktywów Eurosystemu, a następnie kredyty dla sektora prywatnego. Podjęte w odpowiednim czasie i na szeroką skalę zdecydowane działania władz monetarnych, fiskalnych i nadzorczych podczas kryzysu COVID‑19 zapewniły stały dopływ kredytu do gospodarki strefy euro na korzystnych warunkach.

Wykres 1.20

M3 i kredyty i pożyczki dla sektora prywatnego

(zmiany w ujęciu rocznym w proc.; skorygowane o efekty sezonowe i kalendarzowe)

W ciągu roku warunki udzielania kredytów przez banki były zasadniczo korzystne. Badanie akcji kredytowej banków w strefie euro (euro area bank lending survey) wykazało, że standardy banków w zakresie udzielania kredytów firmom i gospodarstwom domowym (tj. wewnętrzne wytyczne lub kryteria zatwierdzania kredytów), które uległy zaostrzeniu w strefie euro w poprzednim roku, pozostały zasadniczo niezmienione począwszy od drugiego kwartału 2021. Odzwierciedlało to zmniejszenie ryzyka postrzeganego przez banki, z uwagi na ożywienie gospodarcze oraz stałe wsparcie ze strony polityki monetarnej i fiskalnej, w tym gwarancje kredytowe. Banki informowały również, że programy EBC skupu aktywów, trzecia seria ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących oraz ujemna stopa depozytowa stanowiły wsparcie dla akcji kredytowej. Jednocześnie odnotowano, że programy skupu aktywów oraz ujemna stopa depozytowa wpłynęły niekorzystnie na rentowność banków.

Dzięki utrzymaniu kosztów finansowania banków w strefie euro na niskim poziomie, strategiczne środki wsparcia pomogły wywrzeć presję na obniżenie oprocentowania kredytów i zapobiegły powszechnemu zaostrzeniu warunków finansowania. W 2021 oprocentowanie kredytów bankowych utrzymywało się na zasadniczo stabilnym poziomie zbliżonym do najniższego w historii. O ile akcja kredytowa znacznie wzrosła w przypadku kredytów mieszkaniowych, nastąpił spadek kredytów konsumpcyjnych ponieważ oszczędności zgromadzone w czasie pandemii były dostępne na wydatki konsumpcyjne. W przypadku przedsiębiorstw duże rezerwy gotówkowe, wzrost zysków zatrzymanych, któremu sprzyjało niedawne ożywienie gospodarcze, oraz dostępność innych źródeł finansowania – zwłaszcza pożyczek pomiędzy firmami i kredytów kupieckich – zmniejszyły potrzeby pożyczkowe. Pożyczki zaciągane przez przedsiębiorstwa niefinansowe w bankach oraz emisja dłużnych papierów wartościowych netto uległy spowolnieniu, po silnym wzroście odnotowanym w 2020, pomimo iż realny koszt finansowania długiem osiągnął w czwartym kwartale 2021 historyczne minimum. Po osiągnięciu poziomu 7,1% w pierwszym roku pandemii, roczna stopa wzrostu kredytów bankowych dla firm spadła w 2021 do 4,3%, a według Badania dostępu przedsiębiorstw do finansowania, odsetek firm zgłaszających przeszkody przy ubieganiu się o kredyt spadł do poziomu sprzed pandemii. Przedsiębiorstwa niefinansowe mogły również korzystać z środków finansowania w formie akcji i innych instrumentów kapitałowych. Ogólnie w 2021 nastąpił dalszy wzrost przepływów finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw niefinansowych (zob. wykres 1.21).

Wykres 1.21

Przepływy netto finansowania zewnętrznego do przedsiębiorstw niefinansowych strefy euro

(przepływy rocznie, mld EUR)

2 Polityka pieniężna: dalsze wsparcie, nowa strategia

Zastosowany przez EBC w ubiegłym roku szeroki wachlarz instrumentów polityki pieniężnej oraz jego kolejne dostosowania zapobiegły procyklicznemu zacieśnieniu warunków finansowych. Ograniczono groźbę zapaści płynnościowej i kredytowej, a także utrzymano wysoką płynność w systemie bankowym i dopływ kredytu do gospodarki. Reakcja polityki pieniężnej była istotnym czynnikiem stabilizującym rynki i stanowiła wsparcie dla gospodarki i perspektyw inflacji. Na koniec roku 2021 suma bilansowa Eurosystemu osiągnęła najwyższy w historii poziom 8,6 bln EUR, co oznaczało wzrost o 1,6 bln EUR w porównaniu z rokiem poprzednim. Na koniec roku 2021 aktywa związane z polityką pieniężną stanowiły 80% sumy aktywów w bilansie Eurosystemu. Zasady zarządzanie ryzykiem EBC pozwalały utrzymać pod kontrolą ryzyko związane z rozbudowaniem bilansu.

2.1 Interwencje polityki pieniężnej EBC w reakcji na kryzys pandemiczny stanowiła podstawowy element wsparcia wzrostu gospodarczego i ścieżki inflacji

Utrzymanie sprzyjających warunków finansowych

W pierwszych miesiącach roku sytuacja gospodarcza w strefie euro pozostawała pod silnym wpływem trwającej pandemii COVID-19. Pomimo przełomu w walce z wirusem – czyli rozpoczęciu akcji szczepień – ponowny wzrost liczby zakażeń i pojawienie się nowych wariantów wirusa stworzyło w wielu krajach strefy euro konieczność przedłużenia lub zaostrzenia środków hamujących rozprzestrzenianie się wirusa. Miało to niekorzystny wpływ na działalność gospodarczą i osłabiło krótkoterminowe perspektywy gospodarcze. W warunkach słabego popytu i znacznego osłabienia rynków pracy i produktów, inflacja pozostawała na bardzo niskim poziomie. Dane napływające na początku roku ogólnie potwierdzały wcześniejszą podstawową ocenę Rady Prezesów, zgodnie z którą w bliskiej perspektywie pandemia miała wywrzeć silny wpływ na gospodarkę, a inflacja pozostać niska przez dłuższy czas. Mówiąc szerzej, warunki finansowania w strefie euro pozostawały korzystne. Chociaż wolne od ryzyka stopy procentowe wzrosły nieco od posiedzenia Rady Prezesów w grudniu 2020, spready kredytowe państw i przedsiębiorstw nie zmieniły się, a na rynku obligacji – w tym obligacji przedsiębiorstw – utrzymała się korzystna sytuacja. Ponadto oprocentowanie kredytu było bliskie historycznych minimów zarówno w przypadku kredytów dla gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw.

W celu podtrzymania korzystnych warunków finansowania w warunkach pandemii, niezbędne było dalsze silne wsparcie ze strony polityki pieniężnej. W styczniu 2021 roku Rada Prezesów zdecydowała o podtrzymaniu akomodacyjnego kursu polityki pieniężnej z grudnia 2020^[19]. Chodziło o ograniczenie niepewności i podtrzymanie optymizmu, zachętę do wydatków konsumpcyjnych i inwestycji biznesowych, wsparcie dla aktywności gospodarczej, a tym samym zapewnienie średnioterminowej stabilności cen. Zwłaszcza skup aktywów netto, w tym w ramach programu zakupów interwencyjnych związanych z pandemią (PEPP) o wartości 1.850 mld EUR, przedłużonego do co najmniej końca marca 2022, przyczynił się do utrzymania korzystnych warunków finansowania dla wszystkich sektorów gospodarki. Trzecia seria ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III) pozostała natomiast atrakcyjnym źródłem finansowania banków, wspierając kredytowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Ponadto warunki finansowania wspierała dalsza reinwestycja spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu PEPP oraz kontynuacja comiesięcznego skupu aktywów netto w kwocie 20 mld EUR w ramach programu APP, które sygnalizowały obecność Eurosystemu na rynkach w okresie pandemii i po niej.

O ile w pierwszych miesiącach roku kolejne fale wirusa i związane z nimi rozszerzenie i zaostrzenie restrykcji sanitarnych coraz bardziej ciążyło na działalności gospodarczej, inflacja HICP – początkowo na ujemnym poziomie – zaczęła gwałtownie rosnąć. Przyczyną tego były czynniki swoiste dla poszczególnych krajów oraz techniczne (w tym efekt bazy), a także znaczny wzrost cen energii. Jednak w warunkach nadal niskiego popytu i znacznego osłabienia rynków pracy i produktów, trend inflacji bazowej pozostał słaby. Od czasu grudniowego posiedzenia Rady Prezesów, wolne od ryzyka długoterminowe stopy procentowe, a także rentowność obligacji skarbowych, nadal rosły. Ponieważ te rynkowe stopy procentowe są najważniejszym punktem odniesienia przy wycenie innych instrumentów rynku kapitałowego – takich jak obligacje przedsiębiorstw i banków – a także przy wycenie kredytów dla gospodarstw domowych i firm, wstrząsy wynikające z ich zmian często wpływają na ogólne warunki finansowania na późniejszym etapie. Znaczny i trwały wzrost rynkowych stóp procentowych mógłby zatem przełożyć się na przedwczesne zacieśnienie warunków finansowania dla wszystkich sektorów gospodarki. Oznaczałoby to niedotrzymanie przez Radę Prezesów zobowiązania podjętego w grudniu 2020 i styczniu 2021 roku utrzymania korzystnych warunków finansowania w czasie pandemii oraz zapobieżenia wszelkiemu zacieśnieniu polityki pieniężnej niezgodnemu z celem powstrzymania spadku prognozowanej inflacji. Zacieśnienie warunków finansowania przyczyniłoby się do wzrostu niepewności i osłabienia nastrojów, co tym bardziej tłumiłoby działalność gospodarczą, stanowiąc zagrożenie dla średniookresowej stabilności cen.

Z uwagi na zacieśnienie warunków finansowania i brak poprawy perspektyw inflacyjnych, w marcu Rada Prezesów podjęła decyzję o znacznym podwyższeniu, w kolejnym kwartale, tempa skupu netto w ramach PEPP w stosunku do pierwszych miesięcy roku. Pozostałe strategiczne przedsięwzięcia wprowadzone w grudniu zyskały ponowne potwierdzenie^[20]. W kwietniu tempo zakupów netto oraz inne środki pozostały bez zmian, jako że napływające informacje potwierdziły wspólną ocenę warunków finansowania i ścieżki inflacyjnej dokonaną na posiedzeniu w marcu.

Ponowne otwarcie gospodarki; nowa strategia

W połowie roku sytuacja w zakresie zakażeń wirusem COVID-19 oraz postępy akcji szczepień pozwoliły na ponowne odbicie gospodarki strefy euro. Pomimo wystąpienia nowych wariantów wirusa, zmniejszała się presja na systemy opieki zdrowotnej. W czerwcowych prognozach makroekonomicznych Eurosystemu dla strefy euro przewidziano dalszy wzrost inflacji w drugiej połowie 2021 roku, a następnie jej ponowny spadek w 2022 roku; spodziewano się bowiem wygaśnięcia czynników przejściowych. Stwierdzono, że w okresie objętym prognozą presja inflacyjna będzie stopniowo wzrastać; skorygowano w górę projekcje zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (HICP) z wyłączeniem energii i żywności Nadal jednak przewidywano, że inflacja HICP pozostanie poniżej celu Rady Prezesów w całym horyzoncie projekcji. Również inflacja bazowa miała utrzymać się poniżej 2%. Chociaż warunki finansowania dla firm i gospodarstw domowych pozostały stabilne, w okresie poprzedzającym posiedzenie Rady Prezesów w dniu 10 czerwca nastąpił dalszy wzrost rynkowych stóp procentowych. Wynikało to po części z poprawy perspektyw gospodarczych; Rada Prezesów uznała jednak, że jakiekolwiek zaostrzenie warunków finansowania jest przedwczesne i stanowi zagrożenie dla trwającego ożywienia gospodarczego i perspektyw inflacji.

Z uwagi na fakt, że prognozy inflacji – z wyłączeniem najbliższego okresu – nadal odbiegały od średniookresowej ścieżki przewidywanej przed wybuchem pandemii, a także z uwagi na ryzyko zaostrzenia warunków finansowania, Rada Prezesów zdecydowała w czerwcu o zwiększeniu tempa skupu aktywów netto w ramach PEPP w stosunku do pierwszych miesięcy roku i o kontynuacji wszystkich pozostałych przedsięwzięć polityki pieniężnej.

W dniu 8 lipca Rada Prezesów zakończyła przegląd strategii polityki pieniężnej (zob. rozdział 2.4). W nowej strategii uwzględniono dwa podstawowe czynniki, które powinny zostać mieć wpływ na kształtowanie polityki pieniężnej Rady Prezesów: po pierwsze, przyjęcie nowego, symetrycznego celu inflacyjnego na poziomie 2% w średnim okresie; po drugie, warunkowe zobowiązanie do uwzględniania efektów dolnej efektywnej granicy stóp przy prowadzeniu polityki pieniężnej w środowisku strukturalnie niskich nominalnych stóp procentowych, co wymagałoby, w przypadku zbliżania się gospodarki do dolnej granicy, szczególnie zdecydowanych i wydłużonych w czasie działań polityki pieniężnej. Dążąc do realizacji nowego celu i zgodnie ze swoją strategią polityki pieniężnej, Rada Prezesów na lipcowym posiedzeniu dokonała rewizji swojego sposobu sygnalizowania podstawowych stóp procentowych EBC (forward guidance), wiążąc swoje decyzje z trzema konkretnymi warunkami w zakresie przewidywanej inflacji. Rada Prezesów stwierdziła, że podstawowe stopy procentowe EBC powinny pozostać na obecnym lub niższym poziomie do chwili, gdy inflacja osiągnie 2% ze znacznym wyprzedzeniem końca horyzontu projekcji i pozostanie na tym poziomie przez resztę okresu objętego prognozą, oraz do czasu, gdy Rada uzna, że rzeczywisty postęp w zakresie inflacji bazowej jest na tyle zaawansowany, że może doprowadzić do ustabilizowania się inflacji na poziomie 2% w średnim okresie. Rada stwierdziła, że może to obejmować okres przejściowy, w którym inflacja będzie umiarkowanie wyższa od celu.

W okresie poprzedzającym lipcowe posiedzenie nastąpił spadek rynkowych stóp procentowych, a warunki finansowania pozostały korzystne dla większości firm i gospodarstw domowych. Inflacja wprawdzie nadal przyspieszała; oczekiwano jednak, że będzie to zjawisko przejściowe. Średnioterminowe perspektywy inflacji pozostały niskie. Ożywienie gospodarcze w strefie euro postępowało, chociaż fala wariantu Delta koronawirusa stawała się źródłem rosnącej niepewności. Utrzymanie korzystnych warunków finansowania uznano za niezbędne do tego, by ożywienie gospodarcze przekształciło się w trwałą ekspansję, a negatywny wpływ pandemii na inflację został zrównoważony. W związku z tym, Rada Prezesów przewidywała, że skup aktywów netto w ramach PEPP będzie nadal prowadzony w tempie znacznie szybszym niż w pierwszych miesiącach roku. Rada podtrzymała również pozostałe przyjęte przedsięwzięcia polityki pieniężnej.

Wspieranie marszu ku trwałemu ożywieniu gospodarczemu; ostateczny powrót inflacji do docelowego poziomu 2%

Do września faza ożywienia gospodarki strefy euro nabrała rozpędu; spodziewano się, że przed końcem roku produkcja przekroczy poziom sprzed pandemii. W nowych prognozach makroekonomicznych EBC dla strefy euro prognozy inflacji w 2021 roku skorygowano w górę, biorąc pod uwagę silną presję kosztową spowodowaną przez przejściowe niedobory materiałów i sprzętu, utrzymujący się wyższy niż przewidywano wkład cen energii do wskaźnika inflacji oraz skutki tymczasowego obniżenia podatku VAT w Niemczech od lipca do grudnia 2020 roku. Jednak mimo tej nieznacznej korekty w górę, odzwierciedlającej poprawę perspektyw wzrostu i coraz wyższe wykorzystanie potencjału produkcyjnego, prognozy inflacji na rok 2023 pozostawały na poziomie wyraźnie poniżej 2%. Rynkowe miary oczekiwań inflacyjnych nadal rosły, znacznie przekraczając minima z okresu pandemii. Utrzymały się jednak poniżej średniookresowego celu EBC dla inflacji HICP, czyli 2%. Warunki finansowania firm, gospodarstw domowych i sektora publicznego były nadal korzystne, a oprocentowanie kredytów bankowych utrzymywało się na historycznie niskim poziomie.

W związku z nieznaczną poprawą średniookresowej prognozy inflacji oraz uwzględniając przeważające warunki finansowania, Rada Prezesów uznała we wrześniu, że owe korzystne warunki finansowania utrzymają się również przy umiarkowanie niższym tempie zakupów aktywów netto w ramach PEPP niż w poprzednich dwóch kwartałach. Rada Prezesów podtrzymała swoje pozostałe działania.

W chwili październikowego posiedzenia Rady Prezesów gospodarka strefy euro wykazywała oznaki dalszego silnego ożywienia. Tempo wzrostu jednak lekko osłabło, tym bardziej, że w części sektorów produkcję hamowały niedobory materiałów, sprzętu i siły roboczej. Inflacja nadal rosła, głównie z powodu gwałtownego wzrostu cen energii, a także wzrostu popytu ponad ograniczone możliwości podaży. Oczekiwano dalszego wzrostu inflacji w bliskiej perspektywie, a następnie jej spadku w ciągu następnego roku. Stopy procentowe od września rosły; utrzymały się jednak korzystne warunki finansowania gospodarki, zwłaszcza że oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych pozostawało na historycznie niskim poziomie. Rada Prezesów potwierdziła zatem stanowisko z września, pozostawiając tempo skupu netto w ramach PEPP i wszystkie inne środki na niezmienionym poziomie.

Pod koniec roku działalność gospodarczą krępowały nowe obostrzenia i niepewność związana z pandemią, zwłaszcza w związku z pojawieniem się wariantu omikron koronawirusa, dalszymi brakami materiałów, sprzętu i siły roboczej, a także znacznym wzrostem cen energii. Spowolnienie odnotowane w ostatnim kwartale roku, mające zgodnie z oczekiwaniami trwać nadal w pierwszej połowie roku 2022, skłoniło w grudniu ekonomistów Eurosystemu do obniżenia prognozy wzrostu na rok 2022. Oczekiwano jednak, że w ciągu roku 2022 nastąpi silne odbicie wzrostu gospodarczego. W listopadzie inflacja nadal rosła w tempie wyższym niż prognozowano. Natomiast w ciągu roku 2022 roku przewidywano jej spadek. Rynkowe i ankietowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych zbliżyły się lekko do poziomu 2%. Oczekiwano, że stopniowy powrót gospodarki do pełnej zdolności produkcyjnej oraz dalsza poprawa sytuacji na rynku pracy – wspierająca szybszy wzrost płac – przyczynią się do wzrostu inflacji bazowej i sprowadzą inflację HICP do celu Rady Prezesów w perspektywie średnioterminowej. W związku z tym, grudniowe prognozy EBC zarówno inflacji HICP, jak i inflacji bazowej zostały skorygowane w górę w stosunku do września. Jednak prognozowany na 2024 rok poziom 1,8% był nadal poniżej celu dla inflacji HICP. Warunki finansowania gospodarki w grudniu były nadal korzystne; od październikowego posiedzenia Rady Prezesów rynkowe stopy procentowe były na ogół stabilne, a oprocentowanie kredytu dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych pozostawało na historycznie niskich poziomach.

Na grudniowym posiedzeniu Rada Prezesów uznała, że postępy w zakresie ożywienia gospodarczego i realizacji średniookresowego celu inflacyjnego pozwalają na stopniowe zmniejszenie tempa skupu aktywów w kolejnych kwartałach. Jednocześnie, aby inflacja ustabilizowała się na poziomie 2% w perspektywie średnioterminowej, nadal konieczne było wsparcie ze strony polityki pieniężnej, zaś w warunkach niepewności ważne było utrzymanie elastyczności i rozważanie wielu opcji w realizacji polityki pieniężnej. Mając to na uwadze, Rada Prezesów podjęła następujące decyzje.

Po pierwsze, Rada Prezesów przewidywała zmniejszenie tempa skupu aktywów netto w ramach PEPP w pierwszym kwartale 2022 roku oraz zaprzestanie tego skupu pod koniec marca 2022.

Po drugie, wydłużono horyzont reinwestycji w ramach PEPP. Rada Prezesów wyraziła zamiar reinwestowania spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu co najmniej do końca 2024 roku. Niezależnie od okoliczności, w przyszłości zarządzanie likwidacją portfela PEPP miało przebiegać w sposób niezakłócający właściwego kursu polityki pieniężnej.

Po trzecie, Rada Prezesów podkreśliła, że pandemia pokazała, iż w trudnych warunkach elastyczność w planowaniu i prowadzeniu skupu aktywów pomaga przeciwdziałać zakłóceniom transmisji polityki pieniężnej i zwiększa skuteczność wysiłków zmierzających do osiągnięcia jej celu. W ramach mandatu Rady Prezesów, w warunkach skrajnych, elastyczność pozostałaby zatem elementem polityki pieniężnej zawsze wtedy, kiedy zagrożenia dla transmisji polityki pieniężnej miałyby utrudnić osiągnięcie stabilności cen. Zwłaszcza w przypadku ponownej fragmentacji rynku w wyniku pandemii, reinwestycje PEPP można by elastycznie dostosowywać pod względem czasu, klasy aktywów i jurysdykcji. Można by tu uwzględnić zakup obligacji wyemitowanych przez Republikę Grecką, wykraczający poza rolowanie wykupów, co pozwoliłoby uniknąć przerwania skupu w tym kraju, a tym samym zakłóceń transmisji polityki pieniężnej do gospodarki greckiej w czasie, gdy ta wciąż odbudowuje się po skutkach pandemii. W razie potrzeby można by również wznowić zakupy netto w ramach PEPP w celu przeciwdziałania negatywnym wstrząsom związanym z pandemią.

Po czwarte, zgodnie z zasadą stopniowego ograniczania skupu aktywów i w celu zapewnienia zgodności kursu polityki pieniężnej ze stabilizacją inflacji na poziomie celu w średnim okresie, Rada Prezesów podjęła decyzję o miesięcznym tempie zakupów netto w wysokości 40 mld EUR w drugim kwartale 2022 roku i 30 mld EUR w trzecim kwartale w ramach APP. Począwszy od października 2022, skup aktywów netto w ramach APP miał być utrzymywany na poziomie 20 mld EUR miesięcznie tak długo, jak będzie to konieczne w celu wzmocnienia akomodacyjnego wpływu stóp procentowych. Rada Prezesów przewidywała, że skup netto zakończy się na krótko przed rozpoczęciem podnoszenia kluczowych stóp procentowych EBC.

Rada potwierdziła również, że zamierza kontynuować reinwestowanie kwot pochodzących ze spłaty kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu APP przez dłuższy okres po rozpoczęciu podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC, a w każdym przypadku tak długo, jak będzie to konieczne dla utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i wysokiego stopnia akomodacji polityki pieniężnej.

Potwierdzono poziom głównych stóp procentowych EBC oraz zalecenia dotyczące przyszłej ścieżki stóp procentowych.

Rada Prezesów stwierdziła również, że będzie nadal monitorować warunki finansowania banków i dopilnuje, aby zakończenie operacji TLTRO III nie zakłóciło płynnej transmisji polityki pieniężnej. Rada miała również regularnie oceniać, na ile ukierunkowane operacje kredytowe przyczyniają się do realizacji założeń polityki pieniężnej. Rada Prezesów stwierdziła, że zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami przewiduje, iż specjalne warunki obowiązujące w ramach TLTRO III przestaną obowiązywać w czerwcu 2022 roku. Rada miała również oceniać odpowiednią kalibrację dwustopniowego systemu wynagrodzeń z tytułu rezerw, tak aby polityka ujemnych stóp procentowych nie ograniczała zdolności banków do pośrednictwa w warunkach dużej nadpłynności. Rada Prezesów ponownie potwierdziła, że w razie potrzeby jest gotowa dostosować wszystkie swoje instrumenty w celu stabilizacji inflacji na poziomie 2% w średnim okresie.

Podsumowując, w ciągu roku 2021 utrzymano wyraźnie łagodny kurs polityki pieniężnej, pozwalający zrównoważyć negatywny wpływ pandemii na ścieżkę inflacji. Ponowne dostosowanie szerokiego instrumentarium pomogło w utrzymaniu korzystnych warunków finansowania. Instrumenty te okazały się skuteczne w hamowaniu wzrostu rentowności obligacji skarbowych (zob. wykres 2.1), w odniesieniu do kształtują się koszty finansowania gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i banków. Dzięki nim utrzymano również bardzo korzystne koszty finansowania banków (zob. wykres 2.2). Na koniec pozwoliły one gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom skorzystać z niezmiernie korzystnych warunków finansowania, w których stopy oprocentowania kredytu osiągnęły historycznie niskie poziomy, odpowiednio 1,31% i 1,36% dla roku (zob. wykres 2.3). W drugiej połowie roku, pomimo znacznego wzrostu inflacji, gospodarka zasadniczo pozostała na ścieżce ożywienia. Mając na uwadze postępujące ożywienie gospodarcze i własne dążenie do realizacji średniookresowego celu inflacyjnego, Rada Prezesów postanowiła rozpocząć stopniowe ograniczanie skali skupu aktywów od początku 2022 roku. Reasumując, reakcja polityki pieniężnej na sytuację gospodarczą w 2021 roku zapewniła korzystne warunki finansowania, wspierając dalsze ożywienie gospodarcze i konwergencję inflacji do celu Rady Prezesów.

Wykres 2.1

Rentowność dziesięcioletnich obligacji skarbowych w strefie euro ważona PKB oraz stopa dziesięcioletnich swapów indeksowych overnight

(proc. rocznie)

Wykres 2.2

Łączny koszt finansowania dłużnego banków

(łączny koszt finansowania depozytami i niezabezpieczonym długiem, procent rocznie)

Wykres 2.3

Oprocentowanie kredytów i pożyczek bankowych dla przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych

(proc. rocznie)

2.2 Dalsze wyzwania, dalszy rozrost bilansu Eurosystemu

W 2021 roku Eurosystem korzystał nadal z rozwiązań wprowadzonych w rekcji na pandemię COVID-19, czyli PEPP, PELTRO i zmodyfikowane TLTRO III, a także prowadził skup aktywów w ramach APP. Działania te spowodowały wzrost sumy bilansowej Eurosystemu o 23% (1,6 bln EUR) w 2021 roku i nowy rekord w wysokości 8,6 bln EUR na koniec tego roku.

Na koniec roku wartość aktywów związanych z polityką pieniężną w bilansie Eurosystemu osiągnęła 6,9 bln EUR. Aktywa te obejmowały kredyty dla instytucji kredytowych, stanowiące 26% sumy aktywów (według stanu na koniec 2020 roku) oraz aktywa skupowane dla celów polityki pieniężnej, które stanowiły 55% sumy bilansowej (wzrost z 53% na koniec 2020) (por. wykres 2.4). Na pozostałe aktywa finansowe w bilansie składały się głównie waluty obce i złoto w posiadaniu Eurosystemu oraz portfele niezwiązane z polityką pieniężną denominowane w euro.

Po stronie pasywów całkowita kwota rezerw instytucji kredytowych i wykorzystania depozytu overnight przez instytucje finansowe wzrosła do 4,3 bln EUR (z 3,5 bln EUR pod koniec 2020 roku), co stanowiło 50% pasywów na koniec roku 2021 (zgodnie z odsetkiem odnotowanym na koniec 2020 roku). Wartość banknotów w obiegu rosła w tempie powyżej historycznego trendu wzrostowego, osiągając 2,5 bln EUR (z poziomu 1,4 bln EUR pod koniec 2020) i stanowiła 18% pasywów na koniec roku 2021 (spadek z 21% pod koniec roku 2020). Pozostałe zobowiązania, w tym kapitał i rachunki aktualizacji wyceny wzrosły do 2,7 bln EUR (z 2,1 bln EUR pod koniec 2020) i stanowiły 32% sumy pasywów (spadek z 29% na koniec 2020) (zob. wykres 2.4). Wzrost pozostałych zobowiązań wynikał głównie ze wzrostu depozytów rządowych z 516 mld EUR do 590 mld EUR, co stanowiło 22% pozostałych zobowiązań (spadek z 25% na koniec 2020 roku), oraz odpowiednika specjalnych praw ciągnienia Międzynarodowego Funduszu Walutowego, który wzrósł do 179 mld EUR (z 55 mld EUR na koniec 2020 roku) i stanowił 7% pozostałych zobowiązań (wzrost z 3% na koniec 2020).

Wykres 2.4

Ewolucja skonsolidowanego bilansu Eurosystemu

(mld EUR)

W celu zwiększenia przejrzystości dwustopniowego systemu oprocentowania rezerw instytucji kredytowych, w lipcu 2020 roku EBC podjął decyzję o publikacji odpowiednich danych zagregowanych na poziomie Eurosystemu i poszczególnych krajów. Umożliwia to zresztą lepszy wgląd w zmiany stanu rezerw, które stanowią największy składnik pasywów w bilansie Eurosystemu. W szczególności Eurosystem publikuje obecnie średnie dla okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej, salda rachunku bieżącego i nadwyżki rezerw na poziomie krajowym. Regularnie publikowane są również dane Eurosystemu i dane krajowe dotyczące zwolnienia z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w systemie dwustopniowym, zwolnionych i niezwolnionych nadwyżek rezerw oraz niewykorzystanych uprawnień.

Zapadalność i struktura portfeli APP i PEPP według kategorii aktywów i jurysdykcji

APP obejmuje cztery aktywne programy skupu aktywów: trzeci program skupu obligacji zabezpieczonych (third covered bond purchase programme, CBPP3), program skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (asset-backed securities purchase programme, ABSPP), program skupu aktywów sektora publicznego (public sector purchase programme, PSPP) oraz program skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (corporate sector purchase programme, CSPP). PEPP został wprowadzony w 2020 roku w odpowiedzi na pandemię. Wszystkie kategorie aktywów kwalifikowane w ramach APP są także kwalifikowane w ramach PEPP. W 2021 Eurosystem prowadził dalszy skup aktywów w ramach APP i PEPP. Zakupów dokonywano w sposób płynny, w zależności od przeważających warunków rynkowych.

Na koniec roku 2021 wartość aktywów zgromadzonych w ramach APP osiągnęła 3,1 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Największym składnikiem APP był program PSPP, dysponujący na koniec roku 2021 aktywami o wartości 2,5 bln EUR, co stanowiło – podobnie, jak rok wcześniej – 80% wartości całego portfela papierów APP. Alokacja skupu do poszczególnych jurysdykcji w ramach PSPP odbywała się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC. Ponadto niektóre krajowe banki centralne nabywały papiery wartościowe emitowane przez instytucje ponadnarodowe UE, w tym obligacje wyemitowane w 2021 roku w celu sfinansowania planu odbudowy „Next Generation EU”. Średni ważony termin zapadalności aktywów utrzymywanych w ramach PSPP na koniec 2021 roku wynosił 7,3 roku, podobnie jak rok wcześniej, przy pewnych różnicach w poszczególnych jurysdykcjach. Na koniec roku ABSPP stanowił 1% (28 mld EUR) całkowitych udziałów w APP, CBPP3 - 9,5% (298 mld EUR), a CSPP - 10% (310 mld EUR). Wśród programów skupu adresowanych do sektora prywatnego, do wzrostu aktywów APP w 2021 roku przyczynił się w największym stopniu program CSPP z kwotą skupu netto w wysokości 61 mld EUR. Skup w ramach programów CSPP i CBPP3 prowadzony jest według wskaźnika odniesienia, który odzwierciedla kapitalizację rynkową wszystkich kwalifikowanych pozostających w obiegu obligacji korporacyjnych i zabezpieczonych.

Na koniec roku 2021 wartość aktywów zgromadzonych w ramach PEPP osiągnęła 1,6 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Kwota obligacji zabezpieczonych stanowiła mniej niż 1% (6 mld EUR) całkowitej wartości skupionych instrumentów, obligacji sektora przedsiębiorstw - 3% (44 mld EUR), a sektora publicznego - 97% (1 531 mld EUR).

W przypadku skupu papierów wartościowych sektora publicznego w ramach PEPP punktem odniesienia dla alokacji w poszczególnych jurysdykcjach jest klucz kapitałowy EBC. Jednocześnie skup w ramach PEPP prowadzono w sposób elastyczny, umożliwiając zmiany skali zakupów w czasie, w zależności od klas aktywów i jurysdykcji. Średni ważony termin zapadalności papierów wartościowych sektora publicznego zgromadzonych w ramach PEPP na koniec 2021 wynosił 7,6 roku, przy pewnych różnicach w poszczególnych jurysdykcjach.

Eurosystem reinwestował spłaty kwot głównych zapadających papierów wartościowych zgromadzonych w portfelach APP i PEPP. Kwota wykupu papierów wartościowych sektora prywatnego w 2021 roku wyniosła 82 mld EUR, a sektora publicznego w ramach PSPP i PEPP, 362 mld EUR. Aktywa skupione w ramach PSPP, CSPP i CBPP3 były nadal udostępniane na potrzeby pożyczek papierów wartościowych w celu wsparcia płynności rynku obligacji i repo. Aktywa zgromadzone w PEPP są również dostępne na potrzeby udzielania pożyczek papierów wartościowych na tych samych warunkach, jak w przypadku APP. W listopadzie 2021 roku Rada Prezesów zwiększyła limit pożyczek papierów wartościowych pod zastaw gotówki do 150 mld EUR, co odzwierciedla znaczny wzrost portfela papierów wartościowych Eurosystemu.

Zmiany w operacjach refinansujących Eurosystemu

Nierozliczona kwota operacji refinansujących Eurosystemu pod koniec 2021 roku wynosiła 2,2 bln EUR, czyli o 409 mld EUR więcej niż rok wcześniej. Wzrost ten odzwierciedla wpływ netto kwoty przydzielonej w ramach serii TLTRO III, która w 2021 roku wyniosła 449 mld EUR. Dobrowolne wcześniejsze spłaty w ramach TLTRO III w wysokości 139 mld EUR i zapadanie aktywów serii TLTRO II o wartości 15,7 mld EUR oraz PELTRO o wartości 23,2 mld EUR (po odliczeniu kwoty przydzielonej w 2021) tylko w niewielkim stopniu równoważyły wzrost kwoty do spłaty. Średni ważony termin zapadalności operacji refinansujących do spłaty zmniejszył się z około 2,4 roku na koniec 2020 do około 1,74 roku na koniec roku 2021.

EBC łagodzi kryteria zabezpieczeń

Przyjęte przez Radę Prezesów w kwietniu 2020 roku złagodzenie kryteriów zabezpieczeń obowiązywało nadal w 2021 roku. Obejmowało one poszerzenie rodzajów wierzytelności kredytowych kwalifikowanych jako zabezpieczenie (w tym kredytów objętych programami gwarancji w krajach strefy euro w odpowiedzi na pandemię), ograniczenie redukcji wartości w wycenie zabezpieczenia o stały współczynnik 20%, utrzymanie – pod pewnymi warunkami – kwalifikowania aktywów, które w chwili wybuchu pandemii spełniały wymogi co do oceny wiarygodności kredytowej oraz zwolnienie z wymogów kwalifikacyjnych dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez Republikę Grecką. Te tymczasowe przedsięwzięcia, przedłużone do czerwca 2022 roku, nadal stanowią główny element reakcji polityki pieniężnej EBC na pandemię.

Wartość kwalifikowanych zbywalnych aktywów wzrosła o 695 mld EUR, osiągając poziom 16,4 bln EUR pod koniec 2021 (zob. wykres 2.5). Wzrost ten można w znacznej mierze przypisać papierom wartościowym centralnych instytucji rządowych, które nadal stanowiły największą klasę aktywów (8,9 bln EUR). Pozostałe klasy aktywów obejmowały obligacje przedsiębiorstw (1,8 bln EUR), zabezpieczone obligacje bankowe (1,6 bln EUR) i niezabezpieczone obligacje bankowe (1,6 bln EUR). Obligacje samorządowe (598 mld EUR), papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (572 mld EUR) i inne aktywa zbywalne (1,2 bln EUR) stanowiły stosunkowo niewielką część aktywów.

Wykres 2.5

Zmiany zabezpieczeń kwalifikowanych

(mld EUR)

Wartość zabezpieczeń w 2021 roku wzrosła o 243 mld EUR, osiągając na koniec roku poziom 2,8 bln EUR (zob. wykres 2.6). Zmiany te można w znacznej mierze przypisać wierzytelnościom kredytowym (które osiągnęły 915 mld EUR), bankowym obligacjom zabezpieczonym (718 mld EUR), papierom wartościowym instytucji rządowych szczebla centralnego (435 mld EUR) oraz papierom wartościowym zabezpieczonym aktywami (406 mld EUR). Niezabezpieczone obligacje bankowe (141 mld EUR), obligacje samorządowe (88 mld EUR) i obligacje przedsiębiorstw (77 mld EUR) stanowiły mniejszą część wszystkich uruchomionych zabezpieczeń.

Wykres 2.6

Zmiany wartości aktywnych zabezpieczeń

(mld EUR)

2.3 Ryzyko finansowe związane z APP i PEPP

Jak wyjaśniono wcześniej, skup netto w ramach APP prowadzono w celu wsparcia luzowania warunków finansowych przez EBC prowadzonego za pomocą stóp procentowych. APP uzupełniono o PEPP, program mający zapobiegać poważnym zagrożeniom dla mechanizmu transmisji polityki pieniężnej i perspektyw gospodarki strefy euro wynikającym z pandemii COVID19.

Podobnie jak wszystkie inne instrumenty polityki pieniężnej, bezpośredni skup aktywów w ramach APP i PEPP nieodłącznie wiąże się z ryzykiem finansowym, którym zarządza i które kontroluje Eurosystem. Jeśli istnieje kilka wariantów realizacji tej polityki, zarządzanie ryzykiem w Eurosystemie dąży do uzyskania efektywności ryzyka, czyli osiągnięcia celów polityki przy najniższym poziomie ryzyka dla Eurosystemu^[21].

Dla APP i PEPP ustanowiono specjalne procedury kontroli ryzyka finansowego. Uwzględniają one cele strategiczne programów, a także cechy i profile ryzyka różnych rodzajów skupowanych aktywów. Każda z tych procedur obejmuje kryteria kwalifikacji, proces oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności, ramy cenowe, benchmarki i limity. Procedury mają zastosowanie do skupu dodatkowych aktywów, reinwestycji kwot głównych zapadających aktywów oraz samych aktywów, o ile pozostają one w bilansie Eurosystemu.

Procedury kontroli ryzyka nie tylko służą ograniczaniu ryzyka finansowego, ale też pomagają zrealizować cele polityki pieniężnej poprzez sterowanie – na tyle, na ile to możliwe – skupem aktywów w ramach określonych celów w kierunku ich zdywersyfikowanej, neutralnej rynkowo alokacji. Ponadto przy projektowaniu procedur kontroli ryzyka uwzględnia się ryzyko niefinansowe, takie jak ryzyko prawne, operacyjne i utraty reputacji.

W tym rozdziale opisano obecne procedury kontrolowania ryzyka finansowego regulujące realizację APP i PEPP^[22]. Tabela 2.1 podsumowuje najważniejsze elementy tych procedur.

Tabela 2.1

Kluczowe elementy metod kontroli ryzyka dla celów programów APP i PEPP

Wymogi kwalifikacji do bezpośredniego skupu aktywów

Do skupu w ramach APP i PEPP kwalifikują się w zasadzie wyłącznie aktywa zbywalne, akceptowane jako zabezpieczenie operacji kredytowych Eurosystemu. Kryteria kwalifikacji zabezpieczeń dla operacji kredytowych Eurosystemu są określone w ogólnych ramach dla instrumentów polityki pieniężnej.

Aktywa kwalifikowane do zakupów w ramach APP i PEEP muszą spełniać wysokie standardy jakości kredytowej, czyli posiadać co najmniej jedną ocenę zdolności kredytowej^[23] nadaną przez zewnętrzną instytucję oceny jakości kredytowej zatwierdzoną w ramach zasad oceny kredytowej Eurosystemu, kwalifikującą się do trzeciego stopnia jakości kredytowej (CQS 3) według zharmonizowanej skali oceny zdolności kredytowej Eurosystemu lub wyższego (CQS 1 i CQS 2). W przypadku zbywalnych dłużnych papierów wartościowych wyemitowanych przez Grecję wymaganie to zostało uchylone w ramach PEPP^[24]. Ponadto aktywa muszą być denominowane w euro oraz emitowane i rozliczane w strefie euro.

Oprócz powyższych kryteriów kwalifikacji, w zależności od programu stosuje się również szczególne kryteria kwalifikacji. Na przykład w przypadku PSPP, CSPP i PEPP istnieją dolne i górne limity terminów zapadalności. W przypadku CSPP aktywa emitowane przez instytucje kredytowe lub przez emitentów, których podmiotem dominującym jest instytucja kredytowa, nie kwalifikują się do skupu. Ponadto w przypadku CSPP, CBPP3 i ABSPP ze skupu wyłącza się aktywa wyemitowane przez podmioty w likwidacji i spółki zarządzające aktywami. W CBPP3 aktywa muszą spełniać warunki niezbędne do przyjęcia ich jako zabezpieczenia na własny użytek w operacjach kredytowych Eurosystemu, co oznacza, że mogą one być wykorzystane jako zabezpieczenie przez instytucję kredytową będącą emitentem^[25]. W przypadku papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami dłużnicy, do których odnoszą się odpowiednie roszczenia, muszą być zasadniczo umiejscowieni w strefie euro.

Oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności

W przypadku zakupu ABS, listów zastawnych i papierów wartościowych sektora przedsiębiorstw w ramach APP i PEPP, Eurosystem na bieżąco przeprowadza odpowiednie oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności w odniesieniu instrumentów do potencjalnego skupu. Monitoring tych instrumentów prowadzony jest z wykorzystaniem określonych wskaźników ryzyka. Te oceny i procedury są zgodne z zasadą proporcjonalności, która nakazuje poddawać ryzykowne aktywa bardziej dogłębnej analizie. W uzasadnionych przypadkach mogą mieć zastosowanie dodatkowe procedury zarządzania ryzykiem, również zgodnie z zasadą proporcjonalności. Obejmują one w szczególności ograniczenia lub zawieszenie skupu oraz, w wyjątkowych przypadkach, nawet sprzedaż aktywów, co wymaga każdorazowej oceny Rady Prezesów. Przy zakupie aktywów sektora przedsiębiorstw w ramach APP i PEPP EBC uwzględnia w procedurach należytej staranności ryzyko związane ze zmianami klimatu.

Zasady ustalania opłat

Zasady ustalania opłat dla APP i PEPP zapewniają dokonywanie zakupów po cenach rynkowych, a więc minimalizację zakłóceń rynku i wsparcie efektywności ryzyka. Zasady te uwzględniają ceny występujące na rynku, ich jakość i wartości godziwe aktywów. Przeprowadzane są też kontrole cen ex post w celu stwierdzenia, czy ceny transakcyjne odzwierciedlały ceny rynkowe w chwili transakcji.

Skup kwalifikowanych instrumentów dłużnych o ujemnej stopie zwrotu do terminu zapadalności jest dopuszczony we wszystkich programach zakupu aktywów. W niezbędnym zakresie obejmuje to aktywa o dochodowości do zapadalności poniżej stopy oprocentowania depozytu.

Benchmarki

Benchmarki stosuje się w celu zapewnienia dywersyfikacji portfela, co pozwala na ograniczenie podejmowanego ryzyka. W przypadku skupu listów zastawnych i papierów wartościowych sektora przedsiębiorstw benchmarkami są kapitalizacja rynkowa instrumentów do ewentualnego skupu, tj. nominalne kwoty do spłaty kwalifikowanych aktywów. W przypadku skupu papierów wartościowych sektora publicznego w ramach PSPP i PEPP, alokacja zakupów do poszczególnych jurysdykcji odbywa się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC. Skup w ramach PEPP prowadzony jest w sposób elastyczny, umożliwiający zmiany kwoty skupu w czasie, w różnych klasach aktywów i jurysdykcjach.

Limity

W odniesieniu do APP obowiązuje system limitów. Wyznaczanie limitów udziału w emisji i limitów emitenta uwzględnia aspekty związane z polityką pieniężną, a także operacyjne, prawne związane z zarządzaniem ryzykiem. Limity są ściśle dostosowane do klasy aktywów, z odróżnieniem aktywów sektora publicznego i aktywów sektora prywatnego. Po ogłoszeniu PEPP Rada Prezesów stwierdziła, że jeśli niektóre z przyjętych ograniczeń utrudni działania Eurosystemu koniecznych do wypełniania jego mandatu, Rada Prezesów rozważy ich rewizję, tak by podjęte działania były adekwatne do poziomu ryzyka.

Limity udziału w emisji PSPP i limity emitenta stosuje się w celu zabezpieczenia mechanizmów rynkowych i kształtowania cen, ograniczenia koncentracji ryzyka oraz zagwarantowania, że Eurosystem nie stanie się dominującym wierzycielem rządów strefy euro. Limit udziału w emisji dla obligacji ponadnarodowych kwalifikujących się do PSPP wynosi 50% nierozliczonej kwoty wyemitowanego aktywa. Dla wszystkich innych obligacji kwalifikujących się do PSPP limit udziału w emisji ustalono na poziomie 33%, z zastrzeżeniem indywidualnej weryfikacji, mającej zapobiec posiadaniu przez Eurosystem mniejszości blokującej w celu zastosowania klauzuli wspólnego działania. W innych przypadkach limit udziału w emisji wynosi 25%. Limit emitenta dla podmiotów ponadnarodowych wynosi 50% nierozliczonej kwoty kwalifikowanych aktywów wyemitowanych przez daną instytucję; dla innych emitentów spełniających kryteria kwalifikacji wynosi on 33%.

W przypadku ABSPP, CBPP3 i CSPP udziały emisji w portfelu Eurosystemu nie mogą przekroczyć 70%. W CSPP niższe limity udziału emisji mają zastosowanie w określonych przypadkach, na przykład w odniesieniu do aktywów emitowanych przez przedsiębiorstwa publiczne, które są traktowane zgodnie z PSPP. Oprócz limitów udziału w emisji stosuje się również limity emisji dla CBPP3 i CSPP. W przypadku CSPP limity te są określane na podstawie alokacji opartej na benchmarku, związanej z kapitalizacją rynkową grupy emitentów, w celu zapewnienia zróżnicowanej alokacji zakupów. Ponadto niższe limity mogą mieć zastosowanie, jeśli jest to uzasadnione na podstawie wyników oceny ryzyka kredytowego i procedur należytej staranności.

2.4 Nowa strategia polityki pieniężnej EBC

Po przeprowadzeniu całościowego przeglądu w dniu 8 lipca 2021 roku, EBC ogłosił nową strategię polityki pieniężnej. W modyfikacjach uwzględniono głębokie wyzwania strukturalne, z jakimi gospodarka strefy euro i gospodarka światowa borykały się od czasu ostatniego przeglądu strategii polityki pieniężnej w 2003. Wyzwaniom tym towarzyszył wzrost ryzyka skrępowania kluczowych stóp procentowych EBC przez efektywną dolną granicę wysokości tych stóp. Realizując swój mandat w zakresie stabilności cen, Rada Prezesów przyjęła symetryczny cel inflacyjny na poziomie 2%, który należało utrzymać w średnim okresie. Podkreślono, że odchylenia od celu inflacyjnego zarówno w dół, jak i w górę, są równie niepożądane. Rada Prezesów uznała, że dla utrzymania symetrii celu inflacyjnego ważne jest uwzględnienie wpływu efektywnej dolnej granicy wysokości stóp. Mówiąc konkretniej, zbliżanie się stóp procentowych do dolnej granicy wymaga szczególnie silnych lub długoterminowych przedsięwzięć polityki pieniężnej, pozwalających zapobiec utrwaleniu się odchyleń od celu inflacyjnego w dół. Może wywczas wystąpić okres przejściowy, w którym inflacja będzie umiarkowanie wyższa od celu. Rada Prezesów stwierdziła, że podstawowym instrumentem polityki pieniężnej są stopy procentowe EBC. Uznając znaczenie dolnej efektywnej granicy stopy procentowej, Komisja potwierdziła, że w razie potrzeby będzie stosować wyprzedzające komunikaty do rynku (forward guidance), skup aktywów i dłuższe operacje refinansujące. Ponadto, w razie potrzeby, w dążeniu do osiągnięcia stabilności cen, Rada rozważy zastosowanie nowych instrumentów polityki pieniężnej. Rada potwierdziła również, że nadal będzie stosować wskaźnik HICP jako miarę stabilności cen, zalecając Eurostatowi opracowanie planu włączenia do tego wskaźnika kosztów mieszkań zajmowanych przez właścicieli. Rada Prezesów oświadczyła, że decyzje w zakresie polityki pieniężnej będą podejmowane na podstawie zintegrowanej oceny wszystkich istotnych czynników, opartej zarówno na analizie ekonomicznej, jak i analizie monetarnej i finansowej oraz obejmującej ocenę proporcjonalności podejmowanych decyzji i potencjalnych skutków ubocznych. Bez uszczerbku dla stabilności cen, Rada Prezesów uwzględnia w swoich decyzjach dotyczących polityki pieniężnej inne czynniki istotne dla jej prowadzenia. W tym kontekście Rada zobowiązała się, w ramach mandatu EBC, do pełnego uwzględnienia przez Eurosystem następstw zmian klimatu i transformacji węglowej. Sposób informowania o decyzjach w zakresie polityki pieniężnej dostosowano do zmodyfikowanej strategii polityki pieniężnej^[26]. Rada Prezesów potwierdziła przy tym, że zamierza okresowo oceniać adekwatność swojej strategii polityki pieniężnej, a kolejną ocenę należy przeprowadzić w roku 2025.

Cel stabilności cen w przeszłości i obecnie

Rada Prezesów przyjęła pierwszą strategię polityki pieniężnej w 1998 roku, definiując stabilność cen jako „wzrost zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych (HICP) w ujęciu rok do roku poniżej 2%”. Przyjęcie pułapu inflacji na poziomie 2% było wówczas uzasadnione doświadczeniami związanymi z wysoką inflacją w poprzednich dziesięcioleciach. Strategia ta została zweryfikowana w roku 2003, kiedy Rada Prezesów dodała do definicji stabilności cen pewną kwalifikację, wyjaśniając, że jej celem jest osiągnięcie stopy inflacji poniżej 2%, ale zbliżonej do tego poziomu. Wyjaśnienie to było podyktowane dążeniem EBC do zapewnienia wystarczającego marginesu bezpieczeństwa chroniącego przed ryzykiem deflacji poprzez pozytywny wpływ na poziom trendu nominalnych stóp procentowych, przy jednoczesnym uwzględnieniu kwestii ewentualnego występowania błędu pomiaru w HICP oraz skutków zróżnicowania inflacji w strefie euro. Strategia pierwszych lat precyzowała również, że ceny powinny zostać ustabilizowane w perspektywie średnioterminowej, a analiza zagrożeń dla stabilności cen miała się opierać na dwóch filarach – „analizie ekonomicznej” i „analizie monetarnej”.

Kompleksowy przegląd strategii polityki pieniężnej z lat 2020-21 wykazał, że utrzymująca się przez ostatnią dekadę niska inflacja wynikała z wzajemnie powiązanych czynników. W przeciwieństwie do pierwszych 10 lat istnienia strefy euro, szoki inflacyjne miały przede wszystkim charakter dezinflacyjny, co wynikało globalnego kryzysu finansowego i jego następstw. Ze względu na spadek realnej stopy procentowej równowagi – realnej stopy procentowej zgodnej z celem inflacyjnym i potencjałem gospodarki – w strefie euro (jak i na całym świecie), wstrząsów tych nie można było łatwo zrównoważyć przez politykę stóp procentowych. Utrzymująca się niska inflacja przyczyniła się też do obniżenia oczekiwań inflacyjnych, których zakotwiczenie w celu inflacyjnym EBC mogło osłabnąć.

Po rewizji strategii w latach 2020-21 Rada Prezesów przyjęła symetryczny cel inflacyjny na poziomie 2% w perspektywie średnioterminowej. Cel inflacyjny na poziomie 2% stanowi wyraźny poziom zakotwiczenia dla oczekiwań inflacyjnych, co jest niezbędne do utrzymania stabilności cen. W wyniku analizy ustalono, że cel punktowy zwykle lepiej stabilizuje inflację niż przedziałowy, po części ze względu na swoją prostotę^[27]. W poprzedniej wersji strategii pułap przedziału został wyraźnie określony na poziomie 2%, natomiast wartość liczbowa dolnego progu nie została określona. Opinia publiczna mogła odnieść wrażenie, że EBC bardziej stanowczo reaguje na odchylenia inflacji w górę, ponieważ wykraczają one wyraźnie poza przedział.

Rada Prezesów potwierdziła średniookresową orientację polityki pieniężnej. Orientacja średniookresowa uwzględnia fakt, że transmisja polityki pieniężnej do gospodarki i inflacja podlegają dużym i zmiennym opóźnieniom. Oznacza to, że krótkoterminowe odchylenia inflacji od celu są nieuniknione. Orientacja średniookresowa zapewnia niezbędną elastyczność, pozwalającą przetrwać przejściowe wstrząsy, które mogą ustąpić samoistnie. W takim wypadku unika się niepotrzebnej niestabilności działalności gospodarczej i zatrudnienia.

Rada Prezesów podkreśliła, że odchylenia od celu inflacyjnego w dół i w górę są równie niepożądane, tzn. że cel jest symetryczny. Jednak istnienie dolnej granicy stóp procentowych może powodować asymetrię w działaniach na rzecz stabilności cen, ponieważ bank centralny ma mniejsze możliwości reagowania na odchylenia inflacji od celu niż na odchylenia w górę. Zobowiązanie do realizacji symetrycznego celu inflacyjnego wymaga zatem, w warunkach zbliżania się stóp procentowych do granicy, szczególnie zdecydowanej lub przedłużonej reakcji polityki pieniężnej na szoki dezinflacyjne, aby uniknąć utrwalenia się negatywnych odchyleń od celu inflacyjnego. Może wówczas wystąpić okres przejściowy, w którym inflacja będzie umiarkowanie wyższa od celu.

Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej są stopy procentowe EBC. Jednak w wyniku spadku realnych stóp procentowych w ciągu ostatnich dziesięcioleci banki centralne na całym świecie, chcąc zbliżyć inflację do swoich celów, zaczęły wprowadzać niekonwencjonalne środki polityki pieniężnej. Dlatego też część przeglądu strategii poświęcono zbadaniu skuteczności tych środków. W analizie stwierdzono, że każdy z niekonwencjonalnych instrumentów (w tym ujemne stopy procentowe, prognozy dotyczące przyszłości, zakupy aktywów i dłuższe operacje refinansujące) skutecznie przyczynił się do wzrostu produkcji, zatrudnienia i inflacji. Stwierdzono, że środki te wzajemnie się wzmacniają, ponieważ każdy z nich może mieć nieco inny wpływ na gospodarkę i rynki finansowe^[28]. W przeglądzie uznano również, że środki te były adekwatne co do skali w kontekście potencjalnych skutków ubocznych dla systemu finansowego lub gospodarki realnej.

Rada Prezesów potwierdziła, że wskaźnik HICP pozostaje właściwym miernikiem cen dla oceny realizacji celu stabilności cen. Chociaż cel stabilności cen określa się ilościowo w kategoriach inflacji konsumenckiej, która jest najszerszą miarą koszyka konsumpcyjnego gospodarstw domowych, nadal monitorowany będzie szereg wskaźników inflacji bazowej, które nie uwzględniają zmiennych składników. W przeglądzie strategii zidentyfikowano pewne możliwości dalszego usprawnienia pomiaru cen^[29]. W szczególności, Rada Prezesów uznała, że uwzględnienie kosztów związanych z mieszkaniem zajmowanym przez właścicieli pozwoli na lepsze odzwierciedlenie w HICP stopy inflacji istotnej dla gospodarstw domowych. W związku z tym, EBC zalecił Eurostatowi i krajowym urzędom statystycznym opracowanie planu włączenia do wskaźnika kosztów mieszkań zajmowanych przez właścicieli. Uznając, że jest to projekt wieloletni, Rada Prezesów będzie do tego czasu uwzględniać w szerszym zestawie uzupełniających wskaźników inflacji miary inflacji, które zawierają wstępne szacunki kosztów mieszkań zajmowanych przez właścicieli.

Inne aspekty związane z dążeniem do stabilności cen

O ile podstawowym celem Eurosystemu jest utrzymywanie stabilności cen, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wymaga, by nie zaniedbując celu stabilności cen wspierał on ogólną politykę gospodarczą w UE, mając na względzie dążenie do realizacji celów Unii. Cele te obejmują zrównoważony wzrost gospodarczy, wysoko konkurencyjną społeczną gospodarkę rynkową, dążącą do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysokiego poziomu ochrony środowiska i poprawy jego jakości. Eurosystem przyczynia się także do sprawnej realizacji polityki prowadzonej przez właściwe organy w zakresie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi oraz stabilności systemu finansowego.

Do pewnego stopnia pełne zatrudnienie i stabilność cen są celami wzajemnie spójnymi. Kiedy inflacja i zatrudnienie zmierzają w tym samym kierunku, polityka pieniężna może stabilizować inflację bez negatywnego wpływu na zatrudnienie. Mogą się jednak zdarzyć sytuacje, w których inflacja i zatrudnienie przejściowo poruszają się w przeciwnych kierunkach, a zacieśnienie polityki pieniężnej w celu przeciwdziałania wyższej inflacji doprowadziłoby do dalszego spadku zatrudnienia. Polityka pieniężna nastawiona na perspektywę średniookresową postrzega takie incydentalne sytuacje jako przejściowe, unikając niestabilności aktywności gospodarczej i zatrudnienia. W odniesieniu do uwzględniania czynników związanych z produkcją i zatrudnieniem, Rada Prezesów podkreśliła znaczenie brania pod uwagę różnych zmiennych oraz dystrybucyjnych skutków polityki pieniężnej^[30].

Stabilność finansowa jest warunkiem wstępnym stabilności cen i odwrotnie. Jeśli na rynku panują trudne warunki finansowe, przedsięwzięcia polityki pieniężnej mające na celu utrzymanie stabilności cen zwykle pomagają przywrócić stabilność finansową, poprzez usuwanie zakłóceń mechanizmu transmisji polityki pieniężnej i zapobieganie negatywnym skutkom makrofinansowego sprzężenia zwrotnego oraz zjawisku deflacji długu. W przypadku narastania zagrożeń dla stabilności finansowej, pierwszą linię obrony stanowią polityki makroostrożnościowe i mikroostrożnościowe. W wielu przypadkach polityka makroostrożnościowa i polityka pieniężna wzajemnie się uzupełniają. Na przykład polityka makroostrożnościowa zapobiegająca narastaniu nierównowagi, ogranicza prawdopodobieństwo wystąpienia w przyszłości kryzysów finansowych, które miałyby negatywny wpływ na stabilność cen. Polityka pieniężna może również wpływać na ryzyko stabilności finansowej. Z jednej strony, akomodacyjna polityka pieniężna może zmniejszać ryzyko kredytowe poprzez zwiększenie poziomu aktywności i dynamiki inflacji; z drugiej strony, może ona zachęcać do zwiększania dźwigni finansowej lub zwiększać wrażliwość cen aktywów. Analogiczne argumenty odnoszą się do fazy zacieśniania polityki pieniężnej.

Ze względu na zagrożenia dla stabilności cen wynikające z kryzysów finansowych istnieją wyraźne argumenty na rzecz uwzględnienia przez EBC stabilności finansowej w analizach dotyczących polityki pieniężnej. Odzwierciedla to ograniczenia polityki makroostrożnościowej występujące w różnych fazach cyklu finansowego, interakcje pomiędzy polityką makroostrożnościową a polityką pieniężną oraz możliwe skutki uboczne polityki pieniężnej dla stabilności finansowej. Jednocześnie istotne jest, aby uniknąć błędnego przekonania, że polityka pieniężna jest odpowiedzialna za zagwarantowanie stabilności finansowej. Rada Prezesów nie prowadzi systematycznej polityki „działania pod prąd” (polegającej na systematycznym zacieśnianiu polityki pieniężnej w sytuacji narastania ryzyka systemowego) lub „czyszczenia” (polegającego na systematycznym luzowaniu polityki pieniężnej w sytuacji materializacji ryzyka systemowego). Stosuje raczej elastyczne podejście uwzględniające poszczególne aspekty stabilności finansowej. Wszelka reakcja polityki pieniężnej na problemy związane ze stabilnością finansową będzie zależna od panujących okoliczności i uwarunkowana skutkami dla średniookresowej stabilności cen. W tym celu przygotowanie analiz polityki pieniężnej jest uzupełniane o dodatkowe informacje na temat aspektów stabilności finansowej^[31].

W nowej strategii polityki pieniężnej uwzględniono zmiany klimatyczne. Zmiany klimatyczne mogą wpływać na prowadzenie polityki pieniężnej poprzez oddziaływanie na strukturę i cykliczną dynamikę gospodarki i systemu finansowego^[32]. W ramach swojego mandatu Rada Prezesów dąży do tego, aby Eurosystem w pełni uwzględniał – zgodnie z celami klimatycznymi UE – następstwa zmian klimatu i przejścia na gospodarkę niskoemisyjną dla polityki pieniężnej i bankowości centralnej. W związku z tym, zobowiązała się do realizacji ambitnego planu działań związanych z klimatem. Plan działania zakłada rozszerzenie możliwości analitycznych i opracowanie nowych wskaźników statystycznych w celu lepszego zrozumienia makroekonomicznego wpływu zmian klimatu. Rada Prezesów dostosuje ponadto strukturę ram operacyjnych polityki pieniężnej w odniesieniu do ujawniania informacji, oceny ryzyka, zakupów aktywów w sektorze przedsiębiorstw i ram zabezpieczeń.

Modyfikacja ram analitycznych i komunikacji

W przeszłości EBC opierał swoją analizę zagrożeń dla stabilności cen na dwóch odrębnych „filarach”: na „analizie ekonomicznej” i na „analizie monetarnej”. W celu sformułowania oceny ogólnej, porównywano je ze sobą. W nowej strategii dostrzeżono korzyści płynące z posiadania dwóch wyspecjalizowanych obszarów analizy, ale zarazem uznano wartość zintegrowanej analizy ze względu na liczne informacje zwrotne ze sfery monetarnej i finansowej do szerzej pojętej gospodarki i odwrotnie. Analiza ekonomiczna obejmuje: krótkoterminowe zmiany sytuacji w zakresie wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i inflacji; prognozy Eurosystemu i EBC dotyczące kluczowych zmiennych makroekonomicznych w średnim okresie oraz szeroko zakrojoną ocenę zagrożeń dla wzrostu gospodarczego i stabilności cen. Ze względu na to, że analiza monetarna i finansowa ewoluowała dzięki wyzwaniom, które pojawiły się w trakcie i po globalnym kryzysie finansowym, istotną rolę przypisuje się badaniu wskaźników monetarnych i finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmu transmisji polityki monetarnej, zwłaszcza poprzez kanał kredytowy, kanał pożyczek bankowych, kanał podejmowania ryzyka i kanał cen aktywów. Na tej zintegrowanej ocenie Rada Prezesów opiera swoje decyzje dotyczące polityki pieniężnej, w tym ocenę proporcjonalności swoich decyzji i potencjalnych skutków ubocznych.

Na koniec, Rada Prezesów postanowiła, że sposób przekazywania informacji o decyzjach w zakresie polityki pieniężnej za pośrednictwem komunikatów, konferencji prasowych, Biuletynu Ekonomicznego i rachunków polityki pieniężnej zostanie dostosowany do zmodyfikowanej strategii polityki pieniężnej. Uzupełnieniem tych przekazów byłyby warstwowe i wizualizowane wersje komunikatów dotyczących polityki pieniężnej, skierowane do szerokiego grona odbiorców, co ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia społecznego zrozumienia działań EBC i zaufania do nich. Rada Prezesów stwierdziła również, że korzystając z udanych doświadczeń imprez informacyjnych^[33] organizowanych w czasie przeglądu strategii, zamierza uczynić z nich strukturalny element interakcji Eurosystemu z opinią publiczną^[34].

Wykres A

Złożoność oświadczeń EBC o polityce pieniężnej

„Skrót oświadczenia o polityce pieniężnej”

Szczególną innowacją w informowaniu o decyzjach dotyczących polityki pieniężnej jest wizualizacja oświadczenia w sprawie polityki pieniężnej – „skrót oświadczenia o polityce pieniężnej”. Ten nowatorski produkt – dostępny we wszystkich językach urzędowych UE – w uproszczony sposób przekazuje najważniejsze informacje zawarte w oświadczeniu o polityce pieniężnej. Wykorzystując techniki narracyjne, przystępne wizualizacje i prosty język, wyjaśnia ostatnie decyzje EBC w atrakcyjnej, łatwej do przyswojenia formie.

EBC wykorzystuje te nowe sposoby komunikacji aby zwiększyć wiedzę o swojej polityce i jej zrozumienie, a tym samym, budować zaufanie społeczne. Ma to zasadnicze znaczenie nie tylko dla akceptacji i legitymacji EBC jako niezależnej instytucji, ale także dla zwiększenia skuteczności polityki pieniężnej i lepszego zakotwiczenia oczekiwań inflacyjnych. Niedawne badania przeprowadzone na podstawie badania oczekiwań konsumentów EBC sugerują, że określenie nowego symetrycznego celu inflacyjnego na poziomie 2% i informowanie o nim miało pozytywny wpływ na wiarygodność EBC. W szczególności, gospodarstwa domowe w strefie euro, które są poinformowane o nowym celu i jego konsekwencjach, częściej oczekują, że EBC zapewni stabilność cen w średnim okresie^[35].

3 Europejski sektor finansowy: ożywienie w roku 2021 zmniejsza zagrożenia w krótkim terminie, ale w przyszłości zwiększy się podatność na zagrożenia

Poprawa warunków gospodarczych w roku 2021 zmniejszyła zagrożenie związane z pandemią dla stabilności finansowej strefy euro w krótkim terminie, ponieważ sektor przedsiębiorstw, państwowi kredytobiorcy i banki uniknęli skrajnie niekorzystnych zdarzeń. Jednakże zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw i rosnące ceny energii stanowiły nowe wyzwania dla siły ożywienia gospodarczego i ścieżki inflacji, co w przyszłości może mieć również wpływ na stabilność finansową. Jednocześnie nadal narastała liczba innych zagrożeń, takich jak coraz bardziej przewartościowane wyceny na rynkach mieszkaniowych i finansowych, ciągłe podejmowanie ryzyka przez niebankowe instytucje finansowe oraz wyższe poziomy zadłużenia – będące pozostałością po pandemii – w sektorze przedsiębiorstw i sektorze publicznym. Wraz z postępującym ożywieniem gospodarczym, w dyskusjach dotyczących polityki makroostrożnościowej przeniesiono punkt ciężkości z zapewniania krótkoterminowego wsparcia na łagodzenie zagrożeń dla stabilności finansowej, w szczególności pojawiających się zagrożeń cyklicznych i związanych z rynkiem nieruchomości. Ponadto kontynuowano prace nad wzmocnieniem ram regulacyjnych dla banków i podejścia makroostrożnościowego dla niebankowych instytucji finansowych w celu dalszego zwiększania długoterminowej odporności systemu finansowego.

3.1 Stabilność finansowa w roku 2021

W ciągu roku 2021 ożywienie gospodarcze wzmocniło i rozszerzyło się na wszystkie kraje strefy euro i sektory gospodarki, co przełożyło się na ogólnie lepsze perspektywy stabilności finansowej w najbliższym czasie, ale utrzymały się pewne krótkoterminowe zagrożenia dla stabilności finansowej. Dotyczyły one zatorów w globalnych łańcuchach dostaw oraz rosnących cen energii, które zaczęły wpływać na perspektywy zarówno inflacji, jak i ożywienia gospodarczego, a także niepewności związanej z przyszłym przebiegiem pandemii. Zyski przedsiębiorstw w roku 2021 wykazały znaczną poprawę, ale przedsiębiorstwa niefinansowe, które były bardziej narażone na ograniczenia związane z pandemią i posiadały wyższe wcześniejsze zadłużenie, pozostały niestabilne, a podwyższony poziom długu państwowego zwiększył obawy o średnioterminową zdolność jego obsługi. Oznaki przewartościowanych wycen niektórych klas aktywów finansowych oraz prężność rynków nieruchomości mieszkaniowych w strefie euro również doprowadziły do powstania zagrożeń. Wreszcie pomimo poprawy rentowności i jakości aktywów, banki strefy euro nadal borykają się z problemami strukturalnymi, a niebankowe instytucje finansowe nadal narażone są na podwyższone ryzyko kredytowe i ryzyko braku płynności (zob. rysunek 3.1).

Pandemia doprowadziła do wzrostu zadłużenia państw i przedsiębiorstw w 2021. Jednak obawy związane ze stabilnością długu państwowego zostały złagodzone dzięki trwającemu ożywieniu gospodarczemu i korzystnym warunkom finansowania, co pomogło ograniczyć ryzyko refinansowania. W sektorze przedsiębiorstw krótkoterminowe ryzyko niewypłacalności spadło dzięki lepszym perspektywom rentowności i kontynuacji bardziej ukierunkowanych, rządowych środków wsparcia. Niektóre firmy były nadal podatne na zagrożenia, zwłaszcza te, które przed pandemią miały wysoki poziom zadłużenia i działały w sektorach, które w większym stopniu odczuły skutki pandemii. W przyszłości liczba niewypłacalnych przedsiębiorstw może jeszcze wzrosnąć ze względu na zaległości w rozpatrywaniu spraw upadłościowych i stopniowe wycofywanie strategicznych środków wsparcia, choć wzrost ten powinien być mniejszy niż obawiano się w początkowych fazach pandemii. W kontekście szybkiej ekspansji na rynkach mieszkaniowych wzrost cen mieszkań osiągnął roczną stopę 9% we wrześniu 2021, przyczyniając się do dalszego wzrostu szacunków zawyżenia cen w niektórych krajach. Przyspieszenie wzrostu cen mieszkań wynikało ze wzrostu cen zarówno na obszarach miejskich, jak i pozamiejskich. Oznaki złagodzenia kryteriów udzielania kredytów w niektórych krajach oraz wysoki i rosnący poziom zadłużenia gospodarstw domowych również przyczyniły się do zwiększenia podatności tych krajów na zagrożenia w perspektywie średnioterminowej. Wprawdzie niskie stopy procentowe umożliwiają kredytobiorcom pozyskanie tańszego finansowania na dłuższy okres zapadalności, zmniejszając tym samym ryzyko rolowania i łagodząc obawy związane z obsługą zadłużenia, jednak wyższe zadłużenie stanowi zagrożenie dla wszystkich sektorów w przyszłości, zwłaszcza jeśli koszty finansowania wzrosną, a wzrost gospodarczy nie spełni oczekiwań.

W roku 2021 rynki finansowe charakteryzowały się ogólnie pozytywnym nastawieniem do ryzyka, ale wyceny w niektórych segmentach jeszcze bardziej wzrosły, ponieważ inwestorzy poszukiwali wyższych zysków w warunkach niskich realnych stóp zwrotu. Rynki kapitałowe nadal rozwijały się dzięki wzrostowi oczekiwań dotyczących zysków i utrzymującym się korzystnym warunkom finansowania. Rekordowo wysokim emisjom wysokodochodowych papierów wartościowych przedsiębiorstw towarzyszyły mniejsze spready kredytowe, co wskazuje na duży apetyt inwestorów na ryzykowne aktywa. Mimo to wyceny niektórych klas aktywów wydawały się przewartościowane, ponieważ trwająca obecnie hossa na rynkach akcji nabrała impetu na wieść o pomyślnym opracowaniu szczepionek i mogła być stymulowana przez wykorzystanie dźwigni finansowej, co w przypadku wzrostu zmienności mogłoby spowodować duże, skoncentrowane straty.

W roku 2021 zyski banków w strefie euro powróciły do poziomu sprzed pandemii dzięki niższym kosztom związanym ze stratami kredytowymi oraz wysokim dochodom bankowości inwestycyjnej. Jakość aktywów utrzymała się na wyższym poziomie niż się obawiano na początku pandemii, co odzwierciedla środki wsparcia publicznego udzielone przedsiębiorstwom oraz ożywienie gospodarcze. Wskaźnik kredytów zagrożonych spadł do poziomu ostatnio notowanego przed światowym kryzysem finansowym, dzięki temu, że banki poczyniły dalsze postępy w ich wyprzedaży. Po stronie pasywów banki zintensyfikowały przenoszenie ujemnych stóp procentowych na deponentów, a regulacyjne współczynniki kapitałowe w ujęciu zagregowanym w pierwszej połowie roku 2021 nieznacznie się obniżyły. Nastroje rynkowe wobec banków w strefie euro pozostały korzystne dzięki wynikom testu warunków skrajnych przeprowadzonego przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego w lipcu 2021 oraz zniesieniu zalecenia EBC, aby wszystkie banki powstrzymały się od wypłaty dywidendy lub ograniczyły jej wypłatę^[36]. W przyszłości rentowność banków będzie zależna od ścieżki ożywienia gospodarczego i pandemii, a pewne obawy dotyczące jakości aktywów mogą się ponownie pojawić w miarę stopniowego wycofywania rządowych środków wsparcia. Ponadto w roku 2021 banki nadal borykały się w różny sposób z problemami strukturalnymi występującymi przed wybuchem pandemii, takimi jak niska efektywność kosztowa, ograniczona dywersyfikacja przychodów, nadmierna zdolność produkcyjna i zmniejszone marże w warunkach niskich stóp procentowych.

W roku 2021 niebankowe instytucje finansowe, takie jak fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne, które są ważnym źródłem finansowania gospodarki realnej, nadal zwiększały swoje udziały w obligacjach niższej jakości. Chociaż ryzyko kredytowe związane z tymi papierami wartościowymi zostało złagodzone w perspektywie krótkoterminowej wraz ze zmniejszeniem się podatności sektora przedsiębiorstw na zagrożenia, instytucje niebankowe były nadal narażone na ryzyko znacznych strat kredytowych w przypadku pogorszenia się warunków w sektorze przedsiębiorstw. W przypadku funduszy inwestycyjnych rosnące ryzyko kredytowe zostało spotęgowane przez wysokie ryzyko braku płynności wynikające z niskich buforów gotówkowych i niewielkich pakietów płynnych aktywów, co sprawiło, że sektor ten był podatny na zagrożenia w przypadku odpływu inwestorów na dużą skalę. Duration ekspozycji funduszy uległa dalszemu wydłużeniu, przez co ich portfele stały się bardziej narażone na straty w wycenie w przypadku znacznego wzrostu globalnych stóp zwrotu. Jeżeli straty z tytułu wyceny spowodują duże umorzenia, fundusze, biorąc pod uwagę swoje niskie bufory płynności, mogą być zmuszone do sprzedaży aktywów, co może doprowadzić do negatywnego sprzężenia zwrotnego między wyceną aktywów a umorzeniami. W roku 2021 perspektywy rentowności i oceny zdolności kredytowej ubezpieczycieli uległy poprawie, do czego przyczyniły się korzystne trendy w zakresie popytu, cen i cięcia kosztów.

Poza zagrożeniami dla poszczególnych sektorów w 2021 zmiany klimatyczne stwarzały liczne, znaczne i coraz pilniejsze zagrożenia dla stabilności finansowej w strefie euro. Analiza przeprowadzona w EBC w ciągu roku^[37] wyraźnie wykazała, że ryzyko związane z klimatem dla banków, funduszy i ubezpieczycieli ze strefy euro może być istotne, zwłaszcza jeśli zmiany klimatu nie będą ograniczane w sposób kontrolowany. Wszyscy muszą zarządzać swoim ryzykiem związanym z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną oraz ryzykiem fizycznym związanym z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi i klimatycznymi. Z dotychczasowych analiz EBC wynika, że takie ryzyko wydaje się być szczególnie skoncentrowane w niektórych sektorach, regionach geograficznych i wśród poszczególnych banków, co pogarsza konsekwencje dla stabilności finansowej. Jednocześnie nadal należy uzupełnić braki w danych i metodologii, aby w sposób bardziej kompleksowy ocenić zagrożenia związane z klimatem.

Rysunek 3.1

Kluczowe zagrożenia dla stabilności finansowej w strefie euro

3.2 Polityka makroostrożnościowa: zapewnienie płynnej podaży kredytu i powstrzymanie narastających zagrożeń

Działania makroostrożnościowe mogą pomóc powstrzymać narastające zagrożenia oraz wzmocnić odporność sektora finansowego, przyczyniając się w ten sposób do zapewnienia płynnej podaży kredytu w gospodarce nawet w okresach występowania trudności, takich jak podczas pandemii. W tym kontekście zadaniem EBC jest ocena makroostrożnościowych środków kapitałowych dla banków, zaplanowanych przez władze krajowe krajów uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym. Co ważne w razie potrzeby EBC posiada uprawnienia do zastosowania bardziej rygorystycznych środków^[38].

W swojej nowej strategii polityki pieniężnej EBC przywiązuje w swoich rozważaniach na temat polityki pieniężnej większe znaczenie do względów stabilności finansowej, co z kolei zwiększa znaczenie obszaru polityki makroostrożnościowej^[39]. Stabilność finansowa jest warunkiem wstępnym stabilności cenowej, ponieważ kryzysy finansowe powodują osłabienie mechanizmu transmisji polityki pieniężnej i nadmierne zmniejszenie dźwigni finansowej przez banki, co wywołuje negatywne skutki dla wzrostu gospodarczego i perspektyw inflacji. Na tej samej zasadzie choć akomodacyjna polityka pieniężna może wspomagać stabilność finansową wieloma kanałami^[40], mogłaby także prowadzić do wzrostu ryzyka systemowego, co wymaga monitorowania i analiz z perspektywy makroostrożnościowej. Poprzez eliminację zagrożeń dla stabilności finansowej, obejmujących także zagrożenia wynikające z niezamierzonych skutków akomodacyjnej polityki pieniężnej, działanie makroostrożnościowe umożliwia polityce pieniężnej koncentrację na swym podstawowym celu, czyli zapewnieniu stabilności cenowej. Zgodnie z nową strategią, w ramach analiz monetarno-finansowych, członkowie Rady Prezesów przeprowadzają regularnie gruntowną ocenę interakcji polityki pieniężnej i stabilności finansowej i omawiają ten temat podczas posiedzeń decyzyjnych.

W obecnej sytuacji ryzyko dla stabilności finansowej dotyczy zagrożeń płynących z coraz bardziej przewartościowanych wycen na rynku nieruchomości i rynku finansowym, dalszego podejmowania ryzyka przez instytucje niebankowe oraz podwyższonego poziomu zadłużenia w sektorze publicznym i sektorze prywatnym^[41]. Zaostrzenie działań makroostrożnościowych mogłoby wyeliminować część tych zagrożeń, zwłaszcza na rynkach nieruchomości niektórych krajów, a także – ogólniej – zwiększyć odporność banków. Ponadto wzmocnienie ram regulacyjnych dla banków i instytucji niebankowych oraz zarządzanie ryzykiem klimatycznym pomoże w dalszym stopniu wzmocnić całkowitą odporność systemu finansowego w długiej perspektywie.

Polityka makroostrożnościowa w czasie pandemii

Na początku pandemii władze makroostrożnościowe uwolniły ponad 20 mld EUR, by ułatwić bankom pokrywanie potencjalnych strat i umożliwić im zaspokojenie popytu na kredyt, głównie poprzez rozwiązanie antycyklicznego bufora kapitałowego i bufora ryzyka systemowego^[42]. Środki te stanowiły uzupełnienie działań Nadzoru Bankowego EBC w celu zapewnienia bankom tymczasowego wsparcia kapitałowego i operacyjnego oraz ograniczenia wypłat dywidend^[43]. W roku 2021 EBC nadal monitorował efektywność środków makroostrożnościowych oraz ram kapitałowych w zapewnieniu płynnej podaży kredytu podczas pandemii. Badania prowadzone przez pracowników EBC wskazują, że uwolnienie kapitału było rzeczywiście skutecznym sposobem zwiększenia podaży kredytu (zob. ramka 4).

W drugiej połowie roku 2021 w efekcie dalszego ożywienia gospodarczego i wzrostu średnioterminowej podatności na zagrożenia – rozpoczęło się stopniowe zaostrzanie nastawienia w polityce makroostrożnościowej, w szczególności w obszarze działań związanych z rynkiem nieruchomości mieszkaniowych. Zgodnie z oceną EBC działania makroostrożnościowe wprowadzono lub zaostrzono w pewnych jurysdykcjach, gdzie te zagrożenia były silniejsze a ożywienie gospodarcze – bardziej zaawansowane. W Bułgarii i Estonii podwyższono antycykliczny bufor kapitałowy^[44]. Na Litwie wprowadzono bufor ryzyka systemowego w wysokości 2% w celu wyeliminowania zagrożeń na rynku nieruchomości mieszkaniowych^[45]. W ramach art. 458 Rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych został przedłużony w Belgii, Estonii i Francji. Ponadto Holandia zdecydowała o zastosowaniu, od 1 stycznia 2022, dolnego limitu wagi ryzyka^[46] dla portfeli kredytów hipotecznych banków, które stosują metodę wewnętrznych ratingów do obliczania regulacyjnych wymogów kapitałowych^[47].

Europejski Bank Centralny dokonał oceny powiadomień o środkach makroostrożnościowych w 2021 i nie wyraził sprzeciwu wobec tych decyzji, które uznano za zgodne z dokonaną przez siebie oceną. Wydaje się uzasadnione dalsze zaostrzenie działań makroostrożnościowych w celu wyeliminowania większych zagrożeń średnioterminowych, chyba, że ziści się ryzyko pogorszenia wzrostu gospodarczego^[48]. W związku z tym EBC jest gotowy do zastosowania bardziej rygorystycznych środków makroostrożnościowych niż środki, w sprawie których decydowały władze krajowe, gdyby uznano je za niewystarczające lub gdyby oczekiwano, że zagrożenia te nasilą się.

Na koniec EBC angażuje się w inicjatywy zmierzające do wzmocnienia systemowego nadzoru makroostrożnosciowego. EBC przyczyni się do przygotowania w roku 2022 przeglądu unijnych ram makroostrożnościowych dla banków, a dokona tego odpowiadając na zgłoszenie Komisji Europejskiej o poradę, koordynując swoje stanowisko z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) i Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB)^[49]. Ponadto EBC nadal promuje na odpowiednich forach inicjatywy, mające na celu postęp na drodze do przyjęcia podejścia makroostrożnościowego przez instytucje niebankowe (zob. ramka 5).

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

Europejski Bank Centralny nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi ERRS^[50]. Bank udzielał ogólnego wsparcia działaniom Rady, zwłaszcza w następujących kwestiach: (a) wpływ na stabilność finansową środków wparcia fiskalnego podczas pandemii^[51]; (b) wyzwania dla polityki makroostrożnościowej w warunkach niskich stóp procentowych^[52]; (c) opracowanie wskaźników ryzyka dla niebankowych instytucji finansowych (zob. ramka 5 na temat podejścia makroostrożnościowego dla sektora instytucji niebankowych)^[53] oraz (d) zagrożenia dla stabilności finansowej ze strony czynników wpływających na zmianę klimatu^[54]. EBC przewodniczył również Grupie zadaniowej ERRS ds. testów warunków skrajnych^[55] i aktywnie uczestniczył w pracach kilku innych grup roboczych ERRS, takich jak: grupa redakcyjna ds. przygotowania odpowiedzi do wniosku Komisji Europejskiej w sprawie porady dotyczącej przeglądu w roku 2022 unijnych ram makroostrożnościowych; grupa ekspercka ds. wdrożenia ram stanowiska makroostrożnościowego^[56]; grupa zadaniowa ds. analizy skutków pokrywających się wymogów kapitałowych^[57]; oraz europejska grupa ds. systemowego ryzyka cybernetycznego, opracowująca ramowe zasady strategii makroostrożnościowej dla oceny takiego ryzyka.

Bardziej szczegółowe informacje na temat ERRS można znaleźć na jej stronie internetowej i w jej Raportach rocznych.

Ramka 4
Bankowe bufory kapitałowe i kredytowanie przedsiębiorstw niefinansowych w czasie pandemii

Głównym celem regulacji Bazylea III dotyczących buforów kapitałowych jest zmniejszenie prawdopodobieństwa, że system bankowy ograniczy podaż kredytu w czasie kryzysu. W tym celu regulacje Bazylea III i jej wdrożenie w Europie wprowadziły łączny wymóg w zakresie buforów kapitałowych (combined buffer requirement, CBR)^[58], czyli dodatkowy poziom kapitału, który banki muszą spełniać w okresach dobrej koniunktury, zapewniając w ten sposób kapitał, który mogą następnie wykorzystać w okresach gorszej koniunktury do pokrycia strat i zaspokojenia popytu na kredyt. Korzystanie z CBR wiąże się jednak z pewnymi ograniczeniami, przede wszystkim z maksymalną kwotą podlegającą podziałowi, która ogranicza wypłaty banków z tytułu dywidend, wykupu akcji własnych i premii^[59].

Niektóre czynniki mogą sprawić, że banki nie będą chciały korzystać z buforów kapitałowych. Potencjalne czynniki obejmują ograniczenia w zakresie wypłacanych dywidend oraz piętno rynkowe związane z obniżeniem wskaźników kapitałowych, ponieważ niższy wskaźnik kapitałowy oznacza mniejszą wypłacalność. Ostatecznie gdyby banki nie chciały sięgać do CBR, mogłyby zareagować na rzeczywistą lub oczekiwaną stratę kapitałową ograniczeniem akcji kredytowej zamiast zaakceptowania niższego współczynnika kapitałowego, ograniczając w ten sposób kredyty w czasie kryzysu, co jest sprzeczne z intencją systemu ramowego dla buforów kapitałowych. Z tych powodów organy nadzoru ostrożnościowego mogą podjąć decyzję o obniżeniu CBR poprzez obniżenie niektórych jego składników, takich jak antycykliczny bufor kapitałowy^[60] lub bufor ryzyka systemowego^[61].

Pandemia COVID-19 i podjęte w jej wyniku środki kapitałowe stanowią okazję do sprawdzenia, jak banki reagują i jak chętnie korzystają z uwolnionych buforów. Banki w strefie euro weszły w okres pandemii ze stosunkowo wysokimi współczynnikami kapitałowymi, które były dodatkowo wspierane przez nadzwyczajne działania strategiczne. W rezultacie system bankowy strefy euro jako całość był w stanie sprostać gwałtownemu wzrostowi popytu na kredyty dla przedsiębiorstw. Niemniej jednak analiza reakcji poszczególnych banków na podjęte działania pozwala zbadać skuteczność dwóch kluczowych elementów ram makroostrożnościowych, mimo że do tej pory kilka środków wsparcia zapobiegło stratom na dużą skalę w sektorze bankowym. Po pierwsze reakcje banków na redukcję buforów i inne ulgi kapitałowe rzucają światło na skuteczność rozluźniania takich zobowiązań w czasach napięć. Po drugie zachowanie banków z niewielkim zapasem kapitału powyżej CBR dostarcza informacji na temat skłonności banków do korzystania z buforów.

Zmniejszenie buforów i inne ulgi kapitałowe miały pozytywny wpływ na akcję kredytową przedsiębiorstw w 2020, zwłaszcza w przypadku banków, których kapitał był bliższy CBR^[62]. W czasie pandemii organy ostrożnościowe obniżyły CBR (poprzez obniżenie buforów antycyklicznych i buforów ryzyka systemowego) oraz wprowadziły zmianę w strukturze wymogu w ramach filaru II, obniżając udział kapitału podstawowego Tier 1 (CET1), tj. kapitału najwyższej jakości, który banki muszą spełnić, aby zrealizować ten wymóg. W roku 2020 wolumen kredytów w bankach korzystających z tych środków był o 3,1% wyższy niż w pozostałych bankach, a oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw było o 7 pkt bazowych niższe. Co ważne efekt ten był większy w przypadku banków o kapitale zbliżonym do CBR, co sugeruje, że banki są skłonne korzystać z kapitału powyżej CBR, ale nie z samego CBR (zob. wykres A).

Posiadanie kapitału zbliżonego do CBR ograniczyło akcję kredytową banków na rzecz przedsiębiorstw, co dodatkowo sugeruje, że banki niechętnie korzystają z CBR. Analiza ekonometryczna pokazuje, że w 2020 zbliżenie poziomu kapitału do CBR zmniejszyło wzrost akcji kredytowej o znaczące 2,7 pkt proc. w porównaniu z innymi bankami. Sugeruje to, że banki niechętnie sięgają do buforów.

Mniejsza akcja kredytowa banków o kapitale zbliżającym się do CBR spowodowała większe ograniczenia kredytowe dla firm niefinansowych zależnych od tych banków. Przedsiębiorstwa korzystające z usług banków o kapitale zbliżającym się do CBR (tj. posiadających ponad 75% kredytów udzielonych przed pandemią COVID-19) pożyczały w czasie pandemii o 5,3% mniej niż pozostałe przedsiębiorstwa. Wpływ ten wzrósł do 7% w przypadku firm, które w momencie wybuchu pandemii miały tylko jednego kredytodawcę (o kapitale zbliżającym się do CBR). Sugeruje to, że w czasach kryzysu firmy mogą mieć trudności ze znalezieniem innego kredytodawcy, co podkreśla znaczenie pozycji kapitałowej banków dla dostępu ich klientów do finansowania.

Zachowanie poszczególnych banków podczas pandemii sugeruje, że banki pozytywnie reagują na uwolnienie buforów i innych ulg kapitałowych, ale niechętnie korzystają z tych buforów. Zmniejszenie wymogów kapitałowych i buforów wspierało podaż kredytów dla przedsiębiorstw poprzez zwiększenie kwoty kapitału powyżej CBR. Świadczy to o tym, że zmniejszanie buforów kapitałowych może pomóc w łagodzeniu potencjalnie procyklicznych zachowań systemu bankowego w okresach trudności gospodarczych. Zachowanie banków z ograniczonym kapitałem powyżej CBR może jednak wskazywać na przeszkody w sprawnym funkcjonowaniu ram kapitałowych w okresach trudności gospodarczych. Konieczne są dalsze badania, również w zakresie skutków makroekonomicznych, aby dokładniej przetestować i uzasadnić wyniki przedstawione w niniejszej ramce i umożliwić wyciągnięcie bardziej dalekosiężnych wniosków.

Wykres A

Ulgi kapitałowe wspierają podaż kredytów

Szacowane efekty ulg kapitałowych dla banków z kapitałem w różnej odległości od CBR

(lewa strona: zmiany procentowe w wolumenie kredytu; prawa strona: zmiany procentowe w oprocentowaniu kredytu)

3.3 Działania mikroostrożnościowe podejmowane w celu zapewnienia dobrej kondycji poszczególnych banków

Wraz z poprawą perspektyw gospodarczych w ciągu roku 2021 EBC ogłosił stopniowe wycofywanie niektórych nadzwyczajnych środków nadzorczych uruchomionych dla banków w celu umożliwienia im dalszego udzielania kredytu gospodarce w okresie pandemii. W lipcu EBC zdecydował nie przedłużać poza 30 września 2021 zalecenia dla banków, by wstrzymały lub zredukowały wypłaty dywidend oraz skup akcji własnych. EBC ostrzegł banki, że te muszą zachować ostrożność i nie lekceważyć ryzyka wpływu, jaki na ich trajektorię kapitału mogą mieć w późniejszym okresie dodatkowe straty po wygaśnięciu działań pomocowych. W związku z tym w trakcie roku 2021 EBC skupił szczególną uwagę na ryzyku kredytowym, zwłaszcza na właściwej klasyfikacji i pomiarze ryzyka występującego w bilansach banków oraz na ich przygotowanie do terminowego postępowania ze znajdującymi się w trudnej sytuacji dłużnikami. W czerwcu EBC przedłużył bankom ulgę w zakresie wskaźnika dźwigni do marca 2022, również w świetle wyjątkowych okolicznościach monetarnych. Wszystkie decyzje EBC w zakresie nadzorczych środków pomocy a także decyzje odnoszące się do dodatkowego nacisku na ryzyko kredytowe przekazano bankom i opinii publicznej za pośrednictwem zakładek z często zadawanymi pytaniami, komunikatów prasowych, wpisów na blogach i przemówień.

Europejski Bank Centralny przeprowadził test warunków skrajnych niektórych dużych i średnich banków, które bezpośrednio nadzoruje. Jego wyniki opublikowano w lipcu 2021 i pokazały one, że system bankowy strefy euro byłyby w stanie stawić czoło potencjalnemu pogorszeniu warunków. EBC opublikował po raz pierwszy informacje na temat poszczególnych banków, które nie są częścią próby dla celów ogólnounijnych testów warunków skrajnych koordynowanych przez EUNB, lecz są bezpośrednio nadzorowane przez EBC. Ponadto EBC zakończył kompleksową ocenę dwóch banków włoskich, jednego banku estońskiego i jednego banku litewskiego, ponieważ zostały one sklasyfikowane jako istotne instytucje. Wszystkie banki, które albo podlegają, albo mogą podlegać bezpośredniemu nadzorowi EBC, są obowiązane do poddania się kompleksowej ocenie, która składa się z testu warunków skrajnych i oceny jakości aktywów (asset quality review, AQR). Wyniki tej kompleksowej oceny wskazują, że żaden z czterech banków nie stoi w obliczu niedoboru kapitału. Jednak oczekuje się, że banki podejmą działania wynikające z rezultatów testu oraz działania mające na celu uwzględnienie wniosków zawartych w AQR.

Europejski Bank Centralny prowadził dalsze działania związane z brexitem. Po zakończeniu okresu przejściowego (w czasie którego Wielka Brytania była nadal związana prawem UE) 31 grudnia 2020 EBC nadal monitorował, w ramach swoich obowiązków nadzorczych, wdrażanie docelowych – w okresie po opuszczeniu przez ten kraj UE – modeli operacyjnych banków, na które to wydarzenie wywarło wpływ, by zapewnić postęp w realizacji uprzednio uzgodnionych harmonogramów. Równolegle rozpoczęto przegląd analizy dokumentacji w celu spójnej oceny modeli księgowania nowo utworzonych unijnych jednostek zależnych międzynarodowych grup bankowych.

Europejski Bank Centralny zakończył ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych istotnych instytucji (TRIM). W ramach przeglądu rozpoczętego w roku 2016 EBC przeprowadził na miejscu 200 badań modeli w 65 istotnych bankach, które obejmowały wewnętrzne modele ryzyka kredytowego i ryzyka kredytowego kontrahenta. Ogółem TRIM potwierdził, że banki mogą nadal używać swych modeli wewnętrznych do obliczania wymogów w zakresie funduszy własnych, które w niektórych przypadkach podlegają mechanizmom nadzorczym. Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych poprawił wiarygodność oraz porównywalność wyników modeli wewnętrznych poszczególnych banków i przyczynił się do zmniejszenia nieopartej na ryzyku zmienności aktywów ważonych ryzykiem.

Od 26 czerwca 2021 EBC przejął nadzór nad systemowymi firmami inwestycyjnymi krajów uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym. W roku 2021 firmy inwestycyjne zaczęły podlegać nowemu europejskiemu systemowi regulacyjnemu, by lepiej odzwierciedlać rzeczywiste ryzyko, jakie podejmują różne rodzaje firm inwestycyjnych i sprawić, by nadzór nad nimi był bardziej skuteczny. Największe firmy inwestycyjne i firmy inwestycyjne o największym zasięgu systemowym są zobowiązane do ubiegania się o licencję na prowadzenie działalności bankowej i – po jej otrzymaniu – znajdują się pod nadzorem EBC. Firmy inwestycyjne podlegające europejskiemu nadzorowi bankowemu to firmy, które świadczą kluczowe usługi rynkowe i usługi z zakresu bankowości inwestycyjnej, i są w związku z tym, podobnie jak banki, narażone na ryzyko kredytowe i rynkowe.

Kontynuując wysiłki na rzecz większej przejrzystości i odpowiedzialności, EBC zapoczątkował serię społecznych konsultacji. Pierwsze konsultacje dotyczyły ocen kompetencji i reputacji, dla których EBC opublikował następnie uaktualniony i bardziej kompleksowy przewodnik. Uaktualniony przewodnik wyjaśnia działania zastosowane przez EBC podczas oceny kwalifikacji poszczególnych członków organów zarządzających bezpośrednio nadzorowanych banków i określa zwiększone oczekiwania nadzorcze dotyczące kolektywnych kwalifikacji zarządów banków i indywidualną odpowiedzialność ich członków Przewodnik zarysowuje też proces ponownej oceny członków zarządów w przypadkach, kiedy pojawią się nowe fakty, które mogą wpływać na ich kwalifikacje. Opublikowano także poprawiony kwestionariusz kompetencji i reputacji, mający na celu wspieranie dalszej konwergencji sprawnego i właściwego nadzoru w państwach uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym.

Drugie konsultacje odnosiły się do przeglądu ram dotyczących wykonywania opcji i swobód uznania, które na podstawie prawa unijnego EBC wolno wykonywać podczas nadzorowania banków. EBC wniósł projekty zmian do swoich działań, by przede wszystkim wyjaśnić zmiany legislacyjne przyjęte od czasu pierwszej ich publikacji z 2016. Większość zmian odnosi się do opcji i swobód uznania w stosowaniu wymogów w zakresie płynności Konsultacje te dotyczyły wielu aspektów nadzoru, w tym pozwoleń dla banków, które starają się zredukować swoje kapitały, traktowania pewnych ekspozycji przy obliczaniu wskaźnika dźwigni finansowej, a także niektórych wyłączeń z limitów dużych ekspozycji.

Trzecie konsultacje były związane z Poradnikiem dotyczącym zgłaszania transakcji sekurytyzacyjnych, który wyjaśnia informacje, których dostarczenia EBC oczekuje od bezpośrednio nadzorowanych banków działających jako jednostki inicjujące lub jednostki sponsorujące transakcje sekurytyzacyjne. Działanie to zostało poprzedzone ogłoszeniem przez EBC w maju 2021 decyzji, zapewniającej, że bezpośrednio nadzorowane banki spełniają wymogi dotyczące zatrzymania ryzyka, przejrzystości i resekurytyzacji dla wszystkich sekurytyzacji, które określono w art. 6, art.7 i art. 8 unijnego rozporządzenia w sprawie sekurytyzacji. Konsultacje te nastąpiły po wyjaśnieniach do tego rozporządzenia, które stanowią część pakietu na rzecz unijnego pakietu odbudowy rynku kapitałowego, i jasno stwierdzają, że te wymogi mają charakter ostrożnościowy, dlatego też nadzór nad nimi powinien być sprawowany przez właściwe władze nadzoru ostrożnościowego.

Europejski Bank Centralny opublikował także porozumienia nadzorcze, które podpisał w ciągu roku i na które w każdym przypadku otrzymał zgodę drugiego organu.

Szczegółowe informacje na temat Nadzoru Bankowego EBC znaleźć można na jego stronie internetowej i w „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2021”.

3.4 Wkład EBC w przygotowanie inicjatyw w zakresie polityki europejskiej

W roku 2021 zakończono lub rozpoczęto wdrażanie istotnych reform gwarantujących, że system finansowy jest w stanie stawić czoło wstrząsom wywołanym przez pandemię. Niemniej nadal istnieją wyzwania natury prawnej i instytucjonalnej, którym trzeba sprostać, zanim europejskie banki będą mogły działać w prawdziwie zintegrowanych ramach. Potrzeba w szczególności wysiłków zmierzających do dokończenia budowy unii bankowej i wdrożenia końcowych elementów reform Bazylea III; do dalszego rozwoju europejskich rynków kapitałowych przy jednoczesnym wzmacnianiu ram regulacyjnych dla niebankowych instytucji finansowych; do opracowania regulacji dla kryptoaktywów i stabilnych kryptowalut (stablecoins) oraz przeciwdziałania zagrożeniom związanym z klimatem.

Dokończenie budowy unii bankowej

Banki w unii bankowej skorzystały z szeroko zakrojonego programu pomocowego dla gospodarki realnej a także ulepszonych ram regulacyjno-nadzorczych, co wzmocniło ich pozycję kapitałową. Niezbędne jest jednak jej dalsze wzmacnianie. W roku 2021 EBC nadal aktywnie rozwijał i ulepszał zasadnicze cechy unii bankowej. Bank angażował się w dyskusje dotyczące kierunków polityki w kwestiach ustanowienia europejskiego systemu gwarantowania depozytów; poprawy zdolności banków do prowadzenia działalności transgranicznej w ramach unii bankowej; łagodzenia pozostających zagrożeń i zwiększenia instrumentarium do zarządzania kryzysowego oraz dostępności możliwości finansowania w sytuacjach kryzysowych. Podobnie jak w poprzednich latach EBC nadal uczestniczył w przygotowaniu, wspólnie z Komisją Europejską i Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, sprawozdań monitorujących związanych z ograniczaniem ryzyka. Raporty służą do komunikowania politycznych decyzji na temat dokończenia budowy unii bankowej.

W całym roku 2021 szczególny nacisk w pracy nad finalizacją unii bankowej położono na poprawę ram zarządzania kryzysowego. EBC wniósł uwagi do debaty poprzez udział w ukierunkowanych konsultacjach Komisji Europejskiej na temat przeglądu ram dotyczących zarządzania w sytuacjach kryzysowych i gwarantowania depozytów. Wkład EBC obejmuje propozycje usprawnienia postępowania z bankiem w sytuacji kryzysowej zarówno przed wystąpieniem czynnika mogącego być źródłem upadku, jak i po jego wystąpieniu. W ciągu roku 2021 EBC śledził prace techniczne na odpowiednich forach europejskich dotyczące wdrożenia wspólnego mechanizmu ochronnego dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i wnosił swój wkład w te prace. Wspólny mechanizm ochronny dalej wzmocni ramy restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków przez skuteczne podwojenie zasobów dostępnych do tego procesu za pośrednictwem jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

Wdrażanie końcowych elementów reform Bazylea III

Wdrożenie końcowych elementów reform Bazylea III ma zasadnicze znaczenie dla wyeliminowania niedociągnięć istniejących regulacyjnych ram kapitałowych oraz dalszego zwiększania odporności systemu finansowego w długiej perspektywie. Międzynarodowe inicjatywy w sferze regulacji wprowadzone po globalnym kryzysie finansowym sprawiły, że system finansowy ma większą zdolność do stawienia czoła dużym, nieoczekiwanym wstrząsom, takim jak pandemia. Celem finalnego pakietu reform Bazylea III jest wyeliminowanie niedociągnięć istniejących ram regulacyjnych poprzez, między innymi, wprowadzenie poziomu wyjściowego (wymogów finansowych).

Europejski Bank Centralny konsekwentnie potwierdza wagę przywiązywaną do zachowania międzynarodowych standardów finansowych. W tym celu we wrześniu 2021 EBC i EUNB napisały list otwarty do Komisji Europejskiej, wyrażając swoje poparcie dla pełnego, terminowego i spójnego wdrożenia końcowego zestawu reform Bazylea III^[69]. W piśmie tym EBC i EUNB zwróciły uwagę na ich poprzednią poradę dla Komisji i podtrzymały pogląd, iż można oczekiwać niewielkich kosztów przejściowego wdrożenia reform Bazylea III w uzgodnionej na poziomie międzynarodowym wersji, a w długiej perspektywie korzyści gospodarcze znacząco je przewyższą^[70].

W tym kontekście EBC z zadowoleniem przyjął projekty Komisji Europejskiej nowelizacji rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CRR) i dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD) w celu wdrożenia końcowych elementów reform Bazylea III, opublikowane 27 października 2021. Komisja opowiedziała się za wiernym wdrożeniem minimalnej relacji aktywów ważonych ryzykiem obliczonych na podstawie metody IRB do tych wynikających z metody standardowej (output floor) oraz za ustaleniem poziomu tych aktywów jako podstawy do kumulatywnego obliczenia wymogów kapitałowych (single stack approach). Jednak w projekcie zawarto pewne możliwości wyboru ścieżki wdrożenia, odstępstwa od umowy z Bazylei i długie okresy przejściowe, które mogą sprawić, że niektóre ryzyka nie będą wystarczająco ograniczone, co wywołuje obawy z perspektywy ostrożnościowej^[71]. EBC zamierza przedstawić bardziej szczegółowe poglądy w mającej się wkrótce ukazać opinii na temat projektów legislacyjnych.

Przyspieszenie budowy unii rynków kapitałowych

W roku 2021 EBC nadal podkreślał wagę przyspieszenia budowy unii rynków kapitałowych (CMU), w szczególności dla wspierania odbudowy gospodarki po pandemii, dla dostosowania się do sytuacji powstałej po opuszczeniu UE przez Wielką Brytanię, dla udziału w finansowaniu inwestycji związanych z klimatem oraz transformacji cyfrowej. W tym celu EBC podtrzymał potrzebę wdrożenia w całości i bez zwłoki planu działania Komisji Europejskiej w sprawie unii rynków kapitałowych, przyjmując z zadowoleniem projekty legislacyjne przyjęte w listopadzie 2021, jednocześnie wzywając do dalszych postępów w tej kwestii. Konkretnie mówiąc, dla przyspieszenia budowy unii rynków kapitałowych ważne jest wyeliminowanie strukturalnych przeszkód, takich jak różnice między krajami co do zasad upadłościowych, ochrony inwestorów i opodatkowania, oraz wzmocnienie nadzoru transgranicznego. EBC położył specjalny nacisk na kwestię ekologicznych rynków kapitałowych. Rynki te odgrywają kluczową rolę w realizacji unijnych ambicji klimatycznych, co podkreślono w biuletynie makroostrożnościowym z października 2021 i Financial Stability Review z listopada 2021. EBC podkreślił fakt, że dalszy rozwój pokaźnych i zintegrowanych ekologicznych rynków kapitałowych w UE wymaga stanowczych działań w celu zwiększenia struktur i standardów rynkowych, by zmniejszyć fragmentację i ryzyko pseudoekologicznego marketingu i jednocześnie zapewnić łączne zobowiązanie firm do transformacji ekologicznej. W dodatku ekologiczne rynki kapitałowe będą wspomagane, jeśli proces budowy unii rynków kapitałowych przyspieszy poprzez koncentrację na obszarach dla nich istotnych lub na działaniach, których celem jest zwiększenie finansowania poprzez rynki kapitałowe, by pobudzić innowacje.

Opracowanie regulacji kryptoaktywów i stabilnych kryptowalut

W reakcji na projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej w sprawie rynku kryptoaktywów EBC opublikował w lutym 2021 opinię, w której zaproponował wyjaśnienie i wzmocnienie pewnych wymogów ostrożnościowych i roli EBC oraz innych istotnych członków Europejskiego Systemu Banków Centralnych. W opinii EBC przestrzegał przed niektórymi rodzajami stabilnych kryptowalut, wykorzystywanymi do celów płatniczych. Bank podawał argumenty na rzecz wzmocnienia wymogów ostrożnościowych dla emitentów stabilnych kryptowalut poprzez poddanie ich obowiązkowi udziału w testach warunków skrajnych oraz wymogom w zakresie płynności, co najmniej tak rygorystycznym jak te zawarte w rozporządzeniu w sprawie funduszy rynku pieniężnego. Biorąc pod uwagę transgraniczny charakter kryptoaktywów i stabilnych kryptowalut, EBC wezwał także nadzór na poziomie unijnym do zagwarantowania kompleksowej oceny ryzyka i unikania fragmentacji (regulacji). W listopadzie EBC opublikował opinię na temat projektu rozporządzenia dotyczącego rozszerzenia wymogów w zakresie identyfikowalności na transfery kryptoaktywów. EBC nadal aktywnie angażował się w dyskusje na temat kryptoaktywów i stabilnych kryptowalut prowadzone na międzynarodowych forach.

Wzmacnianie ram regulacyjnych dla instytucji niebankowych

W roku 2021 EBC nadal uczestniczył w prowadzonych na europejskich i międzynarodowych forach dyskusjach na temat reakcji polityki pieniężnej na wnioski płynące z zaburzeń wywołanych pandemią w stosunku do niebankowych instytucji finansowych. W kwietniu EBC opublikował biuletyn makroostrożnościowy poświęcony sektorowi niebankowych instytucji finansowych^[72], w którym analizował zagrożenia płynące z zaburzeń wywołanych pandemią COVID-19 i opowiadał się za podejściem makroostrożnościowym, by w odpowiedni sposób eliminować ryzyka systemowe powstające w tym sektorze. W lipcu 2021 Eurosystem opublikował odpowiedź na konsultacje rozpoczęte przez Europejski Nadzór Giełd i Papierów Wartościowych w sprawie kierunków reform funduszy rynku pieniężnego UE, w której wysuwał argumenty za wzmocnieniem odporności funduszy tego rynku poprzez istotne ograniczenie niedopasowania płynności.

Wkład w unijne strategiczne dyskusje i regulacje finansowe dotyczące zmiany klimatu

Europejski Bank Centralny nadal oceniał i monitorował zagrożenia finansowe związane ze zmianą klimatu i uczestniczył w dyskusjach na te tematy prowadzonych na forach europejskich i międzynarodowych. Razem z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego opublikował raport zawierający ważne spostrzeżenia analityczne i podstawy dla podjęcia opartych na dowodach działań^[73]. Ponadto w październiku 2021 EBC opublikował biuletyn makroostrożnościowy poświęcony zagrożeniom i szansom związanym ze zmianą klimatu^[74]. W zawartych tam artykułach dyskutowano o wyzwaniu polegającym na ujęciu zagrożeń klimatycznych w ramy regulacji sektora bankowego oraz o tym, czy istnieje potrzeba reakcji ze strony władz makroostrożnościowych. W biuletynie znalazła się również propozycja podjęcia podejścia makroostrożnościowego testu warunków skrajnych w celu uznania systemowego charakteru zagrożeń klimatycznych.

Europejski Bank Centralny nadal uczestniczył w opracowywaniu ram regulacyjnych w UE. Bank nadał impuls unijnej agendzie politycznej, publikując opinię na temat projektu rozporządzenia w sprawie europejskich zielonych obligacji. Wezwał on do podjęcia zobowiązania, by uczynić standard zielonych obligacji głównym standardem w UE, by stworzyć rynek zielonych obligacji zgodny z taksonomią UE i złagodzić obawy o pseudoekologiczny marketing. EBC wydał również opinię na temat projektu dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Corporate Sustainability Reporting Directive, CSRD). Bank z zadowoleniem przyjął wniosek dotyczący dyrektywy jako koniecznego kroku w kierunku zwiększenia dostępności, jakości i spójności informacji o zrównoważonym rozwoju w UE i zajęcia się kwestią luk w danych, które utrudniają opracowanie odpowiedniej polityki zrównoważonego rozwoju, oceny ryzyka oraz ramowego systemu monitorowania ryzyka dla sektora finansowego.

4 Sprawne funkcjonowanie infrastruktury rynkowej i płatności

Eurosystem odgrywa główną rolę w rozwoju, obsłudze i nadzorowaniu infrastruktur rynkowych oraz rozwiązań ułatwiających bezpieczny i skuteczny przepływ płatności, papierów wartościowych i zabezpieczeń w Europie. Działa on również jako katalizator integracji i innowacji na rynku płatności i papierów wartościowych. W odpowiedzi na transformację cyfrową, nowe wymogi regulacyjne i zmieniające się potrzeby użytkowników, Eurosystem dokonuje przeglądu i odnowy istniejącej infrastruktury rynkowej, polityki i strategii, a także bada nowe technologie, waluty cyfrowe i rozwój kryptowalut.

4.1 Usługi TARGET

Usługi systemu TARGET świadczone w ramach Eurosystemu obejmują trzy usługi rozrachunku: TARGET2 – system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (real-time gross settlement system, RTGS) dla transakcji płatności w euro związanych z operacjami polityki pieniężnej Eurosystemu, jak również transakcji międzybankowych i transakcji handlowych; TARGET2-Securities (T2S) – jednolita, ogólnoeuropejska platforma rozrachunku papierów wartościowych oraz TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) – system rozrachunku płatności natychmiastowych, pozwalający dostawcom usług płatniczych zaproponować swoim klientom dokonywanie przelewów środków finansowych w czasie rzeczywistym, całodobowo, przez cały rok.

Około 1000 banków korzysta z systemu TARGET2, by zainicjować transakcje w euro w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów. Za pośrednictwem systemu TARGET2 można uzyskać dostęp do 43 000 banków na całym świecie, w tym do ich oddziałów i spółek zależnych. W 2021 system TARGET2 przetwarzał średnio 373 467 płatności dziennie o średniej dziennej wartości 1,87 bln EUR. Stanowiło to wzrost dziennego wolumenu płatności o 8,25% w porównaniu z rokiem 2020^[75].

W 2022 roku Eurosystem zastąpi system TARGET2 systemem T2, składającym się z nowego komponentu RTGS oraz komponentu centralnego zarządzania płynnością, który zoptymalizuje zarządzanie płynnością w ramach wszystkich usług systemu TARGET. T2 będzie wykorzystywał zawarty w normie ISO 20022 sposób wymiany komunikatów i ułatwiał realizowanie płatności w wielu walutach.

Pod koniec 2021 roku projekt wdrożenia T2 wszedł w fazę testów z użytkownikami, a jego uruchomienie planowane jest w listopadzie 2022. Zasadniczą częścią projektu jest budowa tzw. Bramy Infrastruktury Jednolitego Rynku Eurosystemu (Eurosystem Single Market Infrastructure Gateway - ESMIG). Zapewni to jeden punkt dostępu dla zewnętrznej komunikacji przychodzącej i wychodzącej dla wszystkich usług TARGET. W roku 2021 kontynuowano przygotowania do migracji usług systemu TARGET do ESMIG.

Obecnie platforma T2S łączy 20 centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW) z 20 rynków europejskich, umożliwiając rozrachunek papierów wartościowych w euro i koronach duńskich. W roku 2021 T2S przetwarzał średnio 726 271 transakcji dziennie o średniej dziennej wartości 691,10 mld EUR. Rozpoczęto prace nad wprowadzeniem nowych CDPW do T2S, w szczególności Banku Euroclear.

W 2020 roku w ramach T2S wprowadzono mechanizm kar, który ma wspierać CDPW w wypełnianiu ich obowiązków wynikających z zasad dyscypliny rozrachunku określonych w Rozporządzeniu w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych. Testowanie tej nowej, złożonej funkcji będzie kontynuowane w 2021 w ramach przygotowań do wejścia w życie odpowiednich przepisów rozporządzenia w lutym 2022.

Przez cały rok 2021 EBC podejmował działania mające na celu zapewnienie ogólnoeuropejskiego zasięgu płatności natychmiastowych za pośrednictwem systemu TARGET Instant Payments Settlement (TIPS). Zgodnie z działaniami na rzecz paneuropejskiego zasięgu zatwierdzonymi przez Radę Prezesów EBC w połowie 2020 roku, 2 235 dostawców usług płatniczych (PSP), którzy przystąpili do systemu SCT Inst i posiadają zasięg w systemie TARGET2, uzyska również zasięg na rachunku TIPS – jako uczestnicy lub jako strona posiadająca zasięg – do końca pierwszego kwartału 2022. Mniej więcej w tym samym czasie wszystkie 11 automatycznych izb rozliczeniowych oferujących usługi płatności natychmiastowych będzie musiało dokonać migracji swoich rachunków technicznych z systemu TARGET2 do systemu TIPS. Migracja zautomatyzowanych izb rozliczeniowych zostanie przeprowadzona w trzech etapach. Wielowalutowy charakter TIPS wzbudza zainteresowanie banków centralnych spoza strefy euro. W rezultacie od maja 2022 roku Sveriges Riksbank będzie oferował rozliczenia płatności natychmiastowych w koronach szwedzkich za pośrednictwem TIPS, a najpóźniej od listopada 2025 roku Danmarks Nationalbank będzie oferował za pośrednictwem TIPS rozliczenia w koronach duńskich. Po podjęciu przez Sveriges Riksbank i Danmarks Nationalbank decyzji o przystąpieniu do platformy i korzystaniu z możliwości wielowalutowości usługi, Norges Bank wyraził zainteresowanie przystąpieniem do TIPS i rozliczaniem płatności natychmiastowych w koronach norweskich.

W 2020 roku rozpoczęto prace nad zbadaniem możliwości wprowadzenia w TIPS funkcji wielowalutowej. W czerwcu 2021 roku, EBC i Sveriges Riksbank ogłosiły, że obie instytucje kontynuują badania nad sposobem, w jaki TIPS mógłby wspierać rozrachunek płatności natychmiastowych między euro a koronami szwedzkimi.

Oprócz trzech usług rozrachunkowych Eurosystem opracowuje nową usługę TARGET - system zarządzania zabezpieczeniami Eurosystemu (Eurosystem Collateral Management System - ECMS), który będzie ujednoliconym systemem zarządzania aktywami wykorzystywanymi jako zabezpieczenie w operacjach kredytowych Eurosystemu dla wszystkich jurysdykcji strefy euro. Projekt ma zostać uruchomiony w listopadzie 2023 roku. W 2021 zakończono rozwój systemu i rozpoczęto testy odbioru Eurosystemu oraz przygotowania do testów z użytkownikami. Priorytetem na rok 2021 było dostarczenie zainteresowanym stronom ECMS dokumentacji niezbędnej do ich wewnętrznych adaptacji. W celu ułatwienia wspólnego zrozumienia i skutecznego przygotowania, Eurosystem organizował regularne warsztaty z udziałem CDPW i agentów trójstronnych, a także publikował na stronie internetowej EBC informacje na temat komunikatów i etapów przygotowań.

4.2 Nadzór i rola banku centralnego emitującego walutę bazową

Eurosystem określa cele w zakresie nadzoru nad infrastrukturą rynków finansowych (FMI) i płatnościami w strefie euro poprzez przyjmowanie konkretnych regulacji, standardów, wytycznych i rekomendacji, monitorowanie ich wdrażania oraz w razie potrzeby, wspieranie zmian. Ponadto jako bank centralny emitujący walutę euro, Eurosystem angażuje się we współpracę w zakresie nadzoru systemowego i zarządzania kryzysowego w odniesieniu do FMI prowadzących znaczącą działalność w euro.

Jednym ze szczególnych obszarów zainteresowania w 2021 była ocena infrastruktur obsługiwanych przez Eurosystem - TARGET2 i T2S - pod kątem oczekiwań Eurosystemu dotyczących nadzoru nad odpornością na zagrożenia cybernetyczne. Ocena ta ma na celu dalszą poprawę odporności cybernetycznej obu infrastruktur. Eurosystem podjął także działania mające na celu dalsze zwiększanie odporności cybernetycznej FMI za pośrednictwem Euro Cyber Resilience Board (Rady ds. Odporności Euro na Zagrożenia Cybernetyczne) poprzez uruchomienie inicjatywy wymiany informacji i danych wywiadowczych dotyczących cyberprzestrzeni oraz promowanie przyjęcia i wdrożenia systemu TIBER-EU.

W zakresie nadzoru nad systemami TARGET2 i T2S Eurosystem kontynuował realizację zaleceń wynikających z poprzednich ocen nadzorczych. W tym kontekście Eurosystem skupił się w szczególności na środkach służących eliminacji czynników, które odegrały rolę w poważnych incydentach operacyjnych w 2020. W celu promowania efektywnej współpracy z innymi organami zainteresowanymi sprawnym funkcjonowaniem T2S Eurosystem uczestniczył także w pracach Porozumienia o współpracy w ramach T2S (T2S Cooperative Arrangement).

W odniesieniu do ogólnych zasad nadzoru nad systemowo istotnymi systemami płatniczymi Eurosystem zakończył przegląd rozporządzenia w sprawie SIPS w oparciu o konsultacje społeczne i w kwietniu 2021 opublikował jego zmienioną wersję. Po zakwalifikowaniu Systemu Zarządzania Rozliczeniami MasterCard jako SIPS, Eurosystem rozpoczął kompleksową ocenę MasterCard pod kątem zgodności z rozporządzeniem w sprawie SIPS. Wreszcie Eurosystem oceniał i monitorował uruchomienie modelu ciągłego rozrachunku brutto dla systemu STEP2-T oraz (w ramach nadzoru prowadzonego wspólnie z Systemem Rezerwy Federalnej) migrację systemu CLS Settlement na nową platformę technologiczną.

W zakresie instrumentów płatniczych i systemów płatności, Eurosystem opublikował siódmy raport nadzorczy w sprawie oszustw związanych z kartami płatniczymi. W dniu 15 listopada 2021 Rada Prezesów EBC zatwierdziła ostateczną wersję ram nadzoru systemowego Eurosystemu nad elektronicznymi instrumentami płatniczymi, schematami i uzgodnieniami dotyczącymi płatności (ramy PISA). Eurosystem będzie stosować ramy PISA (zastępujące „Zharmonizowane podejście nadzorcze i standardy nadzorcze dla instrumentów płatniczych” oraz wszystkie powiązane z nimi ramy nadzoru nad kartami, poleceniami zapłaty, poleceniami przelewu i celami bezpieczeństwa dla pieniądza elektronicznego) w celu nadzorowania uczestników rynku umożliwiających lub wspierających korzystanie z kart, poleceń przelewu, poleceń zapłaty, przekazów pieniądza elektronicznego i cyfrowych tokenów płatniczych. Oprócz tradycyjnych systemów płatności, obejmuje to również systemy cyfrowych tokenów płatniczych oraz uzgodnienia płatnicze, którzy wspierają użytkowników końcowych w realizacji transferów wartości, takie jak portfele elektroniczne.

W ramach pełnienia funkcji banku centralnego emitującego walutę bazową w kolegiach organów nadzoru dla partnerów centralnych w UE (CCP) zgodnie z rozporządzeniem w sprawie infrastruktury rynku europejskiego (EMIR), Eurosystem oceniał różne propozycje rozszerzenia usług lub wprowadzenia istotnych zmian w procedurach zarządzania ryzykiem CCP w UE. Eurosystem wniósł także wkład w prace Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) związane z nadzorem nad CCP z państw trzecich o znaczeniu systemowym dla UE (CCP Tier 2 ) oraz, zgodnie z art. 25 ust. 2c EMIR, w prace związane z oceną, czy niektóre usługi rozliczeniowe CCP Tier 2 mają tak istotne znaczenie systemowe, że CCP nie powinni być uznawani za podmioty świadczące te usługi rozliczeniowe na rzecz członków rozliczających i systemów obrotu mających siedzibę w UE. W dniu 17 grudnia 2021 ESMA opublikował oświadczenie^[76], w którym stwierdzono, że koszty i ryzyko związane z usunięciem usług CCP Tier 2 mających siedzibę w Zjednoczonym Królestwie przewyższyłyby na tym etapie korzyści dla UE oraz zaproponował zestaw środków polityki pieniężnej w odpowiedzi na zidentyfikowane ryzyko i zagrożenia.

Po przyjęciu nowego rozporządzenia UE w sprawie działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji partnerów centralnych (CCPRR), Eurosystem przyczynił się do opracowania przez ESMA odpowiednich standardów i wytycznych regulacyjnych. Eurosystem uczestniczył także w tworzeniu i bieżącej pracy transgranicznych grup zarządzania kryzysowego dla CCP ze strefy euro i z krajów trzecich. Celem tych grup jest zapewnienie odpowiedniej gotowości na wypadek ewentualnego objęcia CCP restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją. Kluczowym aspektem tych prac jest ocena, czy oczekuje się, że zasoby finansowe CCP będą odpowiednie do celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jest to ważne z punktu widzenia banku centralnego emitującego walutę bazową, zważywszy na znaczne ryzyko płynności, jakie mogłoby powstać w wyniku niewystarczającego pokrycia zasobów.

W 2021 roku światowe organy normalizacyjne nadal koncentrowały się na wnioskach wyciągniętych z okresu napięć dla infrastruktur rynków finansowych związanych z pandemią. W ramach działań podjętych w następstwie całościowego przeglądu marcowych zawirowań na rynkach, przeprowadzonego przez Radę Stabilności Finansowej, EBC uczestniczył w pracach wspólnej grupy roboczej ds. depozytów zabezpieczających Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych, Komitetu ds. Infrastruktur Płatniczych i Rynkowych oraz Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. W odniesieniu do centralnie rozliczanych rynków instrumentów pochodnych w UE EBC przeprowadził własne analizy w celu zbadania głównych czynników wzrostu depozytów początkowych w czasie pandemii oraz metod stosowanych przez CCP w celu ograniczenia procykliczności.

Odnośnie do rozrachunku papierów wartościowych Eurosystem, jako bank centralny emitujący walutę bazową, uczestniczył w trwającym przeglądzie i ocenie unijnych CDPW zgodnie z rozporządzeniem UE w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych (CSDR). Jako jedyny organ bezpośrednio zaangażowany w ocenę wszystkich CDPW ze strefy euro i niektórych CDPW spoza strefy euro, Eurosystem odgrywa ważną rolę w promowaniu bezpiecznych i spójnych rozwiązań oraz równych warunków konkurencji między CDPW. Eurosystem uczestniczył także w przeglądzie CSDR, a EBC wydał swoją opinię w sprawie pilotażowego systemu technologii rozproszonych rejestrów - jednego z trzech elementów zainicjowanego przez Komisję Europejską pakietu finansowania cyfrowego, którego celem jest ułatwienie dostępu do innowacyjnych produktów finansowych, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony konsumentów i stabilności finansowej.

4.3 Innowacje i integracja infrastruktury rynkowej i płatności

W celu wykorzystania innowacyjnego potencjału cyfryzacji i sprostania rosnącym wyzwaniom dla europejskiej autonomii na rynku płatności Eurosystem opracował kompleksową strategię płatności detalicznych.

Jednym z głównych celów strategii płatności detalicznych jest wsparcie stworzenia paneuropejskiego rozwiązania w zakresie płatności detalicznych w punktach interakcji (POI), tj. w fizycznych punktach sprzedaży oraz w handlu mobilnym i elektronicznym. Eurosystem z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy w zakresie rozwiązań płatniczych, które realizują cele Eurosystemu, i prowadzi stały dialog z przedstawicielami istniejących i potencjalnych nowych inicjatyw.

Innym głównym celem jest udostępnienie płatności natychmiastowych wszystkim obywatelom i przedsiębiorstwom w całej Europie oraz wspieranie ich wdrażania jako nowej normy w płatnościach. Do końca 2021 roku 60% dostawców usług płatniczych oferujących polecenia przelewu SEPA oferowało również natychmiastowe polecenia przelewu SEPA, a 10,4% wszystkich transakcji polecenia przelewu stanowiły płatności natychmiastowe. W celu przyspieszenia upowszechnienia płatności natychmiastowych konieczne może być podjęcie dalszych kroków. Działania mające na celu zapewnienie ogólnoeuropejskiego zasięgu płatności natychmiastowych weszły w życie w 2021 (zob. rozdział 4.1). Trwają prace nad umożliwieniem dokonywania płatności natychmiastowych w punktach POI poprzez opracowanie standardu kodów QR, a w późniejszym czasie także innych technologii komunikacyjnych.

W celu usprawnienia płatności transgranicznych poza strefą euro i UE Eurosystem uczestniczy w pracach grupy G20 i prowadzi badania nad międzywalutowym rozrachunkiem płatności natychmiastowych w usługach TARGET (zob. rozdział 4.1).

Ponadto, strategia płatności detalicznych Eurosystemu obejmuje prace nad usługami w zakresie identyfikacji elektronicznej (eID) i podpisu elektronicznego (eSignature), które mają umożliwić przyjęcie rozwiązań w zakresie eID/podpisu elektronicznego w usługach płatniczych. W celu osiągnięcia zasięgu i neutralnego dostępu wielu niebankowych dostawców usług płatniczych uzyskuje dostęp do określonych systemów płatności SEPA na prawach klientów krajowych banków centralnych Eurosystemu.

Równolegle z realizacją strategii płatności detalicznych Eurosystemu, EBC promuje prace nad rozwojem innowacyjnych usług płatniczych w ramach otwartej bankowości, tj. umożliwienie podmiotom zewnętrznym oferowania usług w otoczeniu instytucji obsługującej rachunek za pomocą otwartych interfejsów programowania aplikacji (API). Pod przewodnictwem EBC, Rada ds. Płatności Detalicznych w Euro, strategiczny organ wysokiego szczebla, którego zadaniem jest wspieranie integracji, innowacyjności i konkurencyjności płatności detalicznych w euro w UE, dąży do ujednolicenia interfejsów API i zawarcia korzystnego dla obu stron porozumienia w sprawie szerszego zestawu usług. W roku 2021 ERPB zwróciła się do Europejskiej Rady ds. Płatności z propozycją opracowania schematu dostępu do API SEPA. Schemat ten będzie określał usługi „podstawowe” zgodnie z wymogami prawnymi i regulacyjnymi zmienionej dyrektywy w sprawie usług płatniczych (PSD2) i może również obejmować usługi o wartości dodanej („premium”), które mogą być świadczone w kontekście bankowości otwartej stanowiącej naturalną ewolucję PSD2.

Kierując się celem wspierania dalszej integracji rynków finansowych w Europie, grupa doradcza ds. infrastruktur rynkowych papierów wartościowych i zabezpieczeń (AMI-SeCo) czyniła kolejne kroki harmonizujące cały rynek w obszarze usług potransakcyjnych W odniesieniu do zarządzania zabezpieczeniami rok 2021 był okresem postępu w na rynkach europejskich w zakresie definicji i wdrożenia jednolitego zbioru zasad zarządzania zabezpieczeniami dla Europy (Single Collateral Management Rulebook for Europe (SCoRE)). Szczególnie posunęły się do przodu prace w domenie działań korporacyjnych, gdzie AMI-SeCo uzgodniła kolejne aktualizacje odpowiednich standardów z interesariuszami rynku. Eurosystem rozpoczął także monitorowanie i ocenę postępów w przestrzeganiu standardów SCoRE za pomocą uzgodnionych ram monitoringu obejmujących szeroki zakres rynków i interesariuszy.

Aby rozpoznać możliwości poprawy wydolności procesów emisji długów w Europie, EBC stworzył grupę kontaktową ds. rynku emisji długu (DIMCG). W 2021 grupa ta opublikowała raport doradczy, który omawia kluczowe kwestie dotyczące emisji długu w Europie. Autorzy raportu dochodzą do wniosku, że proces emisji długu w Europie pociąga za sobą pewne ryzyko, niewydolność oraz zbędne koszty. W celu zaradzenia tej niewydolności, DIMCG sporządziła listę obszarów, których harmonizacja doprowadziłaby do poprawy ogólnej sprawności emisji długu w Europie (np. stosowanie zasady „poznaj swojego klienta”, przypisanie numeru ISIN oraz identyfikacja inwestora).

AMI-SeCo przesłał również Komisji Europejskiej analizę na temat wpływu planu działania w zakresie unii rynków kapitałowych sporządzonego przez Komisję na obsługę potransakcyjną papierów wartościowych, w szczególności na przetwarzanie informacji dotyczących podatku zatrzymanego u źródła, jak też przegląd Rozporządzenia w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych.

5 Działania wspierające funkcjonowanie rynku i usługi finansowe świadczone na rzecz innych instytucji

EBC nadal oferował kontrahentom ze strefy euro operacje dolarowe, zapewniając w ten sposób zabezpieczenie dla finansowania rynkowego. Linie płynnościowe w euro dla innych banków centralnych ustanowione lub aktywowane w 2020 zostały utrzymane w 2021 i nie ustanowiono żadnych nowych linii.

EBC nie interweniował na rynkach walutowych, o czym informują również dane kwartalne na temat interwencji walutowych EBC, które są publikowane na stronie internetowej EBC.

3 stycznia 2022 branża finansowa z powodzeniem zakończyła proces zastąpienia stopy referencyjnej dla jednodniowych depozytów rynku międzybankowego (Euro Overnight Index Average, EONIA) krótkoterminową stopą procentową EBC dla euro (euro short‑term rate, €STR) i kontynuowała prace nad poprawą stabilności praktyk rynkowych w zakresie ustalania cen, w tym poprzez promowanie szerszego stosowania €STR.

W 2021 roku EBC nadal był odpowiedzialny za zarządzanie różnymi operacjami finansowymi w imieniu UE i pełnił ogólną rolę koordynującą usługi świadczone w ramach Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami.

5.1 Zmiany w operacjach rynkowych

Linie płynnościowe w euro i w walutach obcych

Linie płynnościowe są jednym z narzędzi polityki pieniężnej EBC, umożliwiającym reagowanie na niedobory rynkowe w zakresie dostępności finansowania w euro poza strefą euro i w walutach obcych, które odczuwają kontrahenci ze strefy euro. Linie płynnościowe przyczyniają się do sprawnej transmisji polityki pieniężnej poprzez zapobieganie ewentualnemu ograniczaniu oferty kredytowej w wyniku braku finansowania w walutach obcych dla banków strefy euro oraz eskalacji niedoborów płynności w euro w formie gwałtownej sprzedaży aktywów denominowanych w euro, co wpływa na warunki finansowania w strefie euro^[85].

Dostarczając płynność w euro zagranicznym bankom centralnym, EBC pomaga w zapobieganiu skutkom ubocznym zagranicznego popytu na finansowanie w euro w postaci nadmiernego zaostrzenia warunków finansowania w strefie euro. Linie płynnościowe w euro, które zostały ustanowione lub uruchomione w roku 2020, nadal funkcjonowały, a w 2021 nie ustanowiono żadnych nowych linii płynnościowych. Instrument repo Eurosystemu (EUREP) był nadal dostępny dla szerokiego grona banków centralnych spoza strefy euro. 4 lutego 2021 EBC podjął decyzję o przedłużeniu tymczasowych linii płynnościowych w euro z bankami centralnymi spoza strefy euro do marca 2022. Tabela 5.1 przedstawia linie płynnościowe w euro funkcjonujące według stanu na dzień 31 grudnia 2021, w ramach których EBC może zasilać zagraniczne banki centralne w płynność w walucie euro.

Dostarczanie waluty obcej kontrahentom ze strefy euro łagodzi presję na globalnych rynkach finansowania. Pomaga w złagodzeniu skutków takich napięć dla podaży kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, zarówno w strefie euro, jak i za granicą. W 2021 EBC zapewnił płynność w dolarach amerykańskich w koordynacji z bankami centralnymi: USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Japonii i Szwajcarii. Oferowane były 2 terminy zapadalności: 7 dni i 84 dni. Operacje o terminie zapadalności 84 dni zostały zawieszone z dniem 1 lipca 2021 w miarę normalizacji warunków rynkowych. Operacje 7‑dniowe nadal stanowiły zabezpieczenie dla prywatnych rynków finansowania.

Tabela 5.1

Przegląd operacyjnych linii płynnościowych

Udział EBC w reformie referencyjnych stóp procentowych

EBC nadal uczestniczył w reformie referencyjnych stóp procentowych w strefie euro, działając dwutorowo: po pierwsze zapewniając solidny i wiarygodny benchmark – krótkoterminową stopę procentową w euro (€STR), a po drugie, pobudzając inicjatywy rynkowe poprzez zapewnienie sekretariatu dla grupy roboczej ds. stóp procentowych w euro wolnych od ryzyka dla sektora prywatnego do czasu zakończenia początkowego mandatu grupy w maju 2021.

Po kilku latach przygotowań przejście z EONIA na €STR zakończyło się sukcesem, a EONIA została po raz ostatni opublikowana 3 stycznia 2022. W minionym roku nastąpiło kilka wydarzeń kluczowych dla tego udanego przejścia. W październiku 2021 centralne podmioty rozliczające na rynku instrumentów pochodnych, tj. na rynku, który w zdecydowanie największym stopniu wykorzystywał EONIA, zorganizowały jednorazową konwersję wszystkich nierozliczonych pozycji EONIA na pozycje €STR, a następnie zaprzestały rozliczania produktów EONIA. Wydarzenie to przyczyniło się do przechodzenia płynności na rynku instrumentów pochodnych w kierunku zastosowania €STR i zapobiegło ewentualnym problemom związanym z kontraktami na instrumenty pochodne EONIA, których termin zapadalności przypadał po ostatniej publikacji EONIA 3 stycznia 2022. Ponadto w październiku 2021 Komisja Europejska wyznaczyła €STR jako nominalną stopę zastępczą dla EONIA w kontraktach, które nie mają funkcjonalnych rezerw na wypadek niewykonania zobowiązania^[86]. Dało to użytkownikom EONIA dodatkową pewność i zmniejszyło ryzyko prawne przed zaprzestaniem stosowania tego benchmarku.

Biorąc pod uwagę solidność i reprezentatywność €STR, potwierdzoną w drugim Rocznym Przeglądzie Metodologii €STR, przeprowadzonym przez EBC, uczestnicy rynku są zachęcani do stosowania tej stopy zarówno w produktach gotówkowych, jak i w instrumentach pochodnych, zgodnie z wytycznymi Rady Stabilności Finansowej. W celu zachęcenia do szerszego stosowania €STR, w tym w ramach rezerw na wypadek niewykonania zobowiązania w umowach opartych na stopie procentowej oferowanej w operacjach międzybankowych w euro (EURIBOR), w kwietniu 2021 EBC rozpoczął publikację składanych średnich stóp procentowych €STR oraz składanego indeksu €STR (zob. ramka 8).

W maju 2021 grupa robocza ds. stóp w euro wolnych od ryzyka w euro wydała zalecenia dotyczące rezerw na wypadek niewykonania zobowiązania w kontraktach na EURIBOR i tym samym przyczyniła się do planowania awaryjnego na wypadek ewentualnego zaprzestania stosowania EURIBOR Po osiągnięciu tego ważnego etapu Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) przejął od EBC funkcję sekretariatu grupy roboczej, a zakres zadań grupy został zaktualizowany. Priorytetami są obecnie prace związane z wdrożeniem zaleceń dotyczących systemu stóp awaryjnych EURIBOR oraz złagodzenie wpływu na użytkowników ze strefy euro zaprzestania stosowania ustawień referencyjnej stopy oprocentowania kredytów i depozytów na rynku międzybankowym w Londynie (LIBOR) od 3 stycznia 2022^[87]. Uczestników rynku zachęca się do śledzenia dyskusji prowadzonych przez grupę roboczą, zapoznania się z jej zaleceniami i analizami oraz do rozważenia ich wdrożenia w swoich planach awaryjnych.

Zmieniony Kodeks postępowania dla rynku walutowego oraz odnowiona przez ESBC Deklaracja o przestrzeganiu Kodeksu globalnego

Kodeks globalny dla rynku walutowego („Kodeks”), zbiór zasad dobrej praktyki na rynku walutowym (FX), został wprowadzony w roku 2017. Była to bezpośrednia i ważna reakcja na brak zaufania do branży walutowej po licznych przypadkach nadużyć na rynku i związanych z nimi kar sięgających wielu miliardów USD. W celu zapewnienia aktualności Kodeksu i nadążania za zmianami zachodzącymi na rynku walutowym, Globalny Komitet ds. Rynku Walutowego dokonał przeglądu i aktualizacji zasad w kilku kluczowych obszarach. Głównym czynnikiem stymulującym wiele z tych aktualizacji była potrzeba szerszego ujawniania i przejrzystości praktyk stosowanych w transakcjach walutowych na coraz bardziej złożonym rynku. Zaktualizowany Kodeks został opublikowany 15 lipca 2021. W proces przeglądu intensywnie zaangażowany był EBC i jego grupa ds. kontaktów z rynkiem walutowym. Kilku członków tej grupy ds. kontaktów uczestniczyło w pracach grup roboczych Globalnego Komitetu ds. Rynku Walutowego i odegrało istotną rolę w opracowaniu zaktualizowanego Kodeksu. Istotne jest, aby w przyszłości wszyscy uczestnicy rynku walutowego zapoznali się z uaktualnionym Kodeksem, ocenili wpływ zaktualizowanych zasad na ich własną działalność i odpowiednio ją dostosowali. Członkowie Europejskiego Systemu Banków Centralnych, w którego skład wchodzi EBC i krajowe banki centralne wszystkich państw członkowskich UE, dokonali wewnętrznego przeglądu swoich odpowiednich działań. Po zakończeniu procesu przeglądu, 15 lutego 2022 została opublikowana zaktualizowana Deklaracja o przestrzeganiu Kodeksu globalnego^[88].

Sprawozdawczość w zakresie interwencji walutowych

W 2021 EBC nie interweniował na rynku walutowym. Od wprowadzenia euro EBC interweniował na rynku walutowym dwukrotnie – w latach 2000 i 2011. Dane dotyczące interwencji walutowych są publikowane z częstotliwością kwartalną, z opóźnieniem jednego kwartału, na stronie internetowej EBC i w Hurtowni Danych Statystycznych. Informacje publikowane w tabelach kwartalnych są również podsumowywane co roku w Raporcie rocznym EBC (zob. tabela 5.2). W przypadku, gdy w danym kwartale nie wystąpiła interwencja walutowa, jest to wyraźnie zaznaczone.

Tabela 5.2

Interwencje walutowe EBC

Ramy sprawozdawczości obejmują interwencje walutowe przeprowadzane przez EBC jednostronnie i w koordynacji z innymi organami, jak również interwencje „na krańcach pasma” w ramach europejskiego mechanizmu kursowego (ERM II).

5.2 Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (medium-term financial assistance, MTFA)^[89], europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (European Stabilisation Mechanism Instrument, EFSM)^[90], europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE)^[91] i programu Next Generation EU (NGEU)^[92].

W roku 2021 EBC przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach MTFA. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2021 wyniosła 200 mln EUR. W 2021 roku EBC przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach EFSM. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2021 wyniosło 46,8 mld EUR. W roku 2021 EBC przetwarzał wypłaty pożyczek z instrumentu SURE dla różnych państw członkowskich oraz powiązane z nimi płatności odsetkowe. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2021 wyniosła 89,6 mld EUR. W 2021 roku EBC przetwarzał także wypłaty pożyczek i dotacji w ramach programu NGEU dla różnych państw członkowskich.

Europejski Bank Centralny odpowiada także za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach europejskiego instrumentu stabilności finansowej (EFSF)^[93] i europejskiego mechanizmu stabilności (ESM)^[94]. W roku 2021 w związku z dwiema pożyczkami udzielonymi w ramach EFSF EBC obsługiwał także różne płatności z tytułu odsetek i opłat.

Europejski Bank Centralny odpowiada również za obsługę wszystkich płatności wynikających z umowy pożyczkowej zawartej z Grecją^[95]. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tej umowy na dzień 31 grudnia 2021 wyniosła 50,1 mld EUR.

5.3 Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2021 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro, w ramach programu ERMS (Eurosystem Reserve Management Services) wprowadzonego w roku 2005. Niektóre krajowe banki centralne należące do Eurosystemu oferują w ramach tego programu – na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi – usługi finansowe bankom centralnym, władzom monetarnym i agencjom rządowym spoza strefy euro oraz organizacjom międzynarodowym. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, monitoruje sprawność realizacji usług, promuje zmiany mające na celu poprawę ram prawnych oraz przygotowuje odpowiednie sprawozdania dla Rady Prezesów EBC.

Liczba zgłoszonych rachunków klientów obsługiwanych w ramach ERMS na koniec roku 2021 wyniosła 265, w porównaniu z 260 na koniec roku 2020. Zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zwiększyły się w roku 2021 o ok. 18% w stosunku do wartości z roku 2020.

Ze względu na przejrzystość, w roku 2021 przekształcono ramy prawne ERMS, m.in. poprzez ich aktualizację w celu wzmocnienia zachęt dla transparentności raportowania i wymiany informacji w ramach Eurosystemu w kontekście świadczenia usług ERMS.

6 Wysokie zapotrzebowanie na gotówkę przy nadal niskim poziomie fałszerstw

Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne (KBC) ze strefy euro są odpowiedzialne za emisję banknotów euro wewnątrz strefy w pożądanych ilościach i o pożądanej strukturze nominałowej, zagwarantowanie dostępności gotówki i utrzymywanie zaufania społecznego do wspólnej waluty. Pandemia COVID-19 wywarła dwojaki wpływ na zachowania płatnicze Po pierwsze podważyła rolę gotówki jako środka tezauryzacji, a po drugie ograniczyła część transakcyjnego zapotrzebowania na gotówkę. Niezależnie od powyższego w roku 2021 liczba banknotów euro w obiegu nadal rosła, natomiast liczba sfałszowanych banknotów, które wycofano z obiegu, utrzymywała się na najniższym w historii poziomie. W związku z tym, że gotówka nadal jest wybieraną przez wielu konsumentów metodą płatności, Eurosystem dąży do zapewnienia odpowiedniego dostępu do i akceptacji gotówki w nadchodzących latach, jak opisano w Strategii Eurosystemu w sprawie gotówki.

Po zakończeniu w roku 2019 wprowadzania do obiegu banknotów nowej serii Europa Eurosystem rozpoczął przygotowania do opracowania przyszłych banknotów.

6.1 Obieg gotówkowy banknotów euro

W roku 2021 liczba i wartość banknotów euro w obiegu wzrosły, odpowiednio o 6,5% i 7,7%. Na koniec roku w obiegu znajdowało się 28,2 miliardów banknotów euro o łącznej wartości 1,54 biliona EUR (zob. wykres 6.1). Banknot 50 euro miał najwyższy udział w obrocie gotówkowym, na poziomie 44,3% pod względem wartości, co mniej więcej odpowiadało łącznej wartości banknotów 100 euro, 200 euro i 500 euro (zob. wykres 6.2).

Wykres 6.1

Liczba i wartość banknotów euro w obiegu

(skala po lewej stronie: mld EUR; skala po prawej stronie: miliardy sztuk)

Wykres 6.2

Wartość banknotów euro w obiegu według nominału

(mld EUR)

Na zmiany w strukturze nominałowej banknotów euro w 2021 nadal wpływ wywierały trwająca pandemia COVID-19 i różne funkcje gotówki. Popyt na banknoty 200 euro i 100 euro utrzymywał się na wysokim poziomie, odnotowując roczny wzrost, odpowiednio o 33,6% i 9,0%, ponieważ są one również używane jako środek gromadzenia oszczędności. Roczna dynamika wzrostu wartości banknotów 50 euro w obiegu wynosiła 7,5% a łączny wzrost wartości banknotów o nominałach od 5 euro do 20 euro w obiegu osiągnął 3,0%.

Krajowe banki centralne Eurosystemu skontrolowały autentyczność i jakość 23,5 miliardów banknotów o wartości 759,3 mld EUR, co jest tylko nieznacznie niższą liczbą od liczby banknotów euro będących w obiegu. Spośród sprawdzonych banknotów 2,9 miliarda nosiło znamiona zużycia w cyklu gotówkowym i musiało zostać zastąpione w celu utrzymania wysokiej jakości banknotów w cyklu obiegu gotówki.

Na koniec 2021 roku całkowita liczba monet euro w obiegu wyniosła 141,2 miliarda, a ich wartość 31,2 mld EUR. W porównaniu z końcem 2020 wartość monet euro w obiegu wzrosła o 2,7%.

6.2 Wygoda codziennego posługiwania się banknotami euro

Mając na względzie rolę, jaką pełni pieniądz gotówkowy w społeczeństwie europejskim, EBC dąży do zapewnienia, że banknoty euro nadal spełniają swój cel, są łatwe w użyciu i trudne do sfałszowania.

Jako element stałego wysiłku na rzecz zachowania banknotów euro, które nadal spełniają swoją rolę, regularne zbieranie uwag od zainteresowanych stron posługujących się tymi banknotami stanowi główne działanie wspomagające opracowanie przyszłych banknotów euro i ich zabezpieczeń. Zgodnie z tym celem w 2021 rozpoczęto „Badanie ankietowe podmiotów obsługujących obieg gotówki”, aby lepiej zrozumieć, co sądzą na temat obecnego wzoru, procesów potwierdzania autentyczności i obsługi banknotów euro.

Ankietowana grupa obsługujących obieg gotówki obejmowała osoby w wieku powyżej 16 lat ze wszystkich 19 państw strefy euro, które regularnie zajmują się obsługą obiegu gotówki w ramach swojej działalności zawodowej. Ogółem przeprowadzono ponad 22 000 wywiadów.

Badanie ankietowe wykazało wysoki poziom zadowolenia podmiotów obsługujących obrót gotówkowy z obecnego wzoru i struktury nominałowej banknotów euro. Podmioty obsługujące obrót gotówkowy w strefie euro rzadko doświadczały trudności w odróżnieniu banknotów.

Badania autentyczności są bardzo rozpowszechnione (sześć na dziesięć podmiotów obsługujących obrót gotówkowy sprawdza banknoty), przy czym respondenci, którzy przeszli ostatnio szkolenie, sprawdzają autentyczność prawie zawsze. Maszyny i urządzenia są powszechnie wykorzystywane (56%) w testach autentyczności przez te podmioty, które sprawdzają banknoty. Podmioty obsługujące obrót gotówkowy, które dokonują ręcznego sprawdzania banknotów, zazwyczaj sprawdzają jedno (23%) lub więcej (39%) zabezpieczeń.

Głównym czynnikiem wpływającym na wybór zabezpieczenia podlegającego sprawdzaniu jest szybkość. Ważna jest również łatwość sprawdzenia zabezpieczenia. To ustalenie jest konsekwentne przy wszystkich zabezpieczeniach i nominałach banknotów.

6.3 Fałszerstwo banknotów euro na rekordowo niskim poziomie

Trend spadkowy w fałszerstwach banknotów euro trwał w roku 2021, co przyniosło kolejny raz historycznie niską proporcję fałszywych do autentycznych banknotów w obiegu (zob. wykres 6.3). Całkowita liczba fałszywych banknotów wycofanych z obiegu wyniosła 347 000, co oznacza, że na 1 milion autentycznych banknotów w obiegu przypadało tylko 12 fałszywych. Jakość falsyfikatów jest nadal niska. Co za tym idzie, mogą być one bardzo szybko i łatwo wykryte przy pomocy metody „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem”.

Wykres 6.3

Liczba wykrytych falsyfikatów na rok na milion autentycznych banknotów euro w obiegu

(liczba sztuk falsyfikatów na milion banknotów)

Rozpoczęto tworzenie przyszłych banknotów euro

EBC oczekuje, że gotówka euro nadal będzie w szerokim użyciu do roku 2030 i dłużej. Z tego powodu oraz by nie dać się wyprzedzić fałszerzom, konieczne jest przygotowanie się i gotowość do wprowadzenia nowoczesnych i lepszych banknotów euro, aby zachować zaufanie publiczne, którym cieszą się banknoty euro i zapewnić bezpieczeństwo i wygodę posługiwania się nimi. Z uwagi na długotrwałość i złożoność procesu projektowego przyszłych banknotów już obecnie rozpoczęto przygotowania obejmujące prace badawczo-rozwojowe, regularne konsultacje z zainteresowanymi stronami i opinią publiczną oraz produkcję testowych banknotów wyposażonych w nowe zabezpieczenia.

EBC planuje stworzenie nowego projektu banknotów euro. Proces projektowy składać się będzie z kilku rund zasięgania opinii obywateli Europy. Przewiduje się, że EBC wybierze ostateczne projekty nowych banknotów euro w 2024.

7 Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju statystyki oraz dane, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej EBC oraz zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) związanych ze stabilnością finansową i innych zadań. Dane te są wykorzystywane również przez instytucje publiczne, międzynarodowe organizacje, uczestników rynków finansowych, media i zwykłych ludzi oraz pomagają EBC w zwiększeniu przejrzystości jego działań.

Niniejszy rozdział koncentruje się na nowej statystyce strefy euro, to znaczy opracowywaniu eksperymentalnych wskaźników służących wsparciu polityki związanej ze zmianami klimatycznymi oraz indeksów cen nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli. Dwie ramki poświęcone są niedawnej publikacji składanych średnich stóp procentowych €STR oraz składanego indeksu €STR a także działaniom na rzecz standaryzacji danych na całym świecie.

7.1 Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro

W kwietniu 2021 Rada Prezesów EBC przyjęła nowe wytyczne w sprawie kwartalnych rachunków finansowych^[96]. Określają one nowe wymogi odnośnie do danych oraz harmonogramu wdrożenia raportowania kwartalnych rachunków finansowych w podziale na nowe kategorie, które odnoszą się do zmian gospodarczych i wymogów użytkowników danych.

Nowe wytyczne wprowadzają wymogi w zakresie sprawozdawczości szczegółowych danych przez podsektory pozostałych instytucji finansowych w celu udoskonalenia statystyki leżącej u podstaw monitorowania sektora niebankowych instytucji finansowych w ramach analiz monetarnych i analiz stabilności finansowej. Wprowadzają również nowy podział instrumentów finansowych zgodnie z funkcjonalnymi kategoriami bilansu płatniczego, który umożliwia rozróżnienie transakcji transgranicznych i korporacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych, oraz nowy podział instrumentów na uprawnienia emerytalno-rentowe i ubezpieczenia na życie. Ta nowa statystyka będzie stopniowo udostępniana użytkownikom, począwszy od drugiego półrocza 2022.

Po przeprowadzeniu przeglądu wymogów sprawozdawczości statystycznej w zakresie pozycji bilansów monetarnych instytucji finansowych, obejmującego społeczne konsultacje, które przeprowadzono na początku 2020 roku, EBC opublikował nowe rozporządzenie^[97]. Jego celem jest odpowiedź na pilne potrzeby w zakresie danych o wysokim priorytecie do analizy zmian monetarnych i kredytowych. Rozporządzenie wprowadza także modyfikacje do niektórych obecnych wymogów, definicji i odroczonych wymogów sprawozdawczych, co mogłoby się przyczynić do lepszej integracji z innymi zbiorami danych statystycznych.

Po zakończeniu konsultacji branżowych w grudniu 2021 Rada Prezesów EBC zatwierdziła rozpoczęcie fazy projektowej zintegrowanych ram sprawozdawczości (IReF)^[98]. Celem IReF jest konsolidacja sprawozdawczości statystycznej banków strefy euro, a przez to ograniczenie ich obciążenia przez zwiększenie cyfryzacji i najnowocześniejszą organizację produkcji. Projekt jest opracowywany w ścisłej współpracy z innymi europejskimi organami w zakresie długoterminowego celu osiągnięcia dalszej standaryzacji i integracji na polu sprawozdawczości statystycznej, ostrożnościowej oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Przewiduje się, że nowe ramy sprawozdawczości wejdą w życie w roku 2027.

7.2 Stworzenie eksperymentalnych wskaźników na potrzeby polityki związanej ze zmianą klimatu

W związku z coraz większym wpływem zmiany klimatu na gospodarkę i system finansowy w lipcu 2021 Rada Prezesów uzgodniła szeroko zakrojony plan działań^[99] mający w większym zakresie uwzględniać problematykę zmiany klimatu w strategii polityki pieniężnej.

Do zwiększenia zakresu analiz potrzebne są bardziej uszczegółowione dane i wskaźniki porównywalne na poziomie międzynarodowym. Program działania ma na celu stworzenie zestawu nowych eksperymentalnych wskaźników ryzyka związanego ze zmianą klimatu dla instytucji finansowych oraz zrównoważonego finansowania – na przykład wskaźników dla „zielonych obligacji” czy śladu węglowego – po czym będą miały miejsce stopniowe rozszerzenia w miarę dostępności danych i ich harmonizacji.

Komitet ESCB ds. Statystyki^[100] podjął się rozwinięcia najlepszych praktyk metodologicznych i opracowania eksperymentalnych wskaźników ekspozycji instytucji finansowych na fizyczne ryzyko związane z klimatem, śladem węglowym portfeli aktywów i zrównoważonym finansowaniem. Wprowadzane dane do tych wskaźników oprócz obecnych zbiorów danych ESBC będą pochodzić ze źródeł danych, zarówno publicznych jak i prywatnych. Publikacja pierwszego zestawu wskaźników planowana jest przed końcem roku 2022.

Jest wiele wyzwań związanych z danymi, a rynek obecnie składa się z wielu produktów, które nie są idealnie zharmonizowane. Zgodnie ze stopniowym podejściem EBC pracuje na bazie informacji od kilku dostawców niezharmonizowanych danych. Na kolejnych etapach EBC korzystać będzie ze strategii i inicjatyw UE w obszarze taksonomii w zakresie zrównoważenia środowiskowego, ujawniania informacji i sprawozdawczości, w tym standardu zielonych obligacji.

7.3 Indeksy cen nieruchomości mieszkalnych użytkowanych przez właścicieli

Po przeprowadzeniu przeglądu strategii polityki pieniężnej Rada Prezesów ogłosiła, że wskaźnik HICP pozostaje odpowiednim miernikiem na potrzeby określenia ilościowego celu w zakresie stabilności cen w strefie euro i będzie utrzymany jako wskaźnik cen wykorzystywany do pomiaru inflacji w strefie euro do celów polityki pieniężnej. EBC uważa, że utrzymaniu stabilności cen najbardziej służy dążenie do inflacji HICP w strefie euro wynoszącej 2% w średnim okresie. Do tego celu Rada będzie podchodzić symetrycznie, co oznacza, że uważa odchylenie od celu w górę za równie niepożądane co odchylenie w dół. Ponadto zauważono, że koszt użytkowania lokali ma zasadnicze znaczenie dla potrzeby szerokiego ujęcia kosztów towarów i usług wykorzystywanych w gospodarce^[101]. W związku z tym, że EBC chce, aby HICP odpowiednio odzwierciedlał tendencje konsumpcyjne gospodarstw domowych strefy euro, Rada Prezesów zaproponowała działania mające służyć lepszemu zobrazowaniu kosztów zamieszkiwania lokalu we wskaźniku HICP dla strefy euro.

Jeżeli chodzi o lokale mieszkalne istnieją dwie podstawowe opcje: wynajęcie lokalu lub zamieszkiwanie go jako jego właściciel. Podczas gdy czynsze zawsze były uwzględniane w HICP, koszty związane z użytkowaniem nieruchomości mieszkalnych przez właścicieli (OOH) – nie. Dlatego Rada Prezesów wezwała do włączenia kosztów OOH do HICP. Jednak włączenie ich do wskaźnika napotyka na różne trudności techniczne i koncepcyjne, i w ramach tego procesu należy również zająć się rolami, jakie mają odgrywać różne instytucje UE.

Jednym z wyzwań jest to, że natura nieruchomości mieszkalnej jest dwojaka: na pierwszy rzut oka kupno domu mogłoby być uznane jako inwestycja w aktywa. Jednak kupujący mogą mieć różne zamiary: mogą wykorzystywać dom wyłącznie dla celów inwestycyjnych (wynajmując go) lub mogą użytkować go głównie dla celów konsumpcyjnych (mieszkając w nim jako właściciele). Ponieważ właściciel zamieszkujący nieruchomość mieszkalną również odnosi korzyść z każdego wzrostu jego wartości z upływem czasu, nieruchomość ta będzie wykorzystywana zarówno dla celów inwestycyjnych, jak i konsumpcyjnych. Zgodnie z podstawą prawną HICP powinien koncentrować się na wydatkach konsumpcyjnych, która wyklucza inwestycje. Jednak wyodrębnienie części konsumpcyjnej jest trudne z technicznego punktu widzenia, czego dowodzi znaczna rozbieżność traktowania tej kwestii przez różne kraje.

Innym wyzwaniem jest metoda wykorzystywana do pomiaru OOH. EBC podtrzymuje wykorzystanie tak zwanego podejścia nabywania netto w odniesieniu do pomiarów OOH. Tylko ta metoda odpowiada ramom konceptualnym HICP jako miara siły nabywczej, ponieważ traktuje nieruchomość mieszkalną jak każde inne dobro trwałe. Dla przykładu ceny nowych samochodów są wliczone w momencie zakupu, nawet jeżeli samochód będzie używany przez kilka kolejnych lat. Podejście oparte na nabywaniu netto jest już wykorzystywane w kwartalnych indeksach cen nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli (OOHPI) publikowanych przez Eurostat. Indeksy cen OOH opierają się tylko na transakcjach w sektorze gospodarstw domowych, to znaczy tej samej zasadzie, którą stosuje się do HICP. Sprzedaż nieruchomości mieszkaniowych między gospodarstwami domowymi jest wyłączona, co oznacza, że OOHPI skupiają się głównie na nowo wybudowanych domach i mieszkaniach. Znajdują się one często na obrzeżach miast, w lokalizacjach, gdzie ceny mogą kształtować się inaczej, niż ogólna tendencja cenowa nieruchomości mieszkalnych. Wydatki związane z transakcjami (np. opłaty notarialne) oraz wydatki związane z własnością (np. ubezpieczenie nieruchomości, koszty utrzymania i większych napraw) są również wliczone do OOHPI. Koncentracja na transakcjach kupna nowych nieruchomości mieszkalnych powoduje, że liczba transakcji, którymi są objęte, jest stosunkowo niska. Może to powodować trudność w wyliczaniu miesięcznego wskaźnika cen, zwłaszcza w mniejszych krajach. Ponadto wskaźniki OOHPI mają charakter kwartalny i trzymiesięczne opóźnienie (podczas gdy HICP jest publikowany na koniec miesiąca sprawozdawczego); w ich obecnym formacie nie spełniają one wymogów integracji z HICP.

Przeprowadzając przegląd strategii, Rada Prezesów przyjrzała się wszystkim tym kwestiom technicznym i temu, w jaki sposób należy je rozwiązać i podjęła decyzję o zarekomendowaniu planu działań mających prowadzić do włączenia OOH do HICP przy wykorzystaniu podejścia nabywania netto^[102].

Plan działań EBC proponuje najpierw wprowadzenie w EBC wewnętrznego indeksu analitycznego, który łączy HICP z OOHPI. Eurostat został również poproszony o publikację do roku 2023 eksperymentalnego kwartalnego HICP zawierającego koszty OOH. Równolegle rozpoczęte zostaną konieczne prace prawne, aby oficjalny kwartalny wskaźnik można udostępnić, prawdopodobnie w 2026. Celem ostatecznym jest możliwość włączenia OOH do HICP, z miesięczną częstotliwością i w sposób terminowy, co sprawi, że będzie on w pełni gotowy do celów polityki pieniężnej.

Rada Prezesów zdecydowała również, że w okresie przejściowym obecny wskaźnik HICP pozostanie głównym wskaźnikiem referencyjnym dla polityki pieniężnej^[103]. Tym niemniej samodzielny kwartalny wskaźnik cen OOH oraz, kiedy będą dostępne, kwartalne wskaźniki łączące w sobie HICP i OOH zaczną odgrywać uzupełniającą rolę w przekazywaniu decyzji polityki pieniężnej.

8 Działalność badawcza w EBC

Ekonomiczne skutki pandemii COVID-19 w dalszym ciągu kształtowały działalność badawczą w roku 2021. Nowe badanie ankietowe oczekiwań konsumentów okazało się bardzo pomocne w ocenie sytuacji gospodarstw domowych. Jednocześnie stale działające sieci badawcze kontynuowały prace. Powołano nowy zespół badawczy ds. zmiany klimatu natomiast sieć badawcza analizująca kształtowanie się cen w oparciu o mikrodane (PRISMA) poczyniła wyraźne postępy w swoich pracach. W roku 2021 przywrócono współpracę ze środowiskiem akademickim, jednakże działalność związana z organizacją konferencji pozostała ograniczona. Pewnego rodzaju substytutem tych wydarzeń były konferencje wirtualne.

8.1 Nowy zespół badawczy ds. zmiany klimatu

W 2021 roku prowadzono więcej badań nad zmianą klimatu, co było zgodne z deklarowanym przez EBC dążeniem do lepszego zrozumienia implikacji tych zmian dla polityki pieniężnej oraz większym zaangażowaniem w łagodzenie zmian klimatycznych i dostosowywania się do nich, z uwzględnieniem ryzyk związanych ze zmianami klimatycznymi i ich skutkami oraz wykonywaniem mandatu EBC w zakresie polityki klimatycznej. W szczególności w drugiej połowie 2021 rozpoczęła działalność sieć badawcza ESBC (Europejskiego Systemu Banków Centralnych) prowadząca badania nad zmianą klimatu. Celem nowej sieci badawczej jest usprawnienie współpracy pomiędzy badaczami z banków centralnych poszczególnych państw UE oraz EBC poprzez udział w comiesięcznych webinariach naukowych, wymianie informacji oraz dzieleniu się wiedzą specjalistyczną oraz organizacji dorocznych warsztatów. W 2021 roku sieć badawcza była współorganizatorem sesji na temat zmian klimatycznych w ramach dorocznych warsztatów organizowanych dla sieci badawczych ESBC. Pomimo że na początku badania w zakresie ekonomiki zmian klimatycznych były szeroko zakrojone, będą się teraz koncentrować na sprawach ściślej związanych z polityką pieniężną^[109].

Jeden z wątków badawczych EBC koncentruje się na analizie makroekonomicznych implikacji zmian klimatu dla prowadzenia polityki pieniężnej. Na przykład jedno z badań dotyczy implikacji dla środowiska prowadzonego przez EBC programu skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (CSPP)^[110]. W badaniu tym stwierdzono, że w portfelu obligacji przedsiębiorstw EBC przeważają obligacje przedsiębiorstw sektorów wysokoemisyjnych z porównaniu z portfelem rynkowym obejmującym wszystkie aktywa sektora. Podczas gdy portfel EBC w dużej mierze odzwierciedla strukturę sektorową rynków obligacji, sektory wysokoemisyjne takie jak sektor usług komunalnych oraz sektor produkcji wysokoemisyjnej w większej mierze korzystają z finansowania obligacjami niż sektory niskoemisyjne (zob. wykres 8.1). Badanie to stanowi głos w toczącej się debacie na temat tego, czy EBC powinien odejść od zasady „neutralności rynkowej”, zgodnie z którą struktura aktywów w portfelu papierów wartościowych przedsiębiorstw EBC odzwierciedla rynek obligacji, i przyjąć podejście mające na celu odzwierciedlenie sytuacji w realnej strefie gospodarki i przywrócić równowagę dzięki zakupom papierów wartościowych firm z sektorów bardziej ekologicznych.

Kolejnym obszarem badań jest związek pomiędzy rynkami finansowymi a zmianą klimatu. Jedno z badań wykazało, że w Unii Europejskiej jest mniej opatentowanych innowacji wprowadzających niskoemisyjne technologie niż w porównywalnych gospodarkach oraz, że istnieją istotne różnice w tym zakresie pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi UE^[111]. Dużą rozpiętość tych różnic da się wytłumaczyć skalą inwestycji w badania i rozwój oraz zasadniczo wczesnym etapem tych inwestycji. Wyniki tego badania wskazują na wyzwania, którym EBC musi stawić czoło, aby wspierać rozwój technologii pozwalających na powstrzymanie zmiany klimatu, biorąc pod uwagę, że całkowite wydatki na badania i rozwój są poniżej poziomu rekomendowanego w agendzie lizbońskiej. Badanie przedstawia argumenty za prowadzeniem takiej polityki pieniężnej i fiskalnej, które będą wspierać rynki kapitału wysokiego ryzyka oraz inwestycje w badania i rozwój technologii ekologicznych.

Wykres 8.1

Udziały sektorów gospodarczych w programie skupu aktywów sektora przedsiębiorstw EBC

(udziały sektorów w łącznej wartości)

8.2 Inne sieci badawcze

W roku 2021 grupa zadaniowa ds. polityki pieniężnej, regulacji makroostrożnościowych i stabilności finansowej zakończyła działalność. Badania zaowocowały szeregiem analitycznych wniosków i implikacji dla polityki w zakresie relacji między polityką pieniężną a polityką makroostrożnościową. Na przykład grupa zadaniowa dokonała analizy kompromisu pomiędzy wsparciem gospodarki kredytem a zagrożeniami dla stabilności systemu finansowego. O ile polityki makroostrożnościowe, ograniczające ryzyko systemowe zabezpieczają przed poważną recesją finansową, mogą one mieć negatywny wpływ poprzez ograniczenia dostępności kredytu dla sektorów produkcyjnych w gospodarce w okresach ekspansji gospodarczej. Instrumenty polityki pieniężnej – pomimo tego, że są kluczowe dla wspieraniu banków w roli pośredników (finansowych) – mogą mieć również niepożądane konsekwencje w postaci zwiększania motywacji banków do podejmowania ryzyka.

Odpowiednie dopasowanie instrumentów w celu wzmocnienie odporności sektora finansowego musiałoby uwzględnić ten kompromis, ponieważ dobra kondycja finansowa systemu bankowego ma wpływ na transmisję polityki pieniężnej.

Sieć badawcza PRISMA (sieć badawcza analizy mikrodanych dotyczących ustalania cen) bada zachowania poszczególnych firm i sektora handlu detalicznego w zakresie ustalania cen przy użyciu zestawów mikrodanych dotyczących cen. W 2021 roku ta sieć zajmowała się analizą różnic w odczuwalnej inflacji wśród gospodarstw domowych, która wynika z uwarunkowań regionalnych oraz różnic w ich koszykach konsumpcyjnych.

Jedno z badań koncentrowało się na roli różnic w odczuwalnej inflacji wśród grup gospodarstw domowych o różnych dochodach. Ujawniło ono wyraźne różnice w odczuwalnej inflacji wśród poszczególnych gospodarstw domowych, które wynikają w głównej mierze z wyboru takich a nie innych produktów w danej kategorii produktów, właściwego poszczególnym gospodarstwom domowym. Odczuwalna inflacja w gospodarstwach domowych o niskich dochodach była średnio nieco wyższa w ciągu ostatnich 10 lat. Jednakże różnice te są niewielkie i różnią się zarówno pomiędzy poszczególnymi krajami, jak i w czasie. W wyniku kolejnego badania ustalono, że stopy inflacji odczuwane przez gospodarstwa domowe o wyższych dochodach są nieco bardziej wrażliwe na prowadzoną politykę pieniężną.

Sieć ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych zaczęła gromadzić dane w ramach kolejnej rundy badania za rok 2021. Badania prowadzone w oparciu o dane ankietowe wykazały, że program skupu aktywów przez EBC w istotny sposób ograniczył stopę bezrobocia wśród gospodarstw domowych z dolnej części rozkładu dochodów. Inne badanie koncentrowało się na konsekwencjach heterogeniczności gospodarstw domowych dla transmisji polityki pieniężnej, kumulacji zadłużenia z tytułu kredytów hipotecznych i innych kredytów przeznaczonych na cele mieszkaniowe oraz zachowań właścicieli mieszkań w zakresie zaciągania pożyczek.

Stałe sieci badawcze w dalszym ciągu koordynowały prace badawcze w ramach ESBC oraz utrzymywały relacje z naukowcami działającymi w środowiskach akademickich. Zwłaszcza 3 zespoły badawcze ESBC, zajmujące się ekonomią monetarną, makroekonomią międzynarodową, polityką fiskalną, ekonomią pracy, konkurencyjnością, koordynacją i zarządzaniem w unii gospodarczej i walutowej, stabilnością finansową oraz nadzorem mikroostrożnościowym, zorganizowały warsztaty poświęcone najbardziej naglącym problemom w tych obszarach, w tym również problemom związanym z pandemią. Badania wykazały na przykład, że uwolnienie buforów makroostrożnościowych wsparło akcję kredytową dla gospodarstw domowych. Podczas kolejnych warsztatów zespołu badawczego dyskutowano na temat wpływu pandemii COVID-19 na efekty realokacji w handlu i na rynkach pracy.

8.3 Konferencje i publikacje

W wyniku pandemii współpraca ze środowiskiem akademickim pozostała ograniczona. O ile większość regularnych konferencji i konsultacji odbywała się wirtualnie, skala poruszanych na nich zagadnień była mniejsza niż w latach poprzednich. Dotyczyło to między innymi forum EBC na temat bankowości centralnej, dorocznej konferencji badawczej EBC czy też konferencji EBC na temat polityki pieniężnej. Obie konferencje poświęcone były możliwym strategiom działania w reakcji na COVID-19 oraz konsekwencjom pandemii w dłuższym okresie. Ponadto zaprezentowano na nich innowacyjne badania związane z transmisją polityki pieniężnej i strukturami rynków finansowych. W EBC zorganizowano pierwsze sympozjum Ośrodka Badań Gospodarczych i Politycznych (CEPR), Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR) i EBC zatytułowane „Zmiana klimatu, finanse i ekologiczny wzrost gospodarczy”, które zgromadziło decydentów i kręgi akademickie działające w różnych dziedzinach nauk ekonomicznych i nauk o klimacie. Z kolei podczas 11. konferencji EBC poświęconej technikom prognozowania dyskutowano na temat metod prognozowania w nietypowych czasach.

W roku 2021 w ramach serii EBC „Working Paper Series” opublikowano w sumie 126 artykułów. Ponadto w ramach serii publikacji EBC „Occasional Papers”, „Statistics Papers” i „Discussion Papers”. przedstawiono wyniki licznych badań, koncentrujących się na kwestiach strategii i metodologii. W szczególności w serii „Occasional Papers” opublikowano wyniki szeregu badań prowadzonych w ramach przeglądów EBC. W wyniku działalności badawczej powstały prace, które zostały opublikowane w renomowanych czasopismach akademickich i naukowych, a 14 artykułów ukazało się w publikacji „Research Bulletin” EBC, która kierowana jest do ogółu społeczeństwa.

Ramka 10
Wsparcie fiskalne podczas pandemii – wnioski z badania oczekiwań konsumentów prowadzonego w EBC

Pandemia koronawirusa miała zróżnicowany gospodarczy i finansowy wpływ na gospodarstwa domowe i konsumentów w zależności od ich sytuacji osobistej i finansowej^[112]. Powszechnie uważa się, że potrzeby gospodarstw domowych w zakresie pomocy finansowej zdecydowanie różniły się wśród krajów, sektorów gospodarki, a także w zależności od rodzaju zatrudnienia oraz cech demograficznych, takich jak rodzina czy posiadanie dzieci.

Zróżnicowany charakter wpływu pandemii stanowił ogromne wyzwanie dla odpowiedniego i efektywnego ukierunkowania wsparcia finansowego. Rządy poszczególnych państw strefy euro udzieliły wsparcia gospodarstwom domowym na dużą skalę i w różnych formach. Wsparcie to obejmowało zarówno tradycyjną pomoc w formie transferów socjalnych, pełniących rolę automatycznych stabilizatorów oraz istniejących programów wsparcia socjalnego, jak również doraźne wsparcie dochodów w czasie pandemii, w tym pomoc w naturze (na przykład przedłużony okres opieki nad dziećmi). Ponadto rządy wspierały gospodarstwa domowe w sposób pośredni, udzielając dofinansowania firmom, w tym bezpośrednich subwencji związanych z miejscami pracy, gwarancji kredytowych i moratoriów na spłatę kredytu.

Nowe badanie ankietowe oczekiwań konsumentów (Consumer Expectation Survey, CES), prowadzone przez EBC przez cały rok 2021, okazało się istotnym źródłem informacji dla monitorowania gospodarczych skutków tych interwencji. Wywiady prowadzone w ramach badania CES opierają się na reprezentatywnej próbie gospodarstw domowych w grupie sześciu największych gospodarek strefy euro (Belgii, Niemiec, Hiszpanii, Francji, Włoch i Holandii). Były one prowadzone online w miesięcznych odstępach czasu, umożliwiając w ten sposób uzyskanie porównywalnych w skali międzynarodowej danych. Wersja pilotażowa badania miała miejsce w styczniu 2020, a następnie badanie weszło w fazę rozwoju w drugiej połowie 2021 roku. Prace kontynuowano również w 2022. Na tym etapie, włączonych do badania zostanie dodatkowych 5krajów strefy euro i obejmie ono większą próbę gospodarstw.

Wykres A

Typy wsparcia rządowego w związku z pandemią w roku 2020

(procent respondentów, którzy otrzymali wsparcie, według rodzaju wsparcia)

Badanie CES pozwoliło ocenić, w jaki sposób w ramach programów pomocowych rozdzielano zasoby pomiędzy gospodarstwa domowe, jaki był rodzaj udzielonego wsparcia oraz pozwoliło stwierdzić, w jaki sposób gospodarstwa domowe postrzegały te 3 interwencje fiskalne. Podkreślano na przykład, że interwencje były dobrze ukierunkowane i wsparcie otrzymały najbardziej potrzebujące gospodarstwa. Jak widać na wykresie A nieco poniżej 30% gospodarstw z krajów strefy euro wskazało, że otrzymało pewną formę wsparcia, pozostałe gospodarstwa stwierdziły, że takiego wsparcia nie otrzymały. Gospodarstwa domowe z najniższego kwintyla (gospodarstwa o najniższych dochodach) stanowiły większy udział gospodarstw, które otrzymały wsparcie^[113]. Najistotniejszą formą wsparcia była wsparcie w postaci rekompensaty z tytułu utraty zatrudnienia, które otrzymało ok. 6% respondentów biorących udział w badaniu CES.

Ponadto w badaniu CES gospodarstwa domowe zostały poproszone o ocenę adekwatności działań w ramach wsparcia fiskalnego z punktu widzenia ich własnej sytuacji, bez względu na to, czy oni sami takie wsparcie otrzymali. Wyniki sugerują, że istnieje pozytywny związek pomiędzy taką oceną a konsumpcją gospodarstw domowych – na przykład wykres B pokazuje wydatki na wycieczki wakacyjne i dobra nietrwałe. Badania oparte na danych CES pokazują również, że takie opinie mogą być istotnym czynnikiem stabilizującym konsumpcję. Gospodarstwa domowe, które uważają interwencje rządowe za adekwatne, zazwyczaj więcej wydają, szczególnie jeżeli chodzi o większe zakupy, takie jak pakiety wakacyjne czy samochody, co odzwierciedla ich bardziej optymistyczne poglądy, jeżeli chodzi o perspektywy dochodowe, dostęp do kredytu i finansowy dobrobyt w przyszłości^[114]. Jednakże taki sam wzorzec został ustalony dla gospodarstw domowych, które nie otrzymały żadnego wsparcia rządowego, co sugeruje, że interwencje fiskalne mogą mieć szersze konsekwencje, ponieważ mają wpływ na zachowania wszystkich gospodarstw domowych, nie tylko tych, które stały się beneficjentami wsparcia.

Wykres B

Ocena adekwatności wsparcia rządowego w związku z pandemią a konsumpcja

(oś X: średnia ocena adekwatności od 0 – „bardzo słaba” do 10 – „bardzo dobra”; oś Y panel a) procent respondentów, którzy w ostatnim miesiącu wykupili wycieczkę wakacyjną; panel b) konsumpcja dóbr nietrwałych w zeszłym miesiącu (w logarytmie))

9 Działania i obowiązki prawne

Niniejszy rozdział przedstawia orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawach związanych z EBC, informacje na temat opinii EBC oraz przypadków nieprzestrzegania obowiązku konsultowania z EBC projektów aktów prawnych z zakresu jego kompetencji, a także omawia monitorowanie przez EBC przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego i zakazu uprzywilejowanego dostępu.

9.1 Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące EBC

30 listopada 2021 Trybunał Sprawiedliwości, obradujący w wielkiej izbie, po raz pierwszy zinterpretował Protokół (nr 7) w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej w odniesieniu do prezesów krajowych banków centralnych (KBC) państw członkowskich. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w kontekście postępowania karnego wszczętego przeciwko byłemu prezesowi centralnego banku Łotwy o przestępstwo korupcji i prania pieniędzy (sprawa C-3/20). Wyrok ten jest istotny z kilku perspektyw. Po pierwsze Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, że prezesi KBC korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego w odniesieniu do czynności wykonywanych służbowo jako członkowie organu EBC, podobnie jak urzędnicy i inni pracownicy Unii. Trybunał powtórzył, że w stanowisko prezesa KBC wpisana jest podwójna rola zawodowa – jako organu władzy krajowej i członka organu EBC – nadając mu status hybrydowy (zob. też sprawy połączone C 202/18 i C 238/18, Rimšēvičs i EBC przeciwko Republice Łotewskiej). Po drugie immunitet jurysdykcyjny nie ogranicza się do postępowań sądowych i może obejmować postępowanie przygotowawcze. Po trzecie w przypadku gdy władza krajowa na dowolnym etapie postępowania przygotowawczego stwierdzi, że wątpliwe działanie mogło być przeprowadzone przez prezesa KBC w ramach wykonywania czynności służbowych jako członka organu EBC, jest zobowiązana zasięgnąć opinii EBC. Jeżeli EBC uzna, że działania te rzeczywiście były wykonywane w takim charakterze, władza krajowa musi zwrócić się do EBC o uchylenie immunitetu tego prezesa KBC. Wówczas do EBC wyłącznie należy ocena, czy takie uchylenie jest niezgodne z interesami Unii. Po czwarte czyny oszustwa, korupcji i prania pieniędzy wykraczają poza zakres kompetencji członka organu EBC. Po piąte dowody zebrane podczas postępowania przygotowawczego przeciwko prezesowi KBC objętemu immunitetem mogą być wykorzystane w postępowaniu karnym przeciwko temu prezesowi w odniesieniu do czynów nieobjętych immunitetem lub przeciwko innym osobom. Wreszcie postępowanie przygotowawcze lub karne prowadzone w niedozwolony sposób w sprawie czynów nieobjętych immunitetem narusza zasadę lojalnej współpracy.

6 maja 2021 Trybunał Sprawiedliwości wydał w postępowaniu odwoławczym wyrok w sprawie dopuszczalności skargi o unieważnienie stwierdzenia znajdowania się instytucji kredytowej na progu upadłości lub zagrożenia upadłością (failing or likely to fail, FOLTF) na podstawie art. 18 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 806/2014 (sprawy połączone C-551/19 P i C-552/19 P, ABLV Bank AS i inni przeciwko EBC). Ocena FOLTF jest etapem procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przewidzianym w art. 18 tego rozporządzenia, zgodnie z którym przyjęcie programu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wymaga spełnienia następujących 3 warunków łącznie: a) instytucja kredytowa jest na progu upadłości lub zagrożona upadłością, b) nie ma racjonalnych podstaw, by oczekiwać, że jakiekolwiek alternatywne środki zapobiegłyby jej upadłości w rozsądnych ramach czasowych oraz c) działanie w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji jest konieczne w interesie publicznym. Oceny dotyczącej pierwszego warunku może dokonać EBC lub Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB), zaś oceny drugiego i trzeciego warunku dokonuje SRB.

Trybunał Sprawiedliwości potwierdził wniosek, do którego doszedł Sąd w swoich postanowieniach w sprawach T-281/18 i T-283/18, stwierdzając, że skargi o unieważnienie oceny EBC uznającej instytucję kredytową za FOLTF są niedopuszczalne. Trybunał Sprawiedliwości uwzględnił argumenty EBC i zauważył, że oceny FOLTF są środkami przygotowawczymi w procedurze restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Nie wywołują one wiążącego skutku prawnego w postaci wyraźnej zmiany w sytuacji prawnej instytucji kredytowej. Zdaniem Sądu, procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji należy uznać za „złożone postępowanie administracyjne obejmujące udział kilku organów, którego jedynie ostateczny wynik, będący rezultatem skorzystania przez SRB z jej uprawnień, może być przedmiotem kontroli sądowej” przed sądami Unii. Ocena FOLTF dokonana przez EBC nie jest zatem przedmiotem odrębnej kontroli sądowej, ale może być przedmiotem dodatkowej kontroli w kontekście postępowania sądowego przeciwko decyzji Jednolitej Rady zamykającej postępowanie na podstawie art. 18 rozporządzenia nr 806/2014.

9.2 Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuł 127 ust. 4 i art. 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji. Wszystkie wydane przez EBC opinie są publikowane na stronie internetowej EUR-Lex. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. W 2021 EBC wydał 8 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 32 opinie w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Odnotowano 3 przypadki nieprzestrzegania obowiązku zasięgania opinii EBC na temat projektów aktów prawnych^[115] dotyczących prawa krajowego. Pierwszy przypadek dotyczył zmiany do litewskiej wersji Kodeksu globalnego, która wprowadzałaby wymóg wynagradzania i dokonywania innych płatności związanych z zatrudnieniem na konto bankowe określone przez pracownika. Zgodnie z wcześniejszymi opiniami EBC, które wymagały spełnienia zasady proporcjonalności, ten przypadek uznano za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalny ograniczający wpływ, między innymi, na środki płatnicze na Litwie. Drugi przypadek dotyczył zmiany polskiego prawa dotyczącego podatku dochodowego od osób fizycznych, która wprowadzała, między innymi, określone ograniczenia w płatnościach gotówkowych dla konsumentów i firm. Zgodnie z wcześniejszymi opiniami EBC przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalny ograniczający wpływ, między innymi, na środki płatnicze w Polsce. Trzeci przypadek dotyczył hiszpańskiego prawa dotyczącego sposobów zapobiegania oszustwom podatkowym i walki z nimi, zgodnie z którym wprowadzono limit w wysokości 1 000 euro na płatności gotówkowe od osób fizycznych niedziałających w ramach uprawnień zawodowych lub handlowych, będących rezydentami podatkowymi w Hiszpanii, na rzecz stron działających w ramach uprawnień zawodowych lub handlowych. Zgodnie z wcześniejszymi opiniami EBC przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalnie szkodliwy wpływ na system płatności gotówkowych w Hiszpanii.

EBC wydał 7 opinii na temat projektów unijnych dotyczących innowacji w dziedzinie cyfrowych finansów, zielonego finansowania i sztucznej inteligencji (AI). Dotyczyły one: regulacji kryptoaktywów; cyberbezpieczeństwa i cyfrowej odporności operacyjnej sektora finansowego; pilotażowych zasad infrastruktur rynkowych opartych na technologii rozproszonego rejestru; sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju i zielonych obligacji; oraz zapewnienia i wykorzystania systemów AI przez instytucje kredytowe. W opiniach przedstawiono szeroki zakres obserwacji dotyczących konsekwencji tych innowacji dla polityki pieniężnej, infrastruktur rynkowych i płatności, nadzoru ostrożnościowego instytucji kredytowych oraz stabilności finansowej. EBC wydał ponadto opinię przestrzegającą przed przedstawioną przez UE propozycją obowiązku posługiwania się referencyjnymi kursami walutowymi euro opublikowanymi przez EBC w usługach wymiany walut.

EBC wydał kilka opinii na tematy związane z walutą i środkami płatniczymi, w tym na temat obiegu gotówkowego banknotów i monet euro na Łotwie; obowiązku przyjmowania płatności gotówkowych w Danii i Polsce; ochrony banknotów i monet euro przed fałszowaniem w Irlandii oraz zasad zaokrąglania płatności w eurocentach w Słowacji.

EBC wydał kilka opinii na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących regulacji i nadzorowania systemów płatniczych i/lub rozrachunków papierów wartościowych we Włoszech, na Łotwie, Litwie i Węgrzech.

EBC wydał wiele opinii na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących krajowych banków centralnych (KBC), m.in. na temat: nowych zadań banku centralnego Hiszpanii w zakresie nadzoru nad emisją obligacji zabezpieczonych przez instytucje kredytowe i wypełniania wymagań jednolitego obszaru płatności w euro (SEPA) przez użytkowników usług płatniczych; zgodności statutu banku centralnego Bułgarii z wymogiem niezależności banku centralnego; znaczącej reformy banku centralnego Łotwy, aktualizującej jego strukturę zarządzania oraz przewidującej nadanie bankowi centralnemu funkcji nadzoru oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; odpowiedzialności banku centralnego Estonii za Estoński Urząd Nadzoru Finansowego; konieczności wynagradzania KBC, zgodnie z zakazem finansowania ze środków banku centralnego, za wykonywanie zadań rządowych, takich jak nowe zadanie banku centralnego Cypru związane z gotowością do obrony narodowej, zadania centralnego banku Irlandii dotyczące monet oraz zadania centralnego banku Austrii wobec Austriackiej Doradczej Rady Fiskalnej; specyfikacji mandatu centralnego banku Węgier w zakresie zrównoważonego rozwoju; zachęcania władz węgierskich, aby nie wyznaczały centralnemu bankowi Węgier zadania bezpośredniego udzielania konsumentom pożyczek na zwiększenie efektywności energetycznej; przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego przy udzielaniu pożyczek polskiemu Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu przez Narodowy Bank Polski; podwyższenia bezpieczeństwa prawnego operacji udzielania pożyczek przez Narodowy Bank Polski; zgodności nowych zadań centralnego banku Cypru dotyczących awaryjnego planowania cywilnego z wymogami Traktatu; przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego składek z centralnego banku Włoch i centralnego banku Austrii z tytułu uczestnictwa Włoch i Austrii w programach powiązanych z MFW; proponowanego centralnemu bankowi Słowenii zadania nadzorowania przestrzegania przez instytucje kredytowe restrukturyzacji kredytów we frankach szwajcarskich; udziału centralnego banku Cypru w monitorowaniu programu gwarancji rządu cypryjskiego dla instytucji kredytowych podczas pandemii COVID-19; wpływu wymogów dotyczących swobodnego dostępu do informacji na centralny bank Austrii; oraz zasad dotyczących rezerwy obowiązkowej w Narodowym Banku Polskim.

EBC wydał kilka opinii na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących kwestii statystycznych, w tym danych z grup przedsiębiorstw międzynarodowych w Niemczech; ustanowienia krajowego numeru identyfikacyjnego dla przedsiębiorstw i rejestru podstawowych danych przedsiębiorstw w Niemczech; zbierania danych statystycznych na temat usług transgranicznych w Austrii; zbierania danych statystycznych na Łotwie oraz raportowania danych dotyczących kredytów w Belgii.

EBC wydał kilka opinii na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi, w tym: wpływu wymogów dotyczących swobodnego dostępu do informacji w Austrii; wpływu ram przejrzystości dla umów obejmujących wykorzystanie funduszy publicznych w Portugalii na ochronę poufnych informacji nadzorczych; aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego greckich instytucji kredytowych; utworzenia estońskich instytucji kredytowych z kapitałem początkowym w wysokości 1–5 mln EUR; przestrzegania zasady niezależności właściwej dla nadzoru bankowego przez państwowy audyt Estońskiego Urzędu Nadzoru Finansowego; zezwolenia na emisję obligacji zabezpieczonych przez fińskie i hiszpańskie instytucje kredytowe; terminów przeprowadzenia przez Estoński Urząd Nadzoru Finansowego lub EBC ocen kwalifikacji członków zarządu i osób sprawujących kluczowe funkcje w estońskich instytucjach kredytowych; nadzoru nad umowami outsourcingu zawartymi przez niemieckie instytucje kredytowe; wprowadzenia nowych podstaw wszczęcia procedury odebrania licencji bankowej słoweńskim instytucjom kredytowym oraz uznania nettingu upadłościowego jako obniżającego ryzyko wobec instytucji kredytowych działających na podstawie przepisów prawa łotewskiego.

EBC wydał kilka opinii na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących stabilności finansowej, w tym udziału Greckiego Funduszu Stabilności Finansowej w podwyższeniu kapitału greckich instytucji kredytowych oprócz zabezpieczającego dokapitalizowania lub restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; makroostrożnościowego mandatu i zestawu narzędzi centralnego banku Łotwy; restrukturyzacji kredytów we frankach szwajcarskich w Słowenii; uregulowania niedopasowania terminów zapadalności kredytu węgierskiego; oraz wykonalności umów nettingu upadłościowego na Łotwie.

9.3 Przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 lit. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych państw członkowskich UE w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Komisja Europejska, równolegle z Radą Prezesów EBC, monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia art. 123 Traktatu. Transakcje te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Monitorowanie prowadzone przez EBC w roku 2021 potwierdziło, że artykuły 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

Europejski Bank Centralny będzie kontynuował monitorowanie zaangażowania banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, gdyż zakup większościowego pakietu udziałów w tej giełdzie przez bank centralny Węgier w roku 2015 wciąż może budzić obawy co do finansowania ze środków banku centralnego.

Redukcja przez bank centralny Irlandii aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation w ciągu 2021 roku poprzez sprzedaż długoterminowych obligacji o zmiennym oprocentowaniu jest znaczącym krokiem w kierunku koniecznego całkowitego zbycia tych aktywów. Dalsza sprzedaż prowadzona w odpowiednim tempie zmniejszyłaby ponadto utrzymujące się poważne obawy związane z finansowaniem ze środków banku centralnego.

Finansowania przez KBC zobowiązań wobec MFW spoczywających na sektorze publicznym nie uważa się za finansowanie ze środków banku centralnego, pod warunkiem że prowadzi ono do powstania należności zagranicznych mających wszystkie cechy aktywów rezerwowych. Jednak darowizny finansowe, które kilka KBC przekazało za pośrednictwem MFW na umorzenie długu głęboko zadłużonym krajom ubogim, nie prowadzą do powstania żadnych należności zagranicznych. Ta forma finansowego wkładu ze strony KBC w inicjatywy MFW nie jest zatem zgodna z zakazem finansowania ze środków banku centralnego i wymaga działań naprawczych.

10 EBC w kontekście unijnym i międzynarodowym

W 2021 roku EBC utrzymywał ścisłą współpracę ze swoimi partnerami europejskimi i międzynarodowymi. Stosunki EBC z Parlamentem Europejskim stanowią fundament systemu odpowiedzialności EBC. Przez cały rok EBC utrzymywał ścisłe kontakty z Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu Europejskiego (ECON), organizując regularne wysłuchania, wymianę korespondencji i dodatkowe spotkania w kontekście przeglądu strategii i cyfrowego euro. Poza Europą EBC konstruktywnie angażował się w dialog z ministerstwami finansów i bankami centralnymi państw grupy G20 oraz prowadził istotne dla banków centralnych dyskusje w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW), koncentrując się w szczególności na działaniach mających na celu wsparcie globalnego ożywienia gospodarczego po pandemii COVID-19. EBC służył także swoją wiedzą i doświadczeniem przy formułowaniu wspólnych stanowisk zajmowanych na forach międzynarodowych przez kraje Unii Europejskiej i strefy euro. Nowa ogólna alokacja specjalnych praw ciągnienia przez MFW była przełomowym wydarzeniem wspierającym gospodarkę światową, a Eurosystem odegrał swoją rolę w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania dobrowolnego rynku wymiany specjalnych praw ciągnienia.

10.1 Odpowiedzialność EBC

Niezależność przyznana EBC w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) pozwala mu realizować mandat stabilności cen bez ingerencji politycznej. Niezależności musi towarzyszyć współmierny poziom odpowiedzialności, a Traktat stanowi, że EBC jest odpowiedzialny przede wszystkim przed Parlamentem Europejskim jako organem składającym się z wybranych przedstawicieli obywateli UE. Skuteczne wypełnianie przez EBC obowiązków w zakresie odpowiedzialności przed Parlamentem Europejskim było i jest dla EBC koniecznością. Dwukierunkowy dialog nawiązany z Parlamentem Europejskim pozwala EBC wyjaśniać swoje działania przedstawicielom obywateli UE i wysłuchiwać ich obaw. Praktyki EBC w zakresie odpowiedzialności rozwijały się w sposób elastyczny, wykraczając poza wymogi określone w art. 284 ust. 3 TFUE. Uzupełnieniem tych działań jest kontrola sądowa zapewniana przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W 2021 roku prezes EBC wzięła udział w 4 regularnych wysłuchaniach ECON i uczestniczyła w debacie plenarnej na temat Raportu rocznego EBC za rok 2019 w lutym 2021. Wiceprezes przedstawił ECON Raport roczny EBC za rok 2020 w kwietniu 2021. W związku z tym wydarzeniem EBC opublikował swoją odpowiedź na uwagi Parlamentu Europejskiego przedstawione w rezolucji w sprawie Raportu rocznego EBC za rok 2019. W 2021 EBC odpowiedział także na 46 pisemnych pytań od posłów do Parlamentu Europejskiego.

Poza tymi regularnymi kontaktami, EBC ściśle współpracował z ECON w kontekście przeglądu strategii i cyfrowego euro (zob. ramka 11). W lutym delegacja członków ECON wzięła udział w dorocznej wizycie w EBC, która w 2021 odbyła się w formie wirtualnej. Ponadto w maju EBC zorganizował kolejną wirtualną wizytę poświęconą przeglądowi strategii, będącą częścią kampanii informacyjnej („listening exercise”), oraz cyfrowemu euro z udziałem prezesa EBC i członków Zarządu, pana Lane'a i pana Panetty. Po ogłoszeniu wyników przeglądu strategii, 8 lipca EBC zorganizował także spotkanie z ECON, aby wyjaśnić nową strategię polityki pieniężnej i odpowiedzieć na pytania członków ECON.

Z ostatniego badania Eurobarometeru wynika, że 79% respondentów ze strefy euro popiera euro, a 47% ma zaufanie do EBC^[116]. Stanowi to wzrost obu wskaźników w stosunku do poziomów sprzed pandemii (jesień 2019) i wypada korzystnie w porównaniu z poprzednimi epizodami kryzysowymi. Poprawa ta wskazuje, że obywatele doceniają pracę wykonaną przez EBC w zakresie reagowania na kryzys pandemiczny i poprawy swoich praktyk komunikacyjnych z obywatelami. EBC będzie nadal podejmował wysiłki na rzecz konstruktywnego dialogu z Parlamentem Europejskim i obywatelami, aby wyjaśniać swoje decyzje i wysłuchiwać ich obaw.

10.2 Współpraca międzynarodowa

G20

Ministrowie finansów i prezesi banków centralnych państw grupy G20 wielokrotnie powtarzali, że będą korzystać z wszelkich dostępnych narzędzi tak długo, jak będzie to konieczne w odpowiedzi na pandemię COVID-19. Wybiegając w przyszłość, grupa G20 podkreśliła potrzebę coraz bardziej ukierunkowanego wsparcia, mającego na celu integracyjne, cyfrowe, ekologiczne i zrównoważone ożywienie gospodarcze oraz zatwierdziła wieloletni dobrowolny plan działania na rzecz zrównoważonego finansowania. W odniesieniu do innych problemów dotyczących sektora finansowego, grupa G20 rozpoczęła wdrażanie mapy drogowej mającej na celu usprawnienie płatności transgranicznych oraz przeprowadziła dyskusje na temat walut cyfrowych banków centralnych i globalnych stablecoinów. Grupa G20 odnotowała również potrzebę wzmocnienia odporności niebankowego sektora pośrednictwa finansowego, w tym funduszy rynku pieniężnego i zatwierdziła odpowiednie programy prac Rady Stabilności Finansowej. Ponadto grupa G20 zatwierdziła przełomowe porozumienie zawarte na forum Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju w sprawie reformy podatków międzynarodowych. Odnośnie do wsparcia dla krajów podatnych na zagrożenia grupa G20 podjęła działania mające na celu rozwiązanie problemu zagrożeń związanych z zadłużeniem za pomocą wspólnych ram postępowań oddłużeniowych wykraczających poza tymczasową inicjatywę na rzecz zawieszenia obsługi długu (Common Framework for Debt Treatments beyond the DSSI).

Zagadnienia polityki pieniężnej związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

MFW nadal odgrywał kluczową rolę w reakcji społeczności międzynarodowej na pandemię – od marca 2020 wsparciem pożyczkowym objęto prawie połowę krajów członkowskich, w szczególności kraje o niskich dochodach (LIC). Pomimo szerokiego zakresu udzielanych pożyczek, zasoby MFW były nadal wystarczające, ale pozostawały pod stałym nadzorem. Przełomowym wydarzeniem dla gospodarki światowej latem 2021 była ogólna alokacja przez MFW specjalnych praw ciągnienia (SDR) o historycznej skali (zob. ramka 12). Na corocznych posiedzeniach w 2021 osiągnięto również szerokie porozumienie odnośnie do dalszego dobrowolnego kierowania SDR-ów od członków o silnej pozycji zewnętrznej na rzecz krajów o niskich dochodach i podatnych na zagrożenia krajów o średnich dochodach, w tym za pośrednictwem nowego zarządzanego przez MFW funduszu powierniczego na rzecz odporności i stabilności (RST), który ma zostać opracowany i utworzony w najbliższej przyszłości. Aby banki centralne ESBC mogły pożyczać SDR-y na rzecz RST, należy zapewnić, aby SDR-y miały charakter aktywów rezerwowych, co oznacza wystarczającą płynność i niskie ryzyko kredytowe należności banku centralnego.

W związku z wpływem pandemii na sytuację zadłużenia w wielu krajach, MFW znacznie zintensyfikował swój program prac związanych z zadłużeniem. Zestaw zaleceń zawartych w raporcie o roli MFW w restrukturyzacji długu państwowego, opracowanym przez grupę zadaniową Komitetu Stosunków Międzynarodowych ESBC, stanowił cenny wkład w przegląd polityki MFW w zakresie zadłużenia, w szczególności polityki udzielania pożyczek na pokrycie zaległych zobowiązań.

W miarę wychodzenia krajów z kryzysu znaczenie nadzoru ze strony MFW będzie rosło, ponieważ kraje będą poszukiwały wskazówek dotyczących przejścia na ekologiczną, sprzyjającą włączeniu społecznemu i cyfrową odbudowę. W tym celu w maju 2021 roku MFW zakończył kompleksowy przegląd nadzoru oraz przegląd programu oceny sektora finansowego. Opracował również strategię pracy nad wyzwaniami politycznymi związanymi ze zmianą klimatu. W 2022 MFW zakończy przegląd swojego stanowiska instytucjonalnego z 2012 w sprawie liberalizacji przepływów kapitałowych i zarządzania nimi (które dopuszcza stosowanie środków zarządzania przepływami kapitałowymi w określonych okolicznościach).

11 Dobre zarządzanie i bardziej zrównoważone podejście do zagadnień społecznych i środowiskowych w EBC

W 2021 EBC zobowiązał się do rozpoczęcia bardziej kompleksowej sprawozdawczości dotyczącej zagadnień zrównoważonego rozwoju w obszarze środowiska, spraw społecznych i ładu korporacyjnego (environmental, social and governance, ESG) istotnych dla partnerów wewnętrznych i zewnętrznych. W związku z tym uwzględniając wymogi dyrektywy w sprawie sprawozdawczości niefinansowej, rozpoczęto prace nad rozszerzeniem istniejącego systemu sprawozdawczości środowiskowej EBC o kwestie związane z ładem korporacyjnym, sprawami społecznymi i pracowniczymi^[127]. Niniejszy rozdział podsumowuje podejście EBC do tych zagadnień, które zidentyfikowano w wyniku oceny istotności. Ocena ta miała kluczowe znaczenie zarówno dla określenia treści sprawozdań, jak i dla planowanej zmiany strategii biznesowej EBC, której celem jest dalsze włączanie kwestii zrównoważonego rozwoju do systemu zarządzania organizacją.

11.1 Zarządzanie zrównoważonym rozwojem oraz powiązanym oddziaływaniem i ryzykiem

W 2021 EBC określił kluczowe zagadnienia dotyczące zrównoważonego rozwoju, dokonując oceny istotności, koordynowanej przez wewnętrzną grupę roboczą, w skład której weszli przedstawiciele odpowiednich obszarów z całej organizacji. Pierwsza część oceny obejmowała wybór tematów związanych ze zrównoważonym rozwojem na podstawie istniejących wytycznych, standardów i wzorców dotyczących zrównoważonego rozwoju, a także analizy kontekstu EBC i oczekiwań zainteresowanych stron. Druga część polegała na aktywnej współpracy z partnerami wewnętrznymi i zewnętrznymi, w tym z przedstawicielami krajowych banków centralnych (KBC), instytucji europejskich i niektórych kluczowych usługodawców zewnętrznych EBC.

Znaczenie (tj. istotność) tematów oceniano uwzględniając zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną perspektywę wpływu aspektów zrównoważonego rozwoju na organizację, a także wpływ organizacji na społeczeństwo i środowisko. Zidentyfikowane istotne tematy zostały następnie przedstawione Zarządowi i wykorzystane do zdefiniowania kluczowych zagadnień sprawozdawczych do Raportu rocznego (zob. rysunek 11.1).

Rysunek 11.1

Istotne tematy zrównoważonego rozwoju EBC

EBC zajmuje się także ryzykiem związanym ze zrównoważonym rozwojem w ramach zarządzania ryzykiem operacyjnym. Jak szerzej opisano w rozdziale Rocznego sprawozdania finansowego poświęconego zarządzaniu ryzykiem, zarządzanie ryzykiem operacyjnym stanowi integralną część struktury zarządzania EBC^[128]. EBC wdrożył procesy zarządzania, które ułatwiają skuteczne zarządzanie wszystkimi rodzajami ryzyka operacyjnego, w tym ryzykiem i możliwościami związanymi z ESG.

W praktyce ryzyko i możliwości związane z ESG są rozważane m.in. w kontekście corocznej aktualizacji ryzyka i odporności. Znajdują one odzwierciedlenie w skanowaniu środowiska pod kątem pojawiających się trendów, które jest wykorzystywane jako wkład w dyskusje z kierownictwem wyższego szczebla. Są one również uwzględniane przy identyfikacji, ocenie, reagowaniu, zgłaszaniu i monitorowaniu ryzyka operacyjnego, incydentów i kontroli przez obszary biznesowe, w ramach corocznych działań lub doraźnie w ciągu roku w ramach bieżącego zarządzania.

11.2 Wzmocnienie etyki i uczciwości

EBC opracował nowe inicjatywy, takie jak „Tydzień wiedzy o etyce”, „Dni otwarte etyki” dla nowych pracowników i specjalistyczne szkolenia, aby skuteczniej i trwalej zapoznawać pracowników z zasadami etyki, a wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy ukończyli obowiązkowy kurs e‑learningowy „Być etycznym”. Inicjatywy te dodatkowo wzmacniają istniejący system etyczny dla wszystkich pracowników, który stanowi podstawę zaangażowania EBC w promowanie uczciwości, dobrego ładu korporacyjnego i najwyższych standardów etycznych. Pracownicy EBC znają i wykorzystują istniejące zasady: w 2021 Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego, organ odpowiedzialny za monitorowanie przestrzegania przez EBC zasad etyki i zarządzania, odpowiedziało na ponad 2000 zapytań dotyczących szerokiego zakresu tematów, przy czym liczba zapytań od pracowników bankowości centralnej i nadzoru bankowego była prawie jednakowa. Prawie 60% zapytań dotyczyło prywatnych transakcji finansowych członków personelu, a w dalszej kolejności działalności zewnętrznej i ograniczeń po ustaniu zatrudnienia (zob. wykres 11.1). Kontrole zgodności przeprowadzone przy wsparciu zewnętrznej firmy audytorskiej potwierdziły ogólne przestrzeganie zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych przez pracowników EBC i członków organów EBC wysokiego szczebla.

Wykres 11.1

Zestawienie zapytań pracowników EBC otrzymanych w 2021

(liczba zapytań)

Rok 2021 był pierwszym pełnym rokiem działania narzędzia do zgłaszania nieprawidłowości (Whistleblowing), które jest internetowym narzędziem cyfrowym działającym od października 2020, umożliwiającym pracownikom zgłaszanie domniemanych naruszeń obowiązków zawodowych. W ciągu roku wpłynęło wiele zgłoszeń anonimowych i imiennych (zarówno za pośrednictwem narzędzia do zgłaszania nieprawidłowości, jak i innych kanałów), dotyczących różnych tematów, od naruszeń godności w miejscu pracy po oszustwa i sprzeniewierzenia. Wszystkie zgłoszenia są poddawane wstępnej ocenie, po której mogą zostać podjęte dalsze działania. W przypadku urzędników wysokiego szczebla EBC Komisja Etyki EBC nadal świadczyła usługi doradcze w zakresie wdrażania jednolitego Kodeksu postępowania i dokonywała przeglądu oświadczeń o braku konfliktu interesów członków Zarządu, Rady Prezesów i Rady Nadzorczej przed ich publikacją na stronach internetowych EBC. Ponadto w roku 2021 Komisja Etyki wydała większą liczbę opinii, z których większość dotyczyła działań podejmowanych w ramach działalności osobistej oraz działalności po ustaniu zatrudnienia^[129].

Na poziomie Eurosystemu i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM), w wyniku regularnych przeglądów, Rada Prezesów przyjęła nowe Wytyczne w zakresie etyki^[130], które ustanawiają podwyższone standardy uczciwości dla wszystkich banków centralnych strefy euro i właściwych organów krajowych. W celu bardziej skutecznego rozwiązywania konfliktów interesów wytyczne te wzmacniają przepisy dotyczące okresu przed zatrudnieniem i po jego ustaniu oraz zasady dotyczące prywatnych transakcji finansowych. Banki centralne Eurosystemu i właściwe organy krajowe muszą wdrożyć nowe wymagania w ciągu 18 miesięcy.

Ten przegląd został przeprowadzony w ramach grupy zadaniowej ds. etyki i zgodności (Ethics and Compliance Officers’ Task Force, ECTF) – forum, które zostało w 2021 przekształcone w Konferencję Etyki Zawodowej i Zgodności. Rada Prezesów uznała, że takie rozwiązanie lepiej odzwierciedli trwałość grupy, jej zasięg obejmujący cały Eurosystem i Jednolity Mechanizm Nadzorczy, a także rosnące znaczenie kwestii etyki i zgodności z przepisami ogólnie.

Na szczeblu międzynarodowym EBC miał zaszczyt być gospodarzem XIII dorocznego spotkania sieci etycznej organizacji wielostronnych (Ethics Network of Multilateral Organisations, ENMO), które zostało otwarte przez prezesa EBC i zgromadziło urzędników wyższego szczebla ds. etyki z ponad 40 wielostronnych instytucji międzyrządowych w celu omówienia najlepszych praktyk, aktualnych kwestii etycznych i stojących przed nimi wyzwań

11.3 Zwiększanie przejrzystości i nawiązywanie kontaktów ze społeczeństwem

W 2021 EBC podjął istotne kroki zmierzające do lepszego zrozumienia swojej działalności przez szerszą publiczność, zwłaszcza dzięki innowacjom w komunikacji polityki pieniężnej (zob. ramka 3). Jednocześnie EBC nadal starał się przekształcać wyzwania związane z pandemią w nowe szanse, opracowując nowe sposoby docierania do różnych grup odbiorców. Podtrzymywał swoje zobowiązanie do udostępniania dokumentów, co jest istotnym elementem przejrzystości i odpowiedzialności, a także inwestował w kontakty z obywatelami w celu wspierania lepszego zrozumienia roli EBC i uzasadnienia podejmowanych decyzji.

Komunikacja w czasie pandemii: wzmocnienie komunikacji online z szerszym gronem odbiorców

W 2021 EBC przeprowadził gruntowną przebudowę swoich stron internetowych, aby zwiększyć obecność w sieci i ułatwić zrozumienie swojej roli przez szersze grono odbiorców. Zarówno strona internetowa EBC, jak i strona Nadzoru Bankowego mają teraz nowy wygląd, unowocześniony układ i ulepszoną nawigację, także w urządzeniach mobilnych. Nowa szata graficzna jest zgodna z nowoczesnym podejściem do projektowania cyfrowego, z naciskiem na sugestywną grafikę, zwiększoną czytelność i atrakcyjny sposób prezentowania działalności EBC i Nadzoru Bankowego EBC. Duża część stron internetowych, w szczególności strony centralne poświęcone różnym tematom, jest dostępna w 24 językach urzędowych UE. Po wprowadzeniu nowego wyglądu i sposobu działania stron internetowych EBC, ruch – szczególnie na tych stronach – wzrósł ponad dwukrotnie.

Nowoczesne formy komunikacji, takie jak blog EBC i podcast EBC, nadal były atrakcyjnymi i skutecznymi sposobami przedstawiania stanowiska decydentów w kluczowych kwestiach, takich jak ostatnie decyzje EBC, cyfrowe euro czy rola banków centralnych w przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Podcast EBC przyciągnął więcej zainteresowanych zwłaszcza młodszych słuchaczy. W kolejnych odcinkach poruszono szeroki zakres tematów, takich jak inflacja, stosowanie metafor zwierzęcych w dyskursie na temat bankowości centralnej, przywództwo kobiet i równość płci. Na przykład odcinek, w którym prezes EBC Christine Lagarde, przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen i sekretarz skarbu USA Janet Yellen rozmawiały o wzmocnieniu pozycji kobiet, odbudowie gospodarczej sprzyjającej integracji po pandemii wirusa COVID-19 i współpracy transatlantyckiej, został wysłuchany 22 909 razy.

W czasie pandemii kanały mediów społecznościowych EBC stanowiły dodatkowe medium do angażowania się i bezpośredniej interakcji ze społeczeństwem. W 2021 liczba obserwujących kanały EBC w mediach społecznościowych wzrosła ogółem o 15%. Sesja pytań i odpowiedzi na Twitterze przeprowadzona w kwietniu 2021 z członkinią Zarządu Isabel Schnabel ustanowiła nowy rekord dla tego typu wydarzeń – odpowiedzi na tweet pani Schnabel wyświetlono ponad 2 miliony razy. Dzięki temu wydarzeniu w mediach społecznościowych mogła odpowiadać na pytania obywateli dotyczące wielu zagadnień, od ujemnych stóp procentowych po porady dla kobiet zainteresowanych karierą w EBC.

W celu jeszcze większego zaangażowania się w sprawy obywateli i wyjaśniania polityki EBC nawet w warunkach pandemicznych ograniczeń fizycznych kontaktów, centrum dla zwiedzających EBC rozszerzyło dostęp do swoich wirtualnych wykładów na szeroką publiczność i uzupełniło je o nowe działania, takie jak wirtualne prezentacje centrum i wcześniej nagrane wykłady.

Wirtualny wykład w centrum dla zwiedzających

Dbałość o przejrzystość i kontakty z obywatelami

System publicznego dostępu do dokumentów EBC jest ważnym narzędziem wspierania jego polityki przejrzystości. Jego celem jest zwiększenie przejrzystości i legitymizacji demokratycznej EBC poprzez zapewnienie szerokiego publicznego dostępu do dokumentów EBC, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej ochrony niezależności i funkcjonowania EBC. Aktywnie promowano i realizowano publikację dokumentów z własnej inicjatywy, począwszy od dokumentów historycznych z okresu przed powstaniem EBC, a skończywszy na dokumentach będących przedmiotem zainteresowania opinii publicznej. Ponadto publikacja dokumentów ujawnionych w ramach wniosków o dostęp do dokumentów publicznych była w coraz większym stopniu wykorzystywana jako środek zwiększania zaangażowania EBC na rzecz przejrzystości i praktyki w tym zakresie. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich nie stwierdził przypadków niewłaściwego administrowania w odniesieniu do rozpatrywania przez EBC wniosków o udzielenie publicznego dostępu do dokumentów.

We wrześniu 2021 EBC uruchomił nową stronę internetową „Pytania do nas”, przeznaczoną do zadawania pytań przez obywateli. To nowe narzędzie ułatwia interakcję EBC z obywatelami, ułatwiając im kontakt z EBC, bezpośrednio i aktywnie udzielając informacji na najczęściej zadawane pytania. W 2021 zespół ds. informacji publicznej EBC odpowiedział na 25 189 pytań, udzielając głosu obywatelom, wysłuchując ich obaw i oczekiwań oraz wyjaśniając jasnym językiem mandat, zadania i decyzje EBC.

Strona internetowa „Pytania do nas”

W 2021 regularnie odbywały się również seminaria EBC na temat społeczeństwa obywatelskiego – w 3 wydarzeniach wzięli udział przedstawiciele organizacji społeczeństwa obywatelskiego z całej Europy. Przedstawiciele tych organizacji mieli okazję wymienić poglądy z ekspertami EBC na różne tematy – od zmian makroekonomicznych w strefie euro, przez strategię EBC w zakresie płatności detalicznych, po wyniki przeglądu strategii EBC.

11.4 Wspieranie odporności, samodzielności i różnorodności wśród naszych pracowników

Ludzie są fundamentem działalności EBC, dlatego EBC dąży do przyciągania i rozwijania różnorodnych talentów z myślą o pracy dla Europy. Dla osiągnięcia tego celu EBC stworzył zasady i ramy, które angażują pracowników i zwiększają ich uprawnienia, a jednocześnie zapewniają im satysfakcję z pracy, odporność i dobre samopoczucie przez cały okres kariery zawodowej. Zasady te kształtują się także w reakcji na zmieniające się otoczenie zewnętrzne. Towarzyszą im wysiłki EBC zmierzające do stworzenia integracyjnego miejsca pracy, które umożliwia pracownikom osiąganie doskonałości i wspiera EBC w wypełnianiu jego zadań.

Dobre samopoczucie i rozwój

W związku z pandemią w 2021 pracownicy EBC pracowali głównie zdalnie. Zdrowie fizyczne i psychiczne pracowników EBC, więzi w zespole i warunki pracy zajmowały główne miejsce w wielu działaniach organizacji.

Przeprowadzono 3 krótkie badania nastrojów wśród pracowników (tzw. „pulse checks”), ze średnim 60% wskaźnikiem uczestnictwa, które dotyczyły zdrowia psychicznego pracowników i więzi w zespole, a także pozwoliły uzyskać informacje zwrotne na temat środków wsparcia stosowanych przez EBC. Badanie przeprowadzone w lutym 2021 wykazało spadek nastrojów pracowników w odniesieniu do ich samopoczucia i równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Kolejne 2 badania (w czerwcu i listopadzie) wykazały poprawę dzięki działaniom podjętym przez EBC w reakcji na pandemię i ogólną zmianę jej dynamiki.

EBC podjął kilka inicjatyw, aby rozwiać obawy pracowników wyrażone w sondażach. Wirtualne Centrum Dobrego Samopoczucia oferowało rozszerzone usługi doradztwa socjalnego, szkolenia i organizowane 2 razy w tygodniu webinaria na temat zdrowia i dobrego samopoczucia, dostępne dla wszystkich pracowników, uzupełnione 5 wewnętrznymi podcastami tematycznymi. Zadowolenie pracowników z decyzji EBC dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa pracowników utrzymywało się na poziomie około 80% we wszystkich trzech sondażach.

EBC zorganizował za pośrednictwem Niemieckiego Czerwonego Krzyża bezpłatne szczepienia COVID-19 dla swoich pracowników, członków ich rodzin i najważniejszych konsultantów pracujących na miejscu. W sumie latem w pełni zaszczepiono około 2000 osób, a w grudniu 2021 kolejnych 400 (w tym dawki przypominające). Według wewnętrznej ankiety przeprowadzonej na podstawie 65% odpowiedzi, 91% respondentów miało pełną ochronę poszczepienną.

W 2021 EBC z powodzeniem przyjął do pracy około 850 nowych pracowników. Pandemia w nieproporcjonalnie dużym stopniu dotknęła młodszych pracowników i nowych pracowników na całym świecie. Badania ankietowe wśród pracowników wykazały również szczególne narażenie tej grupy w środowisku telepracy. Aby temu zaradzić, EBC zmodyfikował program adaptacyjny dla nowych pracowników i stworzył specjalne pakiety dobrego samopoczucia dla tej grupy.

Przeszkolono kadrę kierowniczą, aby pomagała w zdalnej integracji współpracowników, i zorganizowano specjalne spotkania z nowymi pracownikami. Ponadto EBC wraz z innymi instytucjami Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM) uruchomił zespołową grę internetową dla nowo zatrudnionych. Gra miała na celu zapoznanie nowych pracowników na całym kontynencie europejskim i połączyła około 2 000 osób z 30 różnych instytucji.

Od początku pandemii EBC przekształcił swoje inicjatywy w zakresie kształcenia i rozwoju z zajęć głównie stacjonarnych na tryb całkowicie zdalny. W 2021 dzięki takiemu podejściu pracownicy EBC mogli kontynuować rozwój zawodowy, uczestnicząc w 1 421 zdalnych sesjach poświęconych różnym tematom, od umiejętności technicznych po behawioralne. Wprowadzono specjalny program dotyczący kierownictwa w środowisku zdalnym i hybrydowym, a liderzy mogli także korzystać z indywidualnego lub grupowego wsparcia trenerów.

Rok 2021 był drugim rokiem wdrażania nowego systemu rozwoju zawodowego EBC i pierwszą okazją do oceny jego funkcjonowania. Przeprowadzono szeroko zakrojone działania sprawdzające, które potwierdziły pozytywny wpływ systemu. Nasze podejście do priorytetowego traktowania talentów wewnątrz firmy zaowocowało wyższym wskaźnikiem awansów, a wskaźnik mobilności poziomej osiągnął najwyższy poziom w historii. Ponadto weryfikacja pomogła określić, w jaki sposób możemy zwiększyć efektywność naszego systemu.

Różnorodność i integracja

W strategii EBC na rzecz równości płci na lata 2020–2026 określono ambitne cele w zakresie równości płci, którym towarzyszą środki wsparcia związane z rekrutacją i awansami, kulturą i odpowiedzialnością, rozwojem przywództwa i elastycznym czasem pracy. W 2021 EBC opracował nowy program mentoringu i wprowadził ogólne wytyczne dla kierowników dotyczące przydzielania zadań istotnych z punktu widzenia kariery zawodowej. Ponadto EBC wyraził zgodę na podwojenie liczby dni urlopu okolicznościowego z tytułu urodzenia dziecka i adopcji dla drugich opiekunów, aby wesprzeć wszystkie rodziny i promować bardziej zrównoważony podział obowiązków rodzinnych.

Oprócz różnorodności płci, EBC, we współpracy z 6 sieciami ds. różnorodności, pracował także nad stworzeniem integracyjnego środowiska pracy, podnosząc świadomość i promując włączenie różnych grup, takich jak pracownicy niepełnosprawni, pracownicy ze społeczności zróżnicowanych kulturowo oraz osoby LGBT+. W 2021 EBC uruchomił integracyjny program dla swoich liderów, a także kilka modułów e‑learningowych dla wszystkich pracowników, aby zmienić indywidualne zachowania na rzecz bardziej integracyjnej kultury w EBC. Inicjatywy te dotyczyły różnych aspektów różnorodności i integracji, w tym takich tematów, jak oblicza różnorodności, nieświadome uprzedzenia i godność w pracy.

EBC jest ważną instytucją europejską, a jego pracownicy pochodzą ze wszystkich 27 krajów UE^[131]. W celu zwiększenia przejrzystości w jednym z głównych obszarów różnorodności, EBC postanowił publikować dane dotyczące narodowości^[132] wszystkich pracowników oraz odrębnie dane dotyczące kadry kierowniczej (zob. Tabela 11.1). Aktualne dane będą podawane co roku w niniejszym raporcie.

Tabela 11.1

Udział pracowników i kierownictwa EBC w podziale na narodowość

Nowy kanał rozwiązywania konfliktów

W 2021 EBC postanowił także utworzyć specjalne funkcję mediacji wewnętrznych (z działalnością zbliżoną do rzecznika praw obywatelskich). Nowe biuro będzie niezależne. Mediator będzie pomagał stronom w rozwiązywaniu konfliktów związanych z pracą, z zachowaniem najwyższego stopnia poufności i bezstronności. Usługi mediacyjne będą dostępne dla wszystkich pracowników i będzie można z nich korzystać, kontaktować się w dowolnym czasie i bez żadnej formalnej procedury. Korzystanie z usług mediacyjnych będzie dobrowolne. Ten nowy nieformalny kanał będzie stanowił uzupełnienie istniejących formalnych i nieformalnych kanałów rozwiązywania konfliktów.

11.5 Przeciwdziałanie zmianie klimatu i oddziaływaniu na środowisko

Działania związane ze zmianą klimatu są jednym z głównych priorytetów EBC i pozostaną nim w najbliższych latach. W związku z tym EBC podjął konkretne kroki w celu zwiększenia liczby inicjatyw w tej dziedzinie w ramach swojego mandatu i zakresu kompetencji. W niniejszym rozdziale przedstawiono przegląd głównych osiągnięć i działań EBC w tym obszarze oraz zaprezentowano przyszłe prace: po pierwsze przedstawiono prace prowadzone w ramach głównych strategicznych obszarów tematycznych centrum ds. zmiany klimatu (CCC) (zob. ramka 13); po drugie opisano wkład EBC w europejską i międzynarodową debatę polityczną; po trzecie dokonano przeglądu prac prowadzonych w innych obszarach działalności EBC.

Aktualne informacje o pracach EBC nad zmianą klimatu

W dziedzinie stabilności finansowej i polityki ostrożnościowej EBC koncentruje się na sposobach uwzględnienia i potencjalnego włączenia ryzyka klimatycznego do ram ostrożnościowych, opracowania ram monitorowania ryzyka, w tym mierników ryzyka klimatycznego i ekspozycji systemu finansowego, oraz wzmocnienia perspektywicznych ocen wpływu ryzyka klimatycznego na pośredników finansowych (np. poprzez specjalne testy warunków skrajnych). W tym obszarze tematycznym badany jest również wpływ polityki ograniczania ryzyka i dostosowania do zmiany klimatu na instytucje i rynki finansowe, aby zrozumieć, w jaki sposób mogą one najlepiej wspierać zieloną transformację i łagodzić makroekonomiczne koszty zmiany klimatu. EBC regularnie monitoruje i ocenia ryzyko związane z klimatem dla instytucji i firm finansowych w swoim Przeglądzie stabilności finansowej^[133] i raportach EBC/ERRS^[134]. We wrześniu 2021 EBC opublikował metodologię i wyniki testu warunków skrajnych dla całej gospodarki^[135]. Test ten zostanie również wykorzystany w nadzorczym teście skrajnych warunków klimatycznych, który zostanie przeprowadzony w 2022 przez Nadzór Bankowy EBC w celu sprawdzenia gotowości banków do oceny ryzyka klimatycznego^[136]. W zakresie nadzoru bankowego EBC opublikował w listopadzie 2020 przewodnik dotyczący ryzyk klimatycznych i środowiskowych. W 2021 roku EBC zwrócił się do banków o przeprowadzenie samooceny w kontekście przewodnika oraz o opracowanie planów działania. W 2022 roku Nadzór Bankowy EBC przeprowadzi pełny przegląd nadzorczy praktyk banków w zakresie zarządzania ryzykiem i ujawniania informacji.

W obszarze analizy makroekonomicznej i polityki pieniężnej EBC ocenia ryzyko makroekonomiczne wynikające ze zmiany klimatu i polityki klimatycznej oraz jego wpływ na robocze prognozy makroekonomiczne i ocenę ryzyka, w tym na transmisję polityki pieniężnej^[137]. W tym kontekście pracownicy EBC ściśle monitorują rozwój sytuacji makroekonomicznej związanej z unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji^[138] oraz analizują makroekonomiczne i strukturalne następstwa polityk okresu przejściowego przyjmowanych na szczeblu krajowym i europejskim. Zgodnie z planem działania (zob. ramka 2), ten obszar tematyczny ma na celu włączenie ryzyka klimatycznego do standardowych modeli makroekonomicznych EBC i przewiduje opracowanie nowych modeli do badania konkretnych zagadnień związanych z klimatem, które mają znaczenie dla zmian makroekonomicznych i polityki pieniężnej. Prowadzone są również analizy mające na celu lepsze zrozumienie, w jaki sposób zmiana klimatu wpływa na transmisję polityki pieniężnej. W ramach tego obszaru zadaniowego prowadzone są również prace koncepcyjne dotyczące sposobu uwzględniania zmiany klimatu w operacjach polityki pieniężnej EBC, w tym ocena potencjalnych błędów w alokacji rynkowej w warunkach niewydajności rynków oraz zalet i wad alokacji alternatywnych.

W ramach operacji na rynku finansowym i zarządzania ryzykiem Eurosystemu EBC prowadzi działania zmierzające do realizacji uzgodnionego planu działań na rzecz klimatu w celu uwzględnienia kwestii związanych ze zmianą klimatu w ramach realizacji polityki pieniężnej (zob. ramka 2). EBC analizuje ryzyko finansowe dla Eurosystemu wynikające z ekspozycji w ramach polityki pieniężnej, w tym za pomocą testu warunków skrajnych dla bilansu Eurosystemu. W roku 2021 obszar ten koncentrował się na opracowaniu planu działań, który został następnie zatwierdzony przez Radę Prezesów. Od tego czasu rozpoczęto prace nad przygotowaniem konkretnej realizacji uzgodnionej mapy drogowej dla planu działań. Ponadto EBC zaczął akceptować jako zabezpieczenie i przy zakupie aktywów niektóre obligacje z kuponami powiązanymi z celami zrównoważonego rozwoju^[139]. Eurosystem ogłosił także wspólne stanowisko w sprawie zasad zrównoważonego i odpowiedzialnego inwestowania (SRI) związanych ze zmianą klimatu w odniesieniu do denominowanych w euro portfeli polityki niemonetarnej oraz rozpoczął procedurę przetargową na dane w całym Eurosystemie w celu wyboru odpowiednich dostawców usług w zakresie danych. W pierwszym kwartale 2023 roku EBC zacznie ujawniać informacje na temat klimatu w odniesieniu do tych portfeli oraz swojego programu skupu obligacji przedsiębiorstw.

Wkład EBC w inicjatywy UE związane ze zmianą klimatu

W obszarze polityki unijnej i międzynarodowej oraz regulacji finansowych EBC uczestniczy w inicjatywach unijnych, takich jak Europejski Zielony Ład, unijne przepisy dotyczące zrównoważonego finansowania oraz inicjatywy na forach międzynarodowych. W tym kontekście w 2021 EBC wniósł wkład w agendę polityki UE, publikując 2 opinie prawne na temat projektów legislacyjnych dotyczących dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju^[140] oraz rozporządzenia w sprawie europejskich obligacji ekologicznych^[141]. Jako członek platformy na rzecz zrównoważonych finansów EBC pomógł w opracowaniu unijnych ram taksonomii i zwiększeniu ich przydatności dla sektora bankowego. Ponadto, w ramach grupy zadaniowej projektu Europejskiej Grupy Doradczej ds. Sprawozdawczości Finansowej (European Financial Reporting Advisory Group – EFRAG), EBC uczestniczył w opracowywaniu unijnych standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. EBC udzielił także silnego wsparcia dla wznowienia programu zrównoważonego finansowania na forach międzynarodowych (w szczególności na forum grup G7 i G20 oraz ponownie powołanej grupy roboczej G20 ds. zrównoważonego finansowania). Ponadto EBC podkreślał potrzebę stworzenia wiarygodnych i spójnych w skali międzynarodowej ram regulacyjnych dla zrównoważonego finansowania oraz poparł powołanie Międzynarodowej Rady Standardów Zrównoważonego Rozwoju przez Fundację Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF).

Prace dotyczące danych o zmianie klimatu mają na celu opracowanie wskaźników związanych z klimatem, odnoszących się do ryzyka fizycznego, śladu węglowego i instrumentów zrównoważonego finansowania, zgodnie z założeniami planu działania rzecz klimatu. Prace wstępne związane z opracowaniem takich wskaźników są w toku i obejmują ścisłą współpracę w ramach ESBC oraz z innymi organizacjami europejskimi i międzynarodowymi. Prace odnoszące się do danych klimatycznych dotyczą także różnych sposobów oceny i udostępniania danych klimatycznych (obecnie dostarczanych głównie przez zewnętrznych dostawców danych rynkowych) wykorzystywanych w EBC, aby zapewnić ich pełne dostosowanie do potrzeb użytkowników końcowych i współpracę z nimi. Ten obszar zadaniowy śledzi także rozwój sytuacji w zakresie danych klimatycznych na forach europejskich i międzynarodowych.

Poza opisanymi powyżej strategicznymi obszarami tematycznymi, EBC, koordynowany przez CCC, opracowuje nadrzędne tematy istotne dla samego EBC i szerzej – na forach Eurosystemu, europejskich i międzynarodowych. Z okazji Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmiany klimatu (COP26) w 2021 EBC opublikował swoje zobowiązanie w zakresie działań na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu, aby w ramach swoich kompetencji przyczynić się do podjęcia przez decydentów zdecydowanych działań w celu wdrożenia Porozumienia paryskiego i złagodzenia skutków zmiany klimatu.

W 2021 EBC był aktywnie zaangażowany w prace Sieci Banków Centralnych i Organów Nadzoru na rzecz Ekologizacji Systemu Finansowego (Network of Central Banks and Supervisors for Greening the Financial System – NGFS)^[142]. Wniósł znaczący wkład we wszystkie 5 specjalnych obszarów roboczych (mikroostrożnościowy i nadzorczy, makro-finansowy, zwiększanie skali zielonego finansowania, wypełnianie luk w danych oraz badania) oraz w prace Grupy Zadaniowej ds. Prawnych. EBC uczestniczył także w pracach grupy zadaniowej wysokiego szczebla ds. ryzyka finansowego związanego z klimatem^[143], działającej w ramach Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego, która prowadzi prace na rzecz poprawy zrozumienia i ewentualnej zmiany 3 filarów regulacji kapitałowych Bazylea III^[144]. Na szczeblu międzynarodowym EBC aktywnie uczestniczył w pracach 3 zespołów roboczych Rady Stabilności Finansowej zajmujących się zagadnieniami związanymi z klimatem (tj. Stałego Komitetu ds. Współpracy Nadzorczej i Regulacyjnej, grupy roboczej ds. ryzyka klimatycznego oraz Stałego Komitetu ds. Oceny Zagrożeń), Komitetu Irvinga Fishera ds. Statystyki Banków Centralnych (działającego pod auspicjami Banku Rozrachunków Międzynarodowych) oraz inicjatywy grupy G20 dotyczącej luk w danych, wspierającej ogólnoświatową harmonizację i dostępność danych związanych z klimatem. Na poziomie europejskim EBC uczestniczył w pracach Sieci zrównoważonego finansowania Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EBA) oraz podgrup EBA zajmujących się przejrzystością i sprawozdawczością.

Pracownicy EBC coraz częściej realizują projekty badawcze w dziedzinie zmiany klimatu. W roku 2021 opublikowano wiele opracowań badawczych w ramach serii dokumentów roboczych EBC – ECB Working Paper Series^[145].

W odniesieniu do infrastruktur rynków finansowych (FMI) i płatności EBC, we współpracy z innymi krajowymi bankami centralnymi strefy euro oraz Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, kontynuował prace nad potencjalnym wpływem zagrożeń środowiskowych na FMI, koncentrując się początkowo na kontrahentach centralnych (CCP). Ponadto podczas trzeciej dorocznej wspólnej konferencji na temat zarządzania ryzykiem CCP, zorganizowanej przez Deutsche Bundesbank, Bank Rezerwy Federalnej w Chicago i EBC, ryzyko związane ze zmianą klimatu na rynkach finansowych stanowiło ważny temat horyzontalny w odniesieniu do rynków finansowych.

W celu oceny potencjalnego wpływu na środowisko drugiej serii banknotów euro EBC prowadzi badania dotyczące oceny cyklu życia płatności gotówkowych w strefie euro. Wdrożył też strategie i działania badawcze mające zminimalizować wpływ produkcji banknotów euro na środowisko. Wśród tych działań znalazł się program na rzecz bawełny pochodzącej ze zrównoważonych dla środowiska upraw, w ramach którego EBC zamierza zwiększyć udział takiej bawełny w produkcji papieru banknotów euro do 100%. EBC przeprowadził swój doroczny monitoring środowiskowy produkcji banknotów i określił sposoby poprawy gospodarowania odpadami.

Wreszcie jeśli chodzi o zrównoważony rozwój EBC, EBC dąży do dalszego rozwoju działań na rzecz zrównoważonego rozwoju i związanych z nimi procesów sprawozdawczych. Ten obszar prac obejmuje także rozwój systemu zarządzania środowiskowego EBC oraz monitorowanie śladu węglowego EBC, co opisano w ostatniej części niniejszego rozdziału.

Ramka 13
Centrum ds. zmiany klimatu EBC – organizacja i zarządzanie

W związku ze zwiększeniem skali inicjatyw EBC dotyczących klimatu, w 2021 EBC utworzył centrum ds. zmiany klimatu (CCC), którego zadaniem jest promowanie usystematyzowanego podejścia do koordynacji i planowania strategicznego działań EBC w zakresie zmiany klimatu. W związku z dużym znaczeniem problemów klimatycznych w szerszej debacie politycznej za niezbędne uznano także wzmocnienie zarządzania i przeznaczenie odpowiednich zasobów, aby zapewnić istotny wkład EBC w tej dziedzinie – zarówno w Europie, jak i na arenie międzynarodowej. CCC ma również na celu zintensyfikowanie koordynacji i współpracy EBC z krajowymi bankami centralnymi Eurosystemu.

Nadrzędnym celem CCC jest opracowanie i kierowanie strategią EBC w zakresie klimatu, określenie priorytetów i stworzenie wizji programu klimatycznego EBC. W tym celu CCC będzie korzystać z bogatej wiedzy i doświadczenia poszczególnych obszarów działalności EBC, zapewniając jednocześnie spójność i koordynację działań w całym EBC. Dla osiągnięcia tych celów CCC powierzono 4 kluczowe zadania:

• wspieranie działań obszarów działalności EBC i głównych partnerów przy realizacji strategii dotyczącej zmiany klimatu;
• koordynowanie zewnętrznych i wewnętrznych działań dotyczących kwestii klimatycznych, zapewnianie ogólnej spójności przekazu i identyfikowanie synergii;
• usprawnienie wymiany informacji i komunikacji w celu zwiększenia wiedzy na temat działań EBC w zakresie zmiany klimatu w ramach instytucji i poza nią;
• łączenie obszarów biznesowych i partnerów zewnętrznych w celu promowania współpracy w dziedzinie zmian klimatycznych.

CCC zostało utworzone jako nowa, odrębna jednostka organizacyjna w ramach Zespołu Doradców Zarządu i podlega bezpośrednio prezesowi EBC. Praca CCC koncentruje się na 6 strategicznych obszarach tematycznych, które obejmują bieżące działania EBC związane ze zmianą klimatu: stabilność finansowa i polityka ostrożnościowa, analiza makroekonomiczna i polityka pieniężna, operacje na rynkach finansowych i zarządzanie ryzykiem, polityka unijna i międzynarodowa oraz regulacje finansowe, dane oraz zrównoważony rozwój przedsiębiorstw. Ponadto CCC łączy i udostępnia informacje o innych przekrojowych pracach nad zmianą klimatu w obszarach badań, infrastruktury rynkowej i płatności, prawa i banknotów.

Przegląd zarządzania i organizacji 6 obszarów tematycznych CCC przedstawiono na rysunku A.

Rysunek A

Organizacja i zarządzanie centrum ds. zmiany klimatu EBC

Ograniczanie oddziaływania organizacji EBC na środowisko

EBC pragnie odegrać istotną rolę w ograniczaniu negatywnego wpływu swojej organizacji na środowisko naturalne i zobowiązał się do dostosowania swoich celów w zakresie ograniczenia emisji dwutlenku węgla do celu Porozumienia paryskiego, jakim jest obniżenie wzrostu temperatury na świecie do 1,5°C powyżej poziomu sprzed rewolucji przemysłowej. Przyjmując ścieżki realizacji celów ograniczenia emisji oparte na podstawach naukowych jako punkt odniesienia, zobowiązanie to wymaga zmniejszenia emisji dwutlenku węgla przez organizację EBC o 46% do 2030 w stosunku do poziomu z 2019^[146]. Nowy zestaw ambitnych celów i działań na lata 2022-24 zostanie opublikowany w Deklaracji środowiskowej EBC.

Z myślą o zarządzaniu swoim oddziaływaniem na środowisko EBC wdrożył w 2007 politykę środowiskową, a w 2010 ustanowił system zarządzania środowiskowego zgodny z unijnym Systemem Ekozarządzania i Audytu (EMAS) oraz normą ISO 14001. Dzięki temu systematycznemu podejściu w latach 2008–2019 udało się zmniejszyć o 37% zgłoszony przez EBC ślad węglowy, pomimo znacznego zwiększenia liczby miejsc pracy. Spadek ten był jeszcze większy w porównaniu z 2020, głównie ze względu na wstrzymanie działalności związanej z podróżami służbowymi w wyniku pandemii COVID-19.

System zarządzania środowiskowego jest wdrażany przez zespół ekologicznego EBC pod kierownictwem koordynatora ds. środowiska i specjalisty ds. środowiska, którzy regularnie składają Zarządowi sprawozdania za pośrednictwem Szefa Służb. Koordynację działań z innymi obszarami działalności wspiera grupa około 60 przedstawicieli ds. ochrony środowiska oraz udział zespołu ekologicznego EBC w pracach obszaru zadaniowego CCC dotyczących zrównoważonego rozwoju.

Co roku w swojej Deklaracji środowiskowej EBC przedstawia wyniki i cele w zakresie ochrony środowiska^[147]. Publikacja zawiera informacje o oddziaływaniu na środowisko zgodnie z EMAS i Protokołem w sprawie emisji gazów cieplarnianych. W wyniku najnowszej oceny swojego śladu węglowego, od 2022 EBC rozpocznie sporządzanie raportów dotyczących kolejnych pośrednich skutków w ramach swojego łańcucha wartości, takich jak zakupione towary i usługi, aktywa informatyczne, budowa budynków, emisje związane z telepracą, energia z paliw kopalnych i podróże gości konferencyjnych. Sprawozdawczość w zakresie tych dodatkowych elementów będzie wymagała jeszcze ściślejszej współpracy z dostawcami usług poprzez zastosowanie Wytycznych EBC dotyczących zrównoważonych zamówień.

Pomimo pandemii COVID-19 w 2021 wdrożono różne działania na rzecz poprawy stanu środowiska. Na przykład, aby ograniczyć emisje związane z podróżami po okresie pandemii, EBC wprowadził wytyczne dotyczące zrównoważonej organizacji wydarzeń, a także wprowadził ograniczenia liczby fizycznych spotkań do 50% planowanych spotkań w ciągu jednego roku dla odpowiednich grup spotkań. Podobnie jak w dwóch poprzednich latach, EBC zrównoważył także emisje pozostałe z poprzedniego roku, których nie udało się ograniczyć poprzez działania zapobiegawcze, wspierając projekty kompensacji emisji dwutlenku węgla z certyfikatem Gold Standard.

Ponadto zgodnie ze wspólnym stanowiskiem Eurosystemu, EBC nadal rozszerzał strategie odpowiedzialnej polityki inwestycyjnej (SRI) w swoich portfelach niezwiązanych z polityką pieniężną^[148].

W przypadku swojego pracowniczego funduszu emerytalnego, który jest pasywnie zarządzany przez 2 zewnętrzne podmioty zarządzające aktywami, EBC stosuje zrównoważoną politykę inwestycyjną (SRI), opartą na wytycznych dotyczących selektywnego wykluczenia i głosowania przez pełnomocników, które uwzględniają standardy środowiskowe, społeczne i ładu korporacyjnego. Głosowanie przez pełnomocników powierzono 2 zewnętrznym podmiotom zarządzającym aktywami, które stosują własne zasady niezależnie od siebie, wydając instrukcje dotyczące głosowania w imieniu akcjonariuszy funduszu emerytalnego EBC. W roku 2020 wszystkie konwencjonalne benchmarkowe indeksy akcji śledzone przez pracowniczy fundusz emerytalny zostały zastąpione ich niskoemisyjnymi odpowiednikami, co zmniejszyło ślad węglowy portfeli akcji o ponad 60%. Na początku 2022 roku EBC zastąpił również konwencjonalny indeks benchmarkowy śledzony przez jego fundusze obligacji korporacyjnych benchmarkiem zgodnym z ustaleniami przyjętymi w Paryżu, będąc jedną z pierwszych instytucji, które przyjęły podejście uznawane za najlepszą praktykę rynkową w zakresie benchmarków klimatycznych regulowanych przepisami UE. Benchmark zgodny z ustaleniami porozumienia paryskiego doprowadził do początkowego zmniejszenia emisji dwutlenku węgla przez fundusze przedsiębiorstw o 50%, po czym w następnych latach nastąpi dalsza stała redukcja o co najmniej 7% rocznie. EBC będzie nadal badać możliwość rozszerzenia indeksów niskoemisyjnych na inne klasy aktywów o stałym dochodzie w ramach swojego funduszu emerytalnego, aby jeszcze bardziej przyczynić się do zmniejszenia śladu węglowego. Zarządzanie i prowadzenie spraw związanych z funduszami emerytalnymi w EBC zatwierdza Zarząd, któremu w zakresie składu funduszu emerytalnego doradza Komitet Inwestycyjny.

W swoim portfelu funduszy własnych EBC stosuje tematyczną strategię SRI, której celem jest zwiększenie udziału ekologicznych papierów wartościowych. W 2021 roku udział ten wzrósł do 7,6% dzięki dwustronnym zakupom ekologicznych papierów wartościowych oraz inwestycjom we wspólną pulę inwestycyjną dla banków centralnych w zakresie zielonych obligacji denominowanych w euro, uruchomioną w styczniu 2021 przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BISIP G2^[149]). Na koniec września 2021 BISIP G2 zainwestował w zielone obligacje, z których wpływy są wykorzystywane do finansowania projektów w następujących głównych kategoriach: 30% w zakresie czystego transportu, 21% w zakresie gospodarki ściekowej oraz 20% w zakresie energii odnawialnej.

Oddziaływanie na środowisko związane z udziałem EBC w funduszu szacuje się jako ograniczenie emisji ekwiwalentu dwutlenku węgla odpowiadające 49 401 samochodom osobowym poruszającym się w ciągu roku oraz zaoszczędzenie energii i wytworzenie energii odnawialnej odpowiadające 23 392 domom.

12 Poznaj naszych ludzi

Poprzednie rozdziały Raportu rocznego EBC zawierają szczegółowy i rzeczowy przegląd głównych działań i wyników osiągniętych przez EBC w 2021 w obszarach jego kompetencji. W wielu przypadkach osiągnięcia te były możliwe dzięki współpracy pomiędzy pracownikami z różnych obszarów działalności, w ramach Eurosystemu i ESBC, a nawet poza nimi. Poniższe historie naszych współpracowników przybliżają szczegóły tej współpracy i pokazują, w jaki sposób przyczyniają się oni do osiągnięć EBC.

Ursel Baumann, zastępca kierownika działu, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Pieniężnej

W okresie przeglądu strategii polityki pieniężnej EBC w latach 2020-2021 zostałam oddelegowana do biura projektu przeglądu strategii – niewielkiego, ale bardzo skutecznego zespołu współpracowników o bardzo zróżnicowanych umiejętnościach (w takich dziedzinach, jak ekonomia, redagowanie tekstów, koordynacja, zarządzanie projektami, informatyka i komunikacja), który został utworzony w celu koordynowania i kształtowania działań związanych z przeglądem.

Przegląd powstał dzięki wielkiemu wspólnemu wysiłkowi ponad 650 pracowników Eurosystemu, zarówno z EBC, jak i z KBC strefy euro. Znaczna część pomocniczych prac analitycznych dotyczących zagadnień polityki gospodarczej i pieniężnej była prowadzona w ramach wspólnych obszarów zadaniowych, których wyniki zostały później opublikowane w serii wydawniczej poświęconej przeglądowi strategii EBC (ECB Strategy Review Occasional Paper Series). Dla mnie, jako jednej z prowadzących prace obszaru zadaniowego ds. inflacji, prawdziwym wyzwaniem było kierowanie tymi pracami na odległość. Udało nam się jednak przezwyciężyć trudności dzięki wysokiej motywacji pracowników i ich silnemu poczuciu misji, jaką było dostarczenie jak najlepszej analizy w ograniczonym czasie.

Ogólnie rzecz biorąc dzięki współpracy i integracyjnej naturze przeglądu osiągnięto (co najmniej) 2 cele: po pierwsze wyniki analityczne, na których opiera się nowa strategia polityki pieniężnej EBC, stały się bardziej solidne dzięki temu, że wysłuchano różnych punktów widzenia; po drugie zwiększyło się zaufanie pracowników i decydentów w Radzie Prezesów. Ogromną satysfakcję sprawiło mi obserwowanie, jak decyzje powoli nabierają kształtu, a w końcu nowa strategia zostaje jednomyślnie zatwierdzona.

Alexandra Calmuc, starszy ekspert ds. odporności operacyjnej, Biuro Szefa Służb, ryzyko operacyjne i ciągłość działania

Dostosowanie się do stale zmieniającej się pandemii stanowiło wyzwanie dla wielu organizacji. W EBC reakcja na nią była skoordynowana dzięki owocnej współpracy pomiędzy różnymi grupami w ramach zespołu reagowania na incydenty (IRT)^[150].

Od momentu wybuchu pandemii IRT aktywnie monitoruje sytuację we Frankfurcie, w Niemczech i w Europie, a także zaleca organizację pracy i środki ochronne zgodnie z rozwojem sytuacji i wytycznymi władz. Wszystkie zaangażowane osoby wniosły swoją wiedzę w interesie wszystkich pracowników i EBC jako całości.

Pełniąc swoją funkcję, koordynowałam prace podgrup IRT i przygotowywałam wspólne zalecenia dla Zarządu. Już na samym początku pandemii zdaliśmy sobie sprawę, że czeka nas maraton, a nie sprint. Jestem niezmiernie wdzięczna, że wszyscy członkowie IRT sprostali temu wyzwaniu. Pomimo wirtualnej struktury udało nam się utrzymać kontakt i dobrze ze sobą współpracować. Z dumą możemy powiedzieć, że do tej pory odbyliśmy ponad 111 posiedzeń IRT i wydaliśmy 270 zaleceń, a mimo to wciąż nie straciliśmy ogromnego zaangażowania i entuzjazmu.

Guy-Charles Marhic, przedstawiciel EBC w Londynie, Dyrekcja Generalna ds. Stosunków Międzynarodowych i Europejskich

Nowe obowiązki na stanowisku przedstawiciela EBC w Londynie objąłem 1 lutego 2021 Po brexicie Wielka Brytania pozostaje ważnym partnerem gospodarczym i finansowym UE, a EBC musi śledzić rozwój sytuacji w Wielkiej Brytanii, aby móc realizować swój mandat. Główne cele przedstawicielstwa EBC obejmują monitorowanie zmian regulacyjnych i politycznych dotyczących Wielkiej Brytanii, monitorowanie brytyjskiego sektora finansowego i trendów gospodarczych, zbieranie informacji na temat poglądów politycznych władz brytyjskich oraz wyjaśnianie polityki EBC i reform instytucjonalnych UE naszym brytyjskim odpowiednikom.

Od momentu przyjazdu do Londynu nawiązałem wiele kontaktów zarówno w sektorze publicznym (np. z Bankiem Anglii, Ministerstwem Skarbu, przedstawicielami krajowych banków centralnych UE i zagranicznych banków centralnych), jak i prywatnym (np. z bankami, stowarzyszeniami handlowymi i ośrodkami analitycznymi). Składam sprawozdania do EBC i często współpracuję z kierownikami i pracownikami z różnych obszarów działalności, odpowiedzialnymi za stosunki międzynarodowe, płatności, stabilność finansową i nadzór bankowy.

Biuro EBC mieści się w delegaturze Unii Europejskiej w Wielkiej Brytanii. Daje mi to możliwość poznania nowych kolegów, odbywania spotkań i wspólnej pracy, jeśli tylko jest to możliwe. Ta komplementarność jest ważna, ponieważ kilku pracowników delegatury UE podobnie jak ja interesuje się zmianami regulacyjnymi, makroekonomicznymi i politycznymi w Wielkiej Brytanii.

María Soledad Ramos Possenti, analityk ds. zgodności i zarządzania, biuro zgodności i zarządzania, sekretariat Dyrekcji Generalnej

Jako członek zespołu ds. etyki i integralności w biurze zgodności i zarządzania oraz sekretarz Konferencji Etyki Zawodowej i Zgodności (ECC) ściśle współpracuję z moimi kolegami z Eurosystemu i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM). Spotkania ECC (obecnie wirtualne) są doskonałą okazją do utrzymywania kontaktów z kolegami z innych instytucji, wymiany praktycznych doświadczeń i uczenia się od siebie nawzajem, a także wspólnej pracy nad dalszym rozwojem standardów etyki i zgodności.

Ostatnio uczestniczyłam we wdrożeniu wymagającego projektu, którego celem było wzmocnienie i ujednolicenie standardów uczciwości we wszystkich instytucjach Eurosystemu i SSM. Wiele satysfakcji dało mi zatwierdzenie tych prac przez Radę Prezesów w listopadzie 2021 poprzez przyjęcie zmienionych wytycznych ds. etyki, co zakończyło długi proces obejmujący często trudne dyskusje. Ostatecznie doszliśmy do wspólnego wniosku, że nasz mandat publiczny wymaga wprowadzenia nowoczesnych ram etycznych, które pomogą utrzymać zaufanie obywateli do Eurosystemu i SSM. Dzięki konstruktywnej i opartej na współpracy atmosferze panującej w ECC (w tym dzięki wsparciu kolegów z EBC) udało nam się wspólnie pracować i osiągnąć dobre wyniki. Obecnie z niecierpliwością czekam na dalszą współpracę z ECC przy wdrażaniu zmienionych wytycznych ds. etyki, co dla nas w EBC będzie oznaczało konieczność dokonania przeglądu naszych własnych zasad etyki.

Fabio Tamburrini, ekonomista, centrum ds. zmiany klimatu

Na początku 2021 EBC utworzył centrum ds. zmiany klimatu (CCC), które ma połączyć prace nad zagadnieniami klimatycznymi prowadzone w różnych częściach banku. Po ponad 4 latach pracy w Dyrekcji Generalnej ds. Stosunków Międzynarodowych i Europejskich w obszarze zrównoważonych finansów, z entuzjazmem zaangażowałem się w tonowe przedsięwzięcie i pomoc nowemu zespołowi w kształtowaniu i kierowaniu programem klimatycznym EBC. Ze względu na przekrojowy charakter tego zagadnienia centrum zostało zorganizowane wokół 6 obszarów tematycznych, które obejmują różne działania banku związane z klimatem. Odpowiadam za obszar zadaniowy dotyczący polityki UE i polityki międzynarodowej oraz regulacji finansowych. Obejmuje to koordynowanie wkładu EBC w unijną politykę klimatyczną, przepisy dotyczące zrównoważonego finansowania oraz inicjatywy podejmowane na forach międzynarodowych, takich jak G7 i G20. Dużą część mojej pracy stanowią kontakty z instytucjami UE i organizacjami międzynarodowymi. Jestem m.in. członkiem europejskiej platformy ds. zrównoważonego finansowania, która doradza Komisji Europejskiej w zakresie wdrażania taksonomii UE oraz unijnej agendy zrównoważonego finansowania. Praca w CCC jest niezwykle satysfakcjonującym doświadczeniem, które: łączy w sobie sprawność i ducha pracy zespołowej charakterystycznego dla nowo powstających firm ze świadomością, że pracujemy nad rozwiązaniem największego wyzwania społecznego naszych czasów.

Gijsbert ter Kuile, kierownik zespołu, radca prawny, sekretariat Rady Nadzorczej, przewodniczący zarządu sieci Rainbow EBC

Jako radca prawny w dziale nadzoru bankowego EBC dbam o bezpieczeństwo i dobrą kondycję instytucji kredytowych. Jest to satysfakcjonujące, ponieważ buduje lepszą przyszłość dla Europy i przyszłych pokoleń. To samo odczuwam, pracując w sieci Rainbow EBC, której jestem przewodniczącym. Wraz z innymi członkami Zarządu dążymy do stworzenia środowiska pracy, w którym pracownicy LGBT+ czują się mile widziani i akceptowani, a polityka i zasady są przyjazne dla osób LGBT+.

Dążymy też do tego, aby w naszym miejscu pracy obdarzano szacunkiem wszystkie aspekty różnorodności. Aby to osiągnąć, współpracujemy z innymi sieciami EBC zajmującymi się różnorodnością (skupiającymi się na niepełnosprawności, pochodzeniu etnicznym i kulturze, rodzicach i płci), a także z Komitetem Pracowniczym i Dyrekcją Generalną ds. Zasobów Ludzkich. Spotykamy się regularnie i wspólnie podnosimy świadomość aspektów różnorodności wśród naszych kolegów, ponieważ wszyscy jesteśmy różnorodni. Ja na przykład jestem cis-mężczyzną, Holendrem o indonezyjskich korzeniach, obywatelem UE, gejem, prawnikiem i rodzicem.

Sieć Rainbow aktywnie dociera do kolegów z krajowych banków centralnych i organów nadzorczych. Nasze członkostwo jest otwarte dla wszystkich osób pracujących w EBC, ESBC i SSM, niezależnie od tego, czy identyfikują się jako osoby hetero czy LGBT+. Razem budujemy dumną, kolorową i europejską przyszłość!

Roczny raport finansowy

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/annual-accounts/html/ecb.annualaccounts2021~5130ce3be2.en.html

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2021

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/balance/html/ecb.eurosystembalancesheet2021~f9edd2ff57.en.html