** Επισημαίνεται ότι τα παρακάτω σχόλια αφορούν τις δραστηριότητες της ΕΚΤ το 2021 και οριστικοποιήθηκαν πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ΕΚΤ βρίσκεται σε ετοιμότητα να προβεί σε όποια ενέργεια χρειαστεί προκειμένου να διαφυλάξει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και να εκπληρώσει την αποστολή της, που είναι η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών. **

Το 2021 ήταν το έτος κατά το οποίο η ζώνη του ευρώ εισήλθε σε μια πιο σταθερή πορεία ανάκαμψης από την πανδημική κρίση. Η οικονομία ανέκαμψε δυναμικά και το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 5,3%, αν και ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνθηκε στο τέλος του χρόνου, καθώς το νέο κύμα της πανδημίας λόγω της μετάλλαξης Όμικρον του κορωνοϊού οδήγησε στην εκ νέου επιβολή περιοριστικών μέτρων. Η ανάκαμψη επίσης συνοδεύθηκε από αύξηση της απασχόλησης και το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε σε πρωτοφανές χαμηλό επίπεδο στο τέλος του έτους.

Ωστόσο, η ανάκαμψη χαρακτηρίστηκε από τριβές στο πλαίσιο της ταχύτατης επανεκκίνησης της οικονομίας. Παρότι η ζώνη του ευρώ στην αρχή του 2021 κατέγραφε πολύ χαμηλό πληθωρισμό, οι περιορισμοί από την πλευρά της προσφοράς λόγω της πανδημίας, η ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης και η μεγάλη άνοδος των τιμών της ενέργειας είχαν ως αποτέλεσμα την έντονη αύξηση του πληθωρισμού. Σε μέσο επίπεδο έτους, ο ρυθμός πληθωρισμού διαμορφώθηκε σε 2,6% το 2021, έναντι μόλις 0,3% το 2020.

Η ΕΚΤ ολοκλήρωσε την επανεξέταση της στρατηγικής νομισματικής πολιτικής της το 2021. Με αυτόν τον τρόπο επικαιροποιήσαμε τη στρατηγική μας λαμβάνοντας υπόψη και τις νέες προκλήσεις και αποκτήσαμε εργαλεία για τη διαχείριση αυτού του σύνθετου περιβάλλοντος. Το Διοικητικό Συμβούλιο καθόρισε έναν απλό και εύληπτο στόχο για πληθωρισμό στο 2% μεσοπρόθεσμα. Ο στόχος είναι συμμετρικός, με την έννοια ότι τόσο οι αρνητικές όσο και οι θετικές αποκλίσεις του πληθωρισμού από αυτόν τον στόχο είναι εξίσου ανεπιθύμητες. Ο στόχος είναι επίσης στέρεος, καθώς εγκρίθηκε ομόφωνα από το Διοικητικό Συμβούλιο.

Το Διοικητικό Συμβούλιο συμφώνησε επίσης με ποιον τρόπο η ΕΚΤ θα εκπληρώνει τη δέσμευσή της για συμμετρία. Πιο συγκεκριμένα, όταν η οικονομία λειτουργεί κοντά στο κατώτατο όριο των επιτοκίων πολιτικής, απαιτούνται ιδιαίτερα σθεναρά ή επίμονα μέτρα νομισματικής πολιτικής για να αποτραπεί η παγίωση αρνητικών αποκλίσεων από τον στόχο για τον πληθωρισμό. Αυτή η νέα στρατηγική αποτυπώθηκε στις αναπροσαρμοσμένες καθοδηγητικές μας ενδείξεις όσον αφορά τα επιτόκια και αποτέλεσε γνώμονα για τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής που λάβαμε ως απάντηση στις οικονομικές εξελίξεις το δεύτερο εξάμηνο του έτους.

Ενόσω η ανάκαμψη παρέμενε εύθραυστη και ο πληθωρισμός χαμηλός, προσφέραμε άφθονη στήριξη στην οικονομία από την πλευρά της νομισματικής πολιτικής, προκειμένου να επαναφέρουμε τον πληθωρισμό πιο κοντά στον στόχο μας. Όταν ο πληθωρισμός άρχισε να αυξάνεται, επιδείξαμε υπομονή και επιμονή όσον αφορά την πορεία της πολιτικής μας, ούτως ώστε να αποφύγουμε μια πρόωρη συσταλτική μεταβολή ως αντίδραση στις διαταραχές που προέρχονταν από την πλευρά της προσφοράς. Προσαρμόσαμε τον μηνιαίο ρυθμό των καθαρών αγορών τίτλων μέσω του έκτακτου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (pandemic emergency purchase programme – PEPP) σύμφωνα με την εξέλιξη των προοπτικών και την αξιολόγηση των συνθηκών χρηματοδότησης.

Τον Δεκέμβριο το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε ότι η πρόοδος της οικονομικής ανάκαμψης και της σύγκλισης του πληθωρισμού προς τον μεσοπρόθεσμο στόχο μας επέτρεπε σταδιακή μείωση του μηνιαίου ρυθμού των αγορών τίτλων τα επόμενα τρίμηνα. Ανακοίνωσε δε ότι οι καθαρές αγορές μέσω του προγράμματος PEPP θα λήξουν τον Μάρτιο του 2022 και ότι τα άλλα προγράμματα αγοράς τίτλων θα περιοριστούν σταδιακά.

Ως μέρος της επανεξέτασης της στρατηγικής της, η ΕΚΤ δημοσίευσε επίσης ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης, μαζί με λεπτομερή οδικό χάρτη με στόχο την ενσωμάτωση παραμέτρων σχετικών με την κλιματική αλλαγή στο πλαίσιο άσκησης της νομισματικής πολιτικής μας. Προβλέπονται μεταξύ άλλων προσπάθειες στον τομέα των μακροοικονομικών υποδειγμάτων και προβλέψεων ώστε να αποτυπώνονται καλύτερα οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, παράλληλα με την ανάπτυξη νέων δεικτών για την ανάλυση των κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Το Κέντρο Κλιματικής Αλλαγής της ΕΚΤ, το οποίο ιδρύθηκε το 2021, θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον συντονισμό των σχετικών δράσεων εντός της τράπεζας. Και από φέτος η Ετήσια Έκθεση περιλαμβάνει ειδικό κεφάλαιο, όπου περιγράφονται οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες της ΕΚΤ σε θέματα της βιωσιμότητας.

Η ΕΚΤ πραγματοποίησε ορισμένες σημαντικές αλλαγές και στον τομέα της επικοινωνίας. Τον Ιούλιο, το Διοικητικό Συμβούλιο εισήγαγε μια νέου τύπου δήλωση νομισματικής πολιτικής που παρουσιάζει με πιο εύληπτο τρόπο τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής. Η νέα αυτή δήλωση συμπληρώνεται από μια εικονογραφημένη εκδοχή της, η οποία ονομάζεται “Η δήλωση νομισματικής πολιτικής μας με μια ματιά” και απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, εξηγώντας τις αποφάσεις της ΕΚΤ σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ, με απλά λόγια και οικείες εικόνες.

Η στήριξη προς το ευρώ είναι ισχυρή: το 79% των συμμετεχόντων από τη ζώνη του ευρώ στη δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο-Ιούλιο του 2021, τάσσεται υπέρ του ενιαίου νομίσματος. Ωστόσο, το ευρώ πρέπει να είναι έτοιμο για την ψηφιακή εποχή. Γι’ αυτόν τον λόγο το 2021 το Διοικητικό Συμβούλιο ξεκίνησε την 24μηνη φάση διερεύνησης στο πλαίσιο έργου για την πιθανή έκδοση ψηφιακού ευρώ. Παράλληλα, τα μετρητά θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Τον Δεκέμβριο η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι προγραμματίζει να επανασχεδιάσει τα μελλοντικά τραπεζογραμμάτια ευρώ. Κατά τη διαδικασία σχεδιασμού θα έχουν λόγο και οι πολίτες, ενώ η επιλογή των τελικών σχεδίων αναμένεται να γίνει το 2024.

Συνεπώς αναμένονται αλλαγές για το ευρώ τα προσεχή έτη. Ένα πράγμα όμως θα παραμείνει ακλόνητο: η προσήλωση της ΕΚΤ στο ενιαίο νόμισμα και στη σταθερότητα των τιμών.

Φραγκφούρτη, Απρίλιος 2022

Christine Lagarde

Πρόεδρος

Η χρονιά σε αριθμούς

1 Οι οικονομικές προοπτικές βελτιώνονται, αλλά εξακολουθούν να σκιάζονται από την εξέλιξη της πανδημίας

Το 2021 η παγκόσμια οικονομία κατέγραψε ισχυρή ανάκαμψη, κυρίως λόγω της επανεκκίνησης των οικονομιών χάρη στην άνοδο των ποσοστών εμβολιασμού κατά του κορωνοϊού (COVID-19) και της ισχυρής και έγκαιρης στήριξης με παρεμβάσεις πολιτικής. Ωστόσο, η ανάκαμψη ήταν σε κάποιο βαθμό άνιση μεταξύ των προηγμένων και των αναδυόμενων οικονομιών. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αυξήθηκε, αντανακλώντας κυρίως την έντονη άνοδο των τιμών της ενέργειας και την ταχύτερη αύξηση της ζήτησης έναντι της προσφοράς σε ορισμένους τομείς υπό την ανασχετική επίδραση της πανδημίας και άλλων προβλημάτων στις αλυσίδες εφοδιασμού και στις μεταφορές. Στη ζώνη του ευρώ, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ ανέκαμψε έντονα το 2021, μετά την πρωτοφανή συρρίκνωση του προηγούμενου έτους. Στην ανάκαμψη αυτή, η οποία επέφερε βελτίωση των συνθηκών στις αγορές εργασίας, συνέβαλαν οι έγκαιρες και αποφασιστικές παρεμβάσεις νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Ωστόσο, η οικονομική αβεβαιότητα παρέμεινε αυξημένη κατά τη διάρκεια του έτους και η διαφορά μεταξύ των δύο μεγαλύτερων τομέων, της βιομηχανίας και των υπηρεσιών, ήταν έντονη. Στις αρχές του έτους η ανάπτυξη επηρεάστηκε δυσμενώς από τα μέτρα καραντίνας και τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς, που είχαν αρνητική επίδραση στην προσφορά και τη ζήτηση υπηρεσιών. Αργότερα, μετά την ιδιαίτερα ισχυρή ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης, τα προβλήματα που εμφανίστηκαν στις αλυσίδες εφοδιασμού και η αύξηση του κόστους της ενέργειας περιόρισαν την παραγωγή στον τομέα της βιομηχανίας. Ο ρυθμός πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ, όπως μετρείται από τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), αυξήθηκε έντονα σε 2,6% το 2021 από 0,3% το 2020. Παρότι είχε διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα τους πρώτους μήνες του έτους, στη συνέχεια αυξήθηκε, φθάνοντας τον Δεκέμβριο στο 5,0%. Η ανοδική πορεία των τιμών αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό την έντονη και γενικευμένη αύξηση των τιμών της ενέργειας, τις ανισορροπίες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης μετά την επανεκκίνηση των οικονομιών, καθώς και πιο τεχνικούς παράγοντες, όπως η αντιστροφή της προσωρινής μείωσης του ΦΠΑ στη Γερμανία. Μετά το 2021 ο πληθωρισμός αναμενόταν να παραμείνει αυξημένος βραχυπρόθεσμα, αλλά να υποχωρήσει στο υπόλοιπο του 2022. Ωστόσο, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αύξησε σημαντικά την αβεβαιότητα σχετικά με τις προοπτικές του πληθωρισμού.

1.1 Ισχυρή ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας από την κρίση, αλλά η πρόοδος ήταν άνιση

Η παγκόσμια οικονομία παρουσίασε ισχυρή ανάκαμψη από την κρίση το 2021, αλλά η πρόοδος ήταν άνιση (βλ. Διάγραμμα 1.1). Μετά από συρρίκνωση κατά 3,1% το 2020 σε ετήσιους όρους, το παγκόσμιο πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 6,2% το 2021, παρά τα νέα κύματα της πανδημίας. Η επανεκκίνηση των οικονομιών, η αύξηση των ποσοστών εμβολιασμού κατά του κορωνοϊού και η έγκαιρη στήριξη από παρεμβάσεις πολιτικής ήταν οι κυριότεροι παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας, ενώ τα προβλήματα στις παγκόσμιες αλυσίδες προσφοράς λειτούργησαν ανασταλτικά στην ανάπτυξη. Η ανάκαμψη ήταν παγκόσμια, αλλά η έντασή της διέφερε από χώρα σε χώρα. Ήταν εντονότερη στις προηγμένες οικονομίες και πιο συγκρατημένη στις περισσότερες αναδυόμενες οικονομίες, όπου η διαθεσιμότητα εμβολίων ήταν πιο περιορισμένη και η δυνατότητα στήριξης με παρεμβάσεις πολιτικής μειωμένη. Επιπλέον, η δυναμική της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης επιβραδύνθηκε προς το τέλος του έτους, κυρίως λόγω του νέου κύματος της πανδημίας και της επιβολής νέων περιοριστικών μέτρων, καθώς και των συνεχιζόμενων προβλημάτων στις αλυσίδες προσφοράς.

Διάγραμμα 1.1

Αύξηση του παγκόσμιου πραγματικού ΑΕΠ

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, τριμηνιαία στοιχεία)

Το παγκόσμιο εμπόριο ανέκαμψε επίσης έντονα, αλλά η δυναμική του εξασθένησε το δεύτερο εξάμηνο του 2021 (βλ. Διάγραμμα 1.2). Η έντονη ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης ξεκίνησε πρωτίστως από την κατανάλωση, κυρίως αγαθών και λιγότερο υπηρεσιών (π.χ. ταξίδια και τουρισμός), οι οποίες τελούσαν υπό περισσότερους περιορισμούς. Το δεύτερο εξάμηνο του έτους το εμπόριο αγαθών υπερέβη το προ της κρίσης επίπεδό του, παρόλο που τα συνεχιζόμενα προβλήματα στις αλυσίδες προσφοράς επιβράδυναν τη μεγέθυνσή του. Το εμπόριο υπηρεσιών, ως κλάδος υψηλότερης εντάσεως επαφής, ανέκαμψε με βραδύτερο ρυθμό, ακολουθώντας τη σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών και διατηρήθηκε κάτω από το προ της πανδημίας επίπεδό του το 2021.

Διάγραμμα 1.2

Αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου (όγκος εισαγωγών)

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, τριμηνιαία στοιχεία)

Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αυξήθηκε σημαντικά το 2021, με βάση τόσο τον γενικό δείκτη όσο και άλλους δείκτες, όπως αυτοί που δεν περιλαμβάνουν τις τιμές των ειδών διατροφής και της ενέργειας (βλ. Διάγραμμα 1.3). Στις χώρες-μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο γενικός πληθωρισμός αυξήθηκε σε 6,6% και ο πληθωρισμός χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής αυξήθηκε σε 4,6%. Στις περισσότερες χώρες η αύξηση αντανακλούσε κυρίως τις υψηλότερες τιμές των ενεργειακών και άλλων βασικών εμπορευμάτων λόγω της αδυναμίας της προσφοράς να ανταποκριθεί στην ταχέως ανακάμπτουσα ζήτηση για λόγους που συνδέονται με την πανδημία. Στις ΗΠΑ, όπου το πραγματικό ΑΕΠ έφθασε στο προ της κρίσης επίπεδό του το β΄ τρίμηνο του 2021, οι πληθωριστικές πιέσεις ενισχύθηκαν ιδιαίτερα έντονα και διευρύνθηκαν προς το τέλος του έτους. Οι πληθωριστικές πιέσεις απέκτησαν ευρύτερη βάση και σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες.

Διάγραμμα 1.3

Ρυθμοί πληθωρισμού των τιμών καταναλωτή στον ΟΟΣΑ

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, μηνιαία στοιχεία)

Οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν το 2021, από χαμηλό (της πανδημικής περιόδου) περίπου 10 δολ. ΗΠΑ ανά βαρέλι σε υψηλό 86 δολ. ΗΠΑ για την τιμή του αργού πετρελαίου τύπου Brent, η οποία διαμορφώθηκε σε 79 δολ. ΗΠΑ στο τέλος του έτους. Με την οικονομική ανάκαμψη, η ζήτηση πετρελαίου αυξήθηκε, προσεγγίζοντας τα προ της πανδημίας επίπεδα. Το δεύτερο εξάμηνο του 2021 οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου επίσης οδήγησαν στην υποκατάστασή του με άλλες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου. Παράλληλα, η προσφορά πετρελαίου υστερούσε σε σχέση με τη ζήτηση, εν μέρει λόγω των περιορισμών στο παραγωγικό δυναμικό του κλάδου εξόρυξης σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ και της σχετικά συγκρατημένης αύξησης της παραγωγής που εφαρμόστηκε από το καρτέλ του ΟΠΕΚ+.

Κατά τη διάρκεια του 2021 το ευρώ υποτιμήθηκε κατά 3,6% σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας. Σε διμερείς όρους, αυτό οφειλόταν κυρίως στην υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ κατά 7,7%, αντανακλώντας κυρίως τις αποκλίνουσες εξελίξεις της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής στις ΗΠΑ και τη ζώνη του ευρώ. Το ευρώ υποτιμήθηκε επίσης έναντι της λίρας Αγγλίας, αλλά ενισχύθηκε έναντι του γιεν.

Στο τέλος του 2021 οι προοπτικές για την παγκόσμια ανάπτυξη εξακολουθούσαν να σκιάζονται από την αβέβαιη εξέλιξη της πανδημίας υπό συνθήκες άνισης προόδου των εμβολιασμών παγκοσμίως. Κίνδυνοι βραδύτερης παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης συνδέονταν με την εμφάνιση της μετάλλαξης Όμικρον του κορωνοϊού, τη νέα έξαρση των κρουσμάτων και την εκ νέου εφαρμογή αυστηρότερων περιοριστικών μέτρων ανάσχεσής τους, καθώς και με το ενδεχόμενο πιο επίμονων προβλημάτων στις αλυσίδες προσφοράς.

1.2 Ταχεία ανάκαμψη της οικονομίας της ζώνης του ευρώ^[1]

Μετά από πρωτοφανή συρρίκνωση κατά 6,4% το 2020, το πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε κατά 5,3% το 2021 (βλ. Διάγραμμα 1.4). Η δυναμική της ανάπτυξης στη διάρκεια του έτους εξακολούθησε να διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη της πανδημίας, παράλληλα με την υψηλή, αλλά φθίνουσα οικονομική αβεβαιότητα. Το α΄ τρίμηνο η ανάπτυξη συνέχισε να επηρεάζεται από τα μέτρα καραντίνας και τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς, που είχαν αρνητικές επιπτώσεις ιδίως στην κατανάλωση υπηρεσιών. Η ανάκαμψη ξεκίνησε από τον τομέα της βιομηχανίας, ο οποίος κατέγραψε συνολικά ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης. Με την επανεκκίνηση των οικονομιών και τη χαλάρωση των περιορισμών το β΄ και το γ΄ τρίμηνο, ο τομέας των υπηρεσιών άρχισε να ανακτά τις απώλειες, προετοιμάζοντας το έδαφος για μια ανάκαμψη σε πιο ευρεία βάση. Ωστόσο, η εξαιρετικά έντονη ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης το δεύτερο εξάμηνο προκάλεσε αναντιστοιχίες προσφοράς και ζήτησης σε διάφορες αγορές. Αυτές οι αναντιστοιχίες οδήγησαν, μεταξύ άλλων, σε έντονη αύξηση του κόστους της ενέργειας, που, σε συνδυασμό με τη νέα έξαρση της πανδημίας, αποδυνάμωσε την ανάκαμψη και αύξησε τις πληθωριστικές πιέσεις.

Διάγραμμα 1.4

Πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ και συνιστώσες της ζήτησης

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες)

Ενώ αυτές οι εξελίξεις ήταν κοινές σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ, ο βαθμός στον οποίο κάθε χώρα μπόρεσε να ανακάμψει από την πανδημία ήταν κάπως ανόμοιος. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός ότι η εξέλιξη της πανδημίας διέφερε από χώρα σε χώρα, αλλά αντανακλά και διαφορές στη διάρθρωση των οικονομιών, π.χ. στον βαθμό έκθεσης στις παγκόσμιες αλυσίδες προσφοράς και στη βαρύτητα τομέων εντάσεως επαφής, όπως ο τουρισμός. Στο τέλος του 2021 το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ ήταν κατά 0,2% υψηλότερο από ό,τι το δ΄ τρίμηνο του 2019 (βλ. Διάγραμμα 1.5). Ωστόσο, οι υποκείμενες εξελίξεις ήταν ανομοιογενείς από χώρα σε χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ μεταξύ των μεγαλύτερων οικονομιών της ζώνης του ευρώ μόνο στη Γαλλία το ΑΕΠ υπερέβαινε το προ της πανδημίας επίπεδό του στο τέλος του έτους.

Διάγραμμα 1.5

Πραγματικό ΑΕΠ, ιδιωτική κατανάλωση και επενδύσεις στη ζώνη του ευρώ

(δείκτης: δ΄ τρ. 2019 = 100)

Στην ανάκαμψη της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ το 2021 συνέβαλε η έγκαιρη και αποφασιστική εφαρμογή επεκτατικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Ορισμένα μέτρα βοήθησαν επίσης την οικονομία να προσαρμοστεί στις διαρθρωτικές αλλαγές που προκάλεσε η πανδημία και οι οποίες εξακολουθούν να βρίσκονται σε εξέλιξη. Η ΕΚΤ συνέχισε να παρέχει σημαντική στήριξη μέσω μέτρων νομισματικής πολιτικής το 2021 με σκοπό την άμβλυνση των επιπτώσεων της πανδημίας. Η διευκολυντική νομισματική πολιτική, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών άφθονης ρευστότητας, διασφάλισε τη ροή χρηματοδότησης προς την πραγματική οικονομία. Σε ό,τι αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, οι κυβερνήσεις της ζώνης του ευρώ συνέχισαν το 2021 να παρέχουν σημαντική δημοσιονομική στήριξη προκειμένου να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κρίσης μέσω σχημάτων μειωμένου χρόνου εργασίας, υψηλότερων δαπανών για την υγεία, άλλων μορφών στήριξης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών και εγγυήσεων δανείων σημαντικού ύψους. Σε επίπεδο ΕΕ, ξεκίνησε η υλοποίηση του προγράμματος Next Generation EU και υιοθετήθηκε η δέσμη μέτρων “Fit for 55” που θα υποστηρίξουν μια ισχυρότερη, πιο πράσινη και πιο ομοιόμορφη ανάκαμψη μεταξύ των χωρών.

Η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 3,5% το 2021, σημειώνοντας ιδιαίτερα έντονη ανάκαμψη το β΄ και το γ΄ τρίμηνο, κυρίως λόγω της χαλάρωσης των περιορισμών που σχετίζονται με την πανδημία. Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών ενισχύθηκε με ταχείς ρυθμούς από την άνοιξη και μετά, όσο αυξάνονταν τα ποσοστά εμβολιασμού και μειωνόταν ο φόβος μετάδοσης, ενώ παράλληλα βελτιώθηκε η χρηματοοικονομική κατάσταση των νοικοκυριών, αντανακλώντας κυρίως θετικές εξελίξεις στο εισόδημα εξαρτημένης εργασίας (βλ. Διάγραμμα 1.6). Τα κρατικά μέτρα στήριξης του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών σταδιακά καταργήθηκαν. Η συμβολή των καθαρών δημοσιονομικών μεταβιβάσεων στην αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος έγινε αρνητική στη διάρκεια του 2021, καθώς μειώθηκε ο αριθμός των εργαζομένων που υπάγονται σε προγράμματα διατήρησης της απασχόλησης και σε άλλα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης. Λόγω της έντονης αύξησης των μισθών και της απασχόλησης, το εισόδημα εξαρτημένης εργασίας, το οποίο κατά κανόνα συνδέεται με υψηλότερη ροπή προς κατανάλωση από ό,τι άλλες πηγές εισοδήματος, ήταν ο κύριος παράγοντας που συνέβαλε στην αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος το 2021. Άλλοι παράγοντες ήταν το λειτουργικό πλεόνασμα, το μικτό εισόδημα και το εισόδημα περιουσίας, η συμβολή των οποίων έγινε θετική στη διάρκεια του έτους, ενώ δυσμενώς επέδρασαν οι εξελίξεις στους όρους του εμπορίου. Μετά την αλματώδη αύξησή του λόγω της πανδημίας το 2020, το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών μειώθηκε το 2021, παραμένοντας ωστόσο υψηλότερο από το προ της πανδημίας επίπεδό του, δεδομένης της διατήρησης των μέτρων ανάσχεσης της πανδημίας κατά τη διάρκεια του έτους και της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας. Αυτό σημαίνει ότι, παρά την έντονη ανάκαμψη, στο τέλος του 2021 η ιδιωτική κατανάλωση εξακολούθησε να υπολείπεται σε σχέση με τα προ της πανδημίας επίπεδα.

Διάγραμμα 1.6

Ιδιωτική κατανάλωση στη ζώνη του ευρώ και ανάλυση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών

(ποσοστιαίες μεταβολές έναντι του αντίστοιχου τριμήνου του προηγούμενου έτους, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες)

Οι επιχειρηματικές επενδύσεις (όπως υπολογίζονται προσεγγιστικά με βάση τις επενδύσεις εκτός των κατασκευών) ενισχύθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2021, καθώς χαλάρωσαν τα μέτρα ανάσχεσης της πανδημίας και επανεκκίνησε η οικονομία, σε ένα περιβάλλον συνεχιζόμενων ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης. Ωστόσο, τα προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς – όπως αποτυπώνονται στην επιμήκυνση των χρόνων παράδοσης από τους προμηθευτές και την αύξηση των τιμών των εισροών – επηρέασαν αρνητικά την ανάκαμψη από τα μέσα του έτους και μετά, δυσχεραίνοντας έτσι τις επιχειρηματικές επενδύσεις. Στη συνέχεια, η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας και η αναζωπύρωση της πανδημίας προς το τέλος του έτους άσκησαν περαιτέρω αρνητική επίδραση στις επιχειρηματικές επενδύσεις. Στο τέλος του 2021 οι επιχειρηματικές επενδύσεις ενισχύθηκαν ξανά, αλλά παρέμειναν χαμηλότερες σε σχέση με το τελευταίο τρίμηνο του 2019 (βλ. Διάγραμμα 1.5). Αντίθετα, οι επενδύσεις σε κατοικίες είχαν υπερβεί το προ της κρίσης επίπεδό τους ήδη από το δ΄ τρίμηνο του 2020. Τα επόμενα τρίμηνα οι ελλείψεις πρώτων υλών και εργατικού δυναμικού επέδρασαν αρνητικά στην κερδοφορία του κατασκευαστικού τομέα. Ωστόσο, οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και τα μέτρα εισοδηματικής στήριξης, καθώς και το υψηλό απόθεμα συσσωρευμένων αποταμιεύσεων διατήρησαν αμείωτη τη ζήτηση κατοικιών. Στο τέλος του 2021 οι επενδύσεις σε κατοικίες διαμορφώθηκαν πολύ υψηλότερα από τα προ της κρίσης επίπεδα.

Το εξωτερικό εμπόριο της ζώνης του ευρώ έφθασε τα προ της πανδημίας επίπεδά του στο τέλος του 2021 και το εμπορικό ισοζύγιο συνέβαλε θετικά στην αύξηση του ΑΕΠ για το έτος. Όσον αφορά τις εισαγωγές, ο υψηλός ρυθμός αύξησής τους ως αποτέλεσμα της ανασύστασης των αποθεμάτων περιορίστηκε από την έντονη δυναμική των τιμών, ιδίως λόγω της απότομης αύξησης των τιμών των εισαγωγών ενέργειας. Οι εξαγωγές, οι οποίες είχαν καταγράψει ισχυρή άνοδο στο τέλος του 2020 με τη συμβολή κυρίως της μεταποίησης, χαρακτηρίστηκαν από ανάκαμψη δύο ταχυτήτων. Ενώ από την πλευρά των αγαθών η δυναμική μετριάστηκε από το β΄ τρίμηνο και μετά, καθώς τα προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού και στις μεταφορές έπληξαν κρίσιμους εξαγωγικούς κλάδους, οι εξαγωγές υπηρεσιών επωφελήθηκαν από την επανεκκίνηση δραστηριοτήτων υψηλής εντάσεως επαφής, όπως ο τουρισμός. Τόσο οι εισαγωγές όσο και οι εξαγωγές διαμορφώθηκαν πάνω από το προ της κρίσης επίπεδό τους στο τέλος του δ΄ τριμήνου του 2021.

Η αύξηση του προϊόντος ήταν και το 2021 ανομοιόμορφη μεταξύ των τομέων (βλ. Διάγραμμα 1.7). Τόσο η βιομηχανία όσο και οι υπηρεσίες είχαν θετική συμβολή στην ανάπτυξη, ωστόσο η βιομηχανία είχε τη μεγαλύτερη συμβολή στην αύξηση της πραγματικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας.

Διάγραμμα 1.7

Πραγματική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας στη ζώνη του ευρώ

(αριστερό γράφημα: ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες, δεξιό γράφημα: δείκτης: δ΄ τρ. 2019 = 100)

Η αγορά εργασίας παρουσίασε σημαντική ανάκαμψη παράλληλα με την άνοδο της δραστηριότητας στη ζώνη του ευρώ, αν και συνολικά παρέμεινε ασθενέστερη από ό,τι πριν από την πανδημία. Το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε σταδιακά, από 8,2% τον Ιανουάριο του 2021 σε 7,0% τον Δεκέμβριο, δηλ. σε χαμηλότερα από τα προ της κρίσης επίπεδα (βλ. Διάγραμμα 1.8).^[2] Επίσης, ενώ τα προγράμματα διατήρησης της απασχόλησης εξακολούθησαν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον περιορισμό των απολύσεων, συμβάλλοντας έτσι στη διαφύλαξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, η προσφυγή σε αυτά μειώθηκε.^[3] Ωστόσο, άλλοι δείκτες της αγοράς εργασίας παρέμειναν δυσμενέστεροι από ό,τι προ της πανδημίας. Οι πραγματικές ώρες εργασίας το δ΄ τρίμηνο του 2021 ήταν κατά 1,8% χαμηλότερες από ό,τι το δ΄ τρίμηνο του 2019, ενώ το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό το γ΄ τρίμηνο του 2021 ήταν κατά περίπου 0,2 της ποσοστιαίας μονάδας χαμηλότερο (που αντιστοιχεί σε μείωση κατά περίπου 0,4 εκατομμύρια άτομα) (βλ. Διάγραμμα 1.9). Η βραδύτερη αύξηση του εργατικού δυναμικού εξηγείται εν μέρει από τη χαμηλή καθαρή εισροή μεταναστών στη ζώνη του ευρώ. Η συνεχιζόμενη προσαρμογή της αγοράς εργασίας παρουσίασε διαφοροποιήσεις μεταξύ επιμέρους ομάδων εργαζομένων, αντανακλώντας εν μέρει το γεγονός ότι ορισμένοι τομείς επηρεάστηκαν περισσότερο από τα περιοριστικά μέτρα ανάσχεσης της πανδημίας και την εκούσια κοινωνική αποστασιοποίηση. Το γ΄ τρίμηνο του 2021 το εργατικό δυναμικό ήταν μειωμένο κατά περίπου 4,2% σε σχέση με πριν από την πανδημία για τα άτομα χαμηλής εξειδίκευσης και κατά 1,7% για τα άτομα μεσαίας εξειδίκευσης, ενώ αυξήθηκε κατά περίπου 6,8% για τους εργαζομένους υψηλής εξειδίκευσης.^[4]

Διάγραμμα 1.8

Ανεργία και εργατικό δυναμικό

(αριστερή κλίμακα: μεταβολές % ανά τρίμηνο, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες, δεξιά κλίμακα: ποσοστό % του εργατικού δυναμικού)

Διάγραμμα 1.9

Απασχόληση, πραγματικές ώρες εργασίας και ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό

(αριστερή κλίμακα: δείκτης: δ΄ τρ. 2019 = 100, δεξιά κλίμακα: ποσοστό % του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας)

Η αύξηση των ποσοστών κενών θέσεων εργασίας, η οποία αρχικά αφορούσε κυρίως τους τομείς που επαναδραστηριοποιήθηκαν μετά την άρση των μέτρων της καραντίνας, επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς, καθώς προχωρούσε η ανάκαμψη της δραστηριότητας. Η αύξηση της απασχόλησης ενισχύθηκε το β΄ και το γ΄ τρίμηνο του 2021 και, παρά τη δυσμενή επίδραση των προβλημάτων των εφοδιαστικών αλυσίδων του τομέα της μεταποίησης, παρέμεινε ισχυρή και ευρείας βάσης το δ΄ τρίμηνο. Έτσι, η απασχόληση προσέγγισε τα προ της πανδημίας επίπεδα στους τομείς της βιομηχανίας, των κατασκευών, και των υπηρεσιών μικρότερης εντάσεως επαφής. Τα επίπεδα απασχόλησης σε τομείς εντάσεως επαφής παρέμειναν σχετικά χαμηλά σε σύγκριση με τα προ της πανδημίας επίπεδα.

1.3 Μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής σε δύσκολους καιρούς

Το 2021 κυρίαρχη επίδραση στα δημόσια οικονομικά της ζώνης του ευρώ άσκησε για δεύτερο συναπτό έτος η πανδημία του κορωνοϊού COVID-19. Ιδίως το πρώτο εξάμηνο, οι κυβερνήσεις έλαβαν πρόσθετα μέτρα στήριξης μεγάλης κλίμακας για να αντεπεξέλθουν στα νέα κύματα της πανδημίας και στην επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης της οικονομικής ανάκαμψης. Πάντως, σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2021, ο λόγος του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ εκτιμάται ότι μειώθηκε (βλ. Διάγραμμα 1.10) σε 5,9% του ΑΕΠ το 2021 από 7,2% το 2020 χάρη στην έντονη βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας. Η διατήρηση υψηλών επιπέδων δημοσιονομικής στήριξης και το 2021 αντικατοπτρίστηκε στην κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, διορθωμένη ως προς τις επιχορηγήσεις του προγράμματος Next Generation EU (NGEU)^[5], η οποία ήταν σε γενικές γραμμές ουδέτερη το 2021 μετά την πολύ επεκτατική πολιτική του 2020.

Διάγραμμα 1.10

Δημοσιονομικό αποτέλεσμα της γενικής κυβέρνησης και κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ

(% του ΑΕΠ)

Ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι δημοσιονομικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας και την ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκαν σε 4,4% το 2021, έναντι 4,1% το προηγούμενο έτος (βλ. Διάγραμμα 1.11). Η αύξηση αυτή οφειλόταν στο σημαντικά υψηλότερο ποσό των κρατικών μεταβιβάσεων προς τις επιχειρήσεις, αλλά και στη μεγαλύτερη στήριξη του τομέα της υγείας και την ενίσχυση των δημόσιων επενδύσεων. Ωστόσο, οι αυξήσεις αυτές αντισταθμίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη μικρότερη χρήση σχημάτων μειωμένου χρόνου εργασίας. Τα εν λόγω σχήματα ήταν το σημαντικότερο μέσο κρατικής στήριξης το 2020, αλλά περιορίστηκαν σταδιακά το 2021, καθώς τα περιοριστικά μέτρα χαλάρωσαν και οι αγορές εργασίας άρχισαν να ανακάμπτουν παράλληλα με τη γενικότερη άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας. Η βελτίωση του προϊόντος εξηγεί επίσης γιατί ο λόγος χρέους/ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ μειώθηκε οριακά σε 97% το 2021, μετά από μεγάλη αύξηση το προηγούμενο έτος.

Διάγραμμα 1.11

Δημοσιονομικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας και την ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ

(% του ΑΕΠ)

Οι κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν στις δημοσιονομικές ανάγκες της τελευταίας διετίας κατ’ αρχάς μέσω εθνικών πολιτικών, αλλά ολοένα περισσότερο και μέσω πανευρωπαϊκών πρωτοβουλιών. Ο ακρογωνιαίος λίθος των κοινών παρεμβάσεων πολιτικής της Ευρώπης τέθηκε τον Ιούλιο του 2020, όταν η ΕΕ ανακοίνωσε το Next Generation EU (NGEU), ένα επενδυτικό και μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα σε επίπεδο ΕΕ. Το NGEU παρέχει οικονομική στήριξη στα κράτη-μέλη της ΕΕ, υπό τον όρο ότι θα υλοποιηθούν συγκεκριμένα επενδυτικά και μεταρρυθμιστικά έργα κατά την περίοδο 2021-2026. Προς τον σκοπό αυτό, κινητοποιεί χρηματοδοτικούς πόρους ύψους έως και 807 δισεκ. ευρώ σε τρέχουσες τιμές, εκ των οποίων τα 401 δισεκ. ευρώ (3,5% του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ) προορίζονται για τις χώρες της ζώνης του ευρώ και τα υπόλοιπα για τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Περίπου το 50% των χρηματοδοτικών πόρων από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), που αποτελεί μακράν το μεγαλύτερο πρόγραμμα του NGEU, διατίθεται με τη μορφή δανείων, ενώ το υπόλοιπο 50% με τη μορφή μη επιστρεπτέων επιχορηγήσεων. Στην πράξη όμως, αναμένεται ότι θα υπερισχύσει η συνιστώσα των επιχορηγήσεων, καθώς όλες οι χώρες της ζώνης του ευρώ σκοπεύουν να αξιοποιήσουν πλήρως τις επιχορηγήσεις τους, ενώ δάνεια έχουν αιτηθεί λίγες μόνο χώρες μέχρι στιγμής. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των μεταβιβάσεων από τον RRF είναι ότι οι χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία ή έχουν σχετικά χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ δύνανται να λάβουν μεγαλύτερο μερίδιο (βλ. Διάγραμμα 1.12 για το κατανεμηθέν ποσό ανά χώρα). Ιδίως αν τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας υλοποιηθούν επιτυχώς, αυτό το χαρακτηριστικό αναμένεται να συμβάλει στην άμβλυνση των αποκλίσεων μεταξύ των χωρών όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη, που λόγω της πανδημίας έχουν οξυνθεί περαιτέρω στη ζώνη του ευρώ.

Διάγραμμα 1.12

Κατανεμηθέντες και αιτηθέντες πόροι του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για τις χώρες της ζώνης του ευρώ μέχρι το τέλος του 2021

(% του ΑΕΠ του 2020)

1.4 Άνοδος του πληθωρισμού ως αποτέλεσμα ανομοιογενών επιδράσεων

Ο γενικός πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ στη ζώνη του ευρώ ήταν 2,6% κατά μέσο όρο το 2021, σημαντικά αυξημένος έναντι 0,3% κατά μέσο όρο το 2020 (βλ. Διάγραμμα 1.13). Η αύξηση αυτή αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό την έντονη άνοδο των τιμών της ενέργειας. Επιπλέον, η ταχύτερη αύξηση της ζήτησης σε σχέση με την περιορισμένη προσφορά σε ορισμένους τομείς ενίσχυσε τις πληθωριστικές πιέσεις, μετά από τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων ανάσχεσης της πανδημίας και την ισχυρή ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας και των εγχώριων οικονομιών. Η εκτίναξη του ετήσιου πληθωρισμού από -0,3% τον Δεκέμβριο του 2020 σε 5,0% τον Δεκέμβριο του 2021 ήταν πρωτοφανής τόσο ως προς το μέγεθος της μεταβολής όσο και ως προς το επίπεδο των ετήσιων ρυθμών αύξησης στο τέλος του 2021 (αναλυτικότερα για τους παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή την άνοδο βλ. στο Πλαίσιο 1). Επίσης, συνοδεύθηκε από επανειλημμένες απροσδόκητες αυξήσεις στα καταγραφόμενα επίπεδα του πληθωρισμού. Την προσεχή περίοδο, οι παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση του πληθωρισμού το 2021 αναμενόταν εν πολλοίς να εξασθενήσουν και ο πληθωρισμός, αφού παρέμενε αυξημένος βραχυπρόθεσμα, να υποχωρήσει στο υπόλοιπο του 2022. Ωστόσο, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 η αβεβαιότητα σχετικά με τις προοπτικές του πληθωρισμού αυξήθηκε σημαντικά.

Ο κύριος παράγοντας που συνέβαλε στην επιτάχυνση του γενικού πληθωρισμού το 2021 ήταν η συνιστώσα της ενέργειας. Όμως από το καλοκαίρι και έπειτα και άλλες συνιστώσες άρχισαν να έχουν μεγαλύτερες συμβολές. Η χαλάρωση των μέτρων καραντίνας και άλλων περιορισμών λόγω της πανδημίας, καθώς και η άσκηση επεκτατικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής επέτρεψαν την ανάκαμψη της ζήτησης, δίνοντας ώθηση ιδίως στις καταναλωτικές υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, η ισχυρή παγκόσμια ζήτηση και τα προβλήματα στις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού, καθώς και οι τιμές της ενέργειας, ώθησαν προς τα άνω το κόστος των εισαγόμενων και των εγχώρια παραγόμενων αγαθών. Αυτό αντικατοπτρίστηκε επίσης στις υψηλότερες συμβολές που είχαν στον πληθωρισμό οι συνιστώσες των τιμών των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών και των υπηρεσιών αργότερα στη διάρκεια του έτους (βλ. Διάγραμμα 1.13). Ενισχυτικά προς τον πληθωρισμό συνέβαλε επίσης έως κάποιο βαθμό το δεύτερο εξάμηνο του έτους η επίδραση βάσης από την προσωρινή μείωση του ΦΠΑ στη Γερμανία το προηγούμενο έτος.

Διάγραμμα 1.13

Γενικός πληθωρισμός και οι συνιστώσες του

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες)

Καθώς οι ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής αντανακλούν και το χαμηλό σημείο εκκίνησης του προηγούμενου έτους, η δυναμική των τιμών το 2021 μπορεί επίσης να εξεταστεί με βάση την εξέλιξη του γενικού ΕνΔΤΚ και του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Η άνοδος του επιπέδου των τιμών στη διάρκεια του 2021 ήταν πιο απότομη από ό,τι τα χρόνια πριν από την πανδημία, όταν οι ρυθμοί πληθωρισμού ήταν κάτω από τον στόχο της ΕΚΤ για τον πληθωρισμό (βλ. Διάγραμμα 1.14).

Διάγραμμα 1.14

Γενικός ΕνΔΤΚ και ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής

(δείκτες διορθωμένοι εποχικώς και ως προς τον αριθμό των εργάσιμων ημερών, δ΄ τρ. 2019 = 100)

Η εκτίμηση της δυναμικής των τιμών και των παραγόντων που τη διαμορφώνουν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη το 2021, όχι μόνο λόγω των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, αλλά και λόγω ορισμένων τεχνικών παραγόντων που σχετίζονται με την πανδημία και επηρέασαν τη μέτρηση του πληθωρισμού. Ο πρώτος από αυτούς τους παράγοντες ήταν η τακτική ετήσια προσαρμογή των σταθμίσεων του ΕνΔΤΚ.^[6] Συνήθως, αυτές οι προσαρμογές είναι μικρές, αλλά το 2020 τα καταναλωτικά πρότυπα άλλαξαν σημαντικά ως αποτέλεσμα της πανδημίας και των διαφόρων περιορισμών που επιβλήθηκαν. Για παράδειγμα, τα είδη που σχετίζονται με τα ταξίδια έλαβαν χαμηλότερη στάθμιση στο καλάθι του ΕνΔΤΚ το 2021 λόγω της κάμψης του τουρισμού το 2020. Συνολικά, οι αλλαγές των σταθμίσεων άσκησαν σημαντικές επιδράσεις, συχνότερα καθοδικές από ό,τι ανοδικές, στους δωδεκάμηνους ρυθμούς πληθωρισμού τους επιμέρους μήνες του 2021. Για ολόκληρο το 2021, η συνολική εκτιμώμενη επίδραση ήταν αρνητική και ίση με 0,2 της ποσοστιαίας μονάδας (βλ. Διάγραμμα 1.13). Ένας δεύτερος τεχνικός παράγοντας ήταν ότι για πολλούς μήνες του 2020 και του 2021 οι τιμές αρκετών ειδών του ΕνΔΤΚ (π.χ. εστιατόρια και ταξίδια) δεν ήταν δυνατόν να συλλεχθούν μέσω των συνήθων πηγών εξαιτίας των περιορισμών λόγω της πανδημίας COVID-19 και αποκτήθηκαν με άλλες μεθόδους, δηλ. με υποκατάσταση ελλειπουσών τιμών.^[7] Ένας τρίτος τεχνικός παράγοντας ήταν ότι το 2020 και το 2021 οι περίοδοι των εποχικών εκπτώσεων μετατέθηκαν σε μήνες διαφορετικούς από ό,τι συνήθως, γεγονός που προκάλεσε σημαντική μεταβλητότητα στον ετήσιο ρυθμό μεταβολής των τιμών των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών λόγω των συνιστωσών των ειδών ένδυσης και υπόδησης.

Με δεδομένους αυτούς τους τεχνικούς παράγοντες, η εξέλιξη του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής πρέπει επίσης να ερμηνεύεται με κάποια επιφύλαξη. Ποικίλα μέτρα του υποκείμενου πληθωρισμού, όπως δείκτες που εξαιρούν ορισμένα είδη, στατιστικοί και οικονομετρικά εκτιμώμενοι δείκτες, επίσης αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους (βλ. Διάγραμμα 1.15).^[8] Στο τέλος του έτους οι ρυθμοί πληθωρισμού με βάση τους δείκτες αυτούς κυμαίνονταν μεταξύ 2,4% και 3,9%. Εξάλλου, η δυναμική των τιμών το 2020 ήταν γενικώς υποτονική, γεγονός που συνεπάγεται ανοδικές επιδράσεις βάσης για τους ρυθμούς μεταβολής το 2021. Έτσι, ένας εναλλακτικός τρόπος θεώρησης των εξελίξεων του πληθωρισμού το 2021 είναι να ληφθούν οι ρυθμοί μεταβολής των τιμών σε σχέση με τον ίδιο μήνα πριν από δύο χρόνια και να διαιρεθούν διά δύο για να εξαχθεί η μέση μεταβολή ανά έτος. Η εξέταση αυτού του ρυθμού ουσιαστικά ελαχιστοποιεί τις στρεβλώσεις που προκύπτουν από τον πολύ χαμηλό πληθωρισμό στην αρχή της πανδημικής περιόδου. Εάν υπολογιστεί με αυτόν τον τρόπο, ο πληθωρισμός με βάση τον ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής ανήλθε σε 1,4% τον Δεκέμβριο του 2021, δηλ. περίπου στο ήμισυ του αντίστοιχου δημοσιευμένου δωδεκάμηνου ρυθμού (2,6%) (βλ. Διάγραμμα 1.15). Ωστόσο, και αυτή η σειρά αυξάνεται τους τελευταίους μήνες του 2021 και διαμορφώνεται σε ρυθμό που έχει να καταγραφεί από το 2013, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας χαμηλού πληθωρισμού που προηγήθηκε της πανδημίας.

Διάγραμμα 1.15

Δείκτες υποκείμενου πληθωρισμού

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)

Οι πιέσεις από την πλευρά του κόστους διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων στον πληθωρισμό τιμών καταναλωτή το 2021. Οι προϋπάρχουσες πιέσεις σε όλα τα στάδια της αλυσίδας τιμολόγησης ενισχύθηκαν σημαντικά, πρωτίστως στα αρχικά στάδια και στις τιμές των ενδιάμεσων αγαθών, γεγονός που αντανακλά την επίδραση των φαινομένων συμφόρησης στις αλυσίδες προσφοράς και σε κάποιο βαθμό, ιδίως το δεύτερο εξάμηνο του 2021, την αύξηση των τιμών της ενέργειας. Οι ανατιμήσεις των εισαγόμενων προϊόντων ήταν κάπως υψηλότερες από ό,τι το 2020, εν μέρει λόγω της υποτίμησης του ευρώ. Η επίδραση των πιέσεων από την πλευρά του κόστους στις τιμές παραγωγού για τα μη διατροφικά καταναλωτικά αγαθά – έναν σημαντικό δείκτη της δυναμικής των τιμών των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών – ήταν πιο ήπια από ό,τι στα πρώτα στάδια της αλυσίδας τιμολόγησης, αν και παρέμεινε σε ιστορικώς υψηλό επίπεδο. Ένας ευρύς δείκτης των πιέσεων από την πλευρά του εγχώριου κόστους είναι ο ρυθμός μεταβολής του αποπληθωριστή του ΑΕΠ, ο οποίος ήταν κατά μέσο όρο 2,0% το 2021, δηλ. υψηλότερος από τον μέσο όρο του προηγούμενου έτους. Οι έντονες επιδράσεις βάσης και η επίπτωση των κρατικών μέτρων στήριξης επέφεραν κάποια μεταβλητότητα στις συνιστώσες του κόστους που σχετίζονται με το κόστος εργασίας και τα κέρδη ανά μονάδα προϊόντος. Καθώς μειώθηκε η χρήση των προγραμμάτων διατήρησης της απασχόλησης και οι περισσότεροι εργαζόμενοι επέστρεψαν σε καθεστώς πλήρων αποδοχών, ο μέσος ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό επιταχύνθηκε 4,0% το 2021 από -0,6% το 2020. Καθώς ταυτόχρονα αυξήθηκε και η παραγωγικότητα ανά απασχολούμενο λόγω των πρόσθετων πραγματικών ωρών εργασίας, αυτή η έντονη επιτάχυνση δεν αντικατοπτρίστηκε στο κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Έτσι, η επίπτωση των κρατικών προγραμμάτων στήριξης συνέχισε να δυσχεραίνει την ερμηνεία των δεικτών για τους μισθούς, όπως η μισθολογική δαπάνη ανά μισθωτό και η αμοιβή ανά ώρα εργασίας (βλ. Διάγραμμα 1.16). Ο ρυθμός αύξησης των συμβατικών αποδοχών επηρεάζεται λιγότερο από τέτοιου είδους μέτρα και παρέμεινε συγκρατημένος, καταγράφοντας πτώση 1,5%, κατά μέσο όρο, το 2021, έναντι 1,8% το 2020.^[9] Ωστόσο, αυτό πιθανώς αντανακλούσε και καθυστερήσεις στις συλλογικές διαπραγματεύσεις λόγω της πανδημίας.

Διάγραμμα 1.16

Δείκτες κόστους εργασίας

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)

Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό των εξειδικευμένων φορέων διενέργειας προβλέψεων, που είχαν διαμορφωθεί σε 1,7% στο τέλος του 2020, αυξήθηκαν σε 1,9% στη διάρκεια του 2021 (βλ. Διάγραμμα 1.17). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ειδικού ερωτηματολογίου που εστάλη στους συμμετέχοντες στην Έρευνα της ΕΚΤ μεταξύ των Εξειδικευμένων Φορέων Διενέργειας Προβλέψεων (Survey of Professional Forecasters – SPF), η επικοινωνία σχετικά με τη νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής συνέβαλε στην προσαρμογή των προσδοκιών.^[10] Παρόμοια πορεία σταδιακής αύξησης στη διάρκεια του 2021 ακολούθησαν και οι μακροπρόθεσμοι δείκτες αντιστάθμισης του πληθωρισμού οι οποίοι βασίζονται σε σχετικά παράγωγα, ειδικότερα το επιτόκιο των συμφωνιών ανταλλαγής που συνδέονται με τον πληθωρισμό (ILS) μετά από πέντε έτη και για ορίζοντα πέντε ετών, το οποίο προς το τέλος του έτους κυμαινόταν σε επίπεδα λίγο κάτω του 2%, υπερβαίνοντας πρόσκαιρα το 2% τον Οκτώβριο. Αν ληφθεί υπόψη ότι τα εκτιμώμενα ασφάλιστρα κινδύνου πληθωρισμού, που αποτελούν τη μία συνιστώσα της αντιστάθμισης του πληθωρισμού που ζητούν οι επενδυτές, έγιναν θετικά σε όλες τις διάρκειες το 2021 για πρώτη φορά εδώ και αρκετά χρόνια, η άλλη συνιστώσα, δηλ. οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό, κατέγραψε πιο συγκρατημένη αύξηση.^[11]

Διάγραμμα 1.17

Δείκτες προσδοκιών για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε έρευνες πεδίου και δείκτες αντιστάθμισης του πληθωρισμού

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)

Η επανεξέταση της στρατηγικής νομισματικής πολιτικής διαπίστωσε την ανάγκη να συμπεριληφθεί στον ΕνΔΤΚ το κόστος ιδιοκατοίκησης. Σημαντική πρόοδος ως προς την ανάπτυξη σχετικών δεικτών επιτεύχθηκε το 2021. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά, όπως π.χ. να απομονωθεί καλύτερα η συνιστώσα της κατανάλωσης από τη συνιστώσα των επενδύσεων στις αγορές ακινήτων που περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις.^[12] Ένας πειραματικός δείκτης που συνδυάζει το καλάθι του ΕνΔΤΚ με τις δαπάνες ιδιοκατοίκησης αναμένεται να είναι διαθέσιμος από το Ευρωπαϊκό Στατιστικό Σύστημα ήδη από το 2023, ενώ ο επίσημος δείκτης θα ακολουθήσει γύρω στο 2026. Μέχρι στιγμής, είναι διαθέσιμες μόνο πειραματικές εκτιμήσεις για το κόστος αυτό, σύμφωνα με τις οποίες αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 4,8% τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2021, έναντι 2,6% το 2020, καταγράφοντας έτσι δυναμικότερη άνοδο σε σχέση με τα ενοίκια, τα οποία περιλαμβάνονται στον ΕνΔΤΚ και αυξήθηκαν κατά 1,2% το 2021, έναντι 1,3% το 2020. Η μεγαλύτερη αύξηση στο κόστος ιδιοκατοίκησης αντανακλά εν μέρει τη φύση της εκτίμησης: ο δείκτης περιλαμβάνει μια συνιστώσα για τις αγορές νέων κατοικιών, η οποία συμβαδίζει με τις τιμές των κατοικιών. Όσον αφορά τις τιμές των κατοικιών, ο ρυθμός αύξησης του δείκτη τιμών κατοικιών της ΕΚΤ επιταχύνθηκε σε 7,5%, κατά μέσο όρο, τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2021, έναντι της αντίστοιχης περιόδου του προηγούμενου έτους, από 5,4% το 2020. Η ανοδική πορεία της αγοράς κατοικιών αντικατοπτρίστηκε στη δυναμική ορισμένων μικρότερης αξίας ειδών που περιλαμβάνονται στον ΕνΔΤΚ. Παραδείγματος χάριν, μέχρι τα τέλη της άνοιξης του 2021, όταν πλέον χαλάρωσαν σημαντικά οι περιορισμοί λόγω της πανδημίας, οι άνθρωποι περνούσαν περισσότερο χρόνο στα σπίτια τους. Έτσι, η ζήτηση για εργασίες ανακαίνισης κατοικιών αυξήθηκε, ωθώντας ανοδικά τις τιμές των συναφών αγαθών και υπηρεσιών (π.χ. συντήρηση και επισκευή, τοποθέτηση μοκέτας, κατασκευή δαπέδων κ.λπ.).

Πλαίσιο 1
Παράγοντες που συνέβαλαν στη μεγάλη άνοδο του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ

Ο ετήσιος γενικός πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε σε 5,0% τον Δεκέμβριο του 2021, έναντι -0,3% τον Δεκέμβριο του 2020, 0,3% για το 2020 συνολικά και 0,9% κατά μέσο όρο την πενταετία που προηγήθηκε της πανδημίας. Η αύξηση αυτή αντανακλούσε κυρίως την έντονη άνοδο του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας, αλλά και την ενίσχυση του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, καθώς η ζήτηση αυξήθηκε ταχύτερα από την περιορισμένη προσφορά σε κάποιους τομείς στο πλαίσιο ανάκαμψης της οικονομίας από την πανδημία παγκοσμίως και στη ζώνη του ευρώ. Είναι πιθανόν επίσης οι επιχειρήσεις να αύξησαν τις τιμές για να αναπληρώσουν τις απώλειες εσόδων που είχαν υποστεί στη διάρκεια της εφαρμογής αυστηρότερων περιορισμών λόγω της πανδημίας.

Ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την αξιολόγηση της μεγάλης ανόδου του πληθωρισμού το 2021 είναι τα χαμηλά επίπεδα των τιμών του 2020, καθώς βάσει αυτών υπολογίζονται οι δωδεκάμηνοι ρυθμοί αύξησης το 2021. Π.χ. αρχικά οι τιμές του πετρελαίου και στη συνέχεια οι τιμές καταναλωτή των ενεργειακών προϊόντων κατέρρευσαν όταν ξέσπασε η πανδημία. Γύρω στο ήμισυ του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας το τελευταίο τρίμηνο του 2021 είναι δυνατόν να αποδοθεί στο χαμηλό επίπεδο του 2020.^[13] Όσον αφορά τις τιμές των ειδών διατροφής, αυτή η επίδραση λειτούργησε προς την αντίθετη κατεύθυνση, καθώς μετά τις απότομες ανατιμήσεις που σημειώθηκαν την άνοιξη του 2020 στο πλαίσιο της πανδημίας, οι εξελίξεις των τιμών των ειδών διατροφής ήταν σχετικά συγκρατημένες το πρώτο εξάμηνο του 2021. Επιδράσεις βάσης προήλθαν και από αλλαγές στην έμμεση φορολογία, με κυριότερη την προσωρινή μείωση του συντελεστή ΦΠΑ στη Γερμανία μεταξύ Ιουλίου και Δεκεμβρίου 2020 ως αντίδραση στην πανδημική κρίση. Η αντιστροφή της εν λόγω μείωσης αύξησε τον ρυθμό πληθωρισμού της ζώνης του ευρώ τον Ιανουάριο του 2021, αλλά συνέχισε να έχει ανοδική επίδραση και το δεύτερο εξάμηνο του 2021, εφόσον η σύγκριση γινόταν με βάση τις τιμές που ίσχυαν ένα έτος πριν και που αντανακλούσαν τον μειωμένο φορολογικό συντελεστή.^[14] Ενώ η δυναμική των τιμών στη διάρκεια του έτους διαδραμάτισε σημαντικότερο ρόλο, οι συνδυασμένες επιδράσεις από τη χαμηλή βάση σύγκρισης του 2020 επί των δωδεκάμηνων ρυθμών πληθωρισμού εξηγούν σχεδόν 2 από τις συνολικά 5,3 ποσοστιαίες μονάδες της αύξησης του γενικού πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ τον Δεκέμβριο του 2021 έναντι του Δεκεμβρίου 2020 (βλ. Διάγραμμα Α).

Διάγραμμα A

Σωρευτική μεταβολή του γενικού πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ το 2021 έναντι του Δεκεμβρίου του 2020

(ποσοστιαίες μονάδες)

Ένας δεύτερος παράγοντας που συνέβαλε στην απότομη άνοδο του πληθωρισμού ήταν το γεγονός ότι οι τιμές καταναλωτή των ενεργειακών προϊόντων δεν επέστρεψαν απλώς στα κανονικά τους επίπεδα το 2021, αλλά συνέχισαν να αυξάνονται έντονα. Αυτή η επιπλέον αύξηση αρχικά παρατηρήθηκε κυρίως στις τιμές των καυσίμων κίνησης, καθώς η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου ενισχυόταν παράλληλα με την προϊούσα ανάκαμψη της οικονομίας, ενώ η προσφορά παρέμενε κάπως περιορισμένη. Αργότερα στη διάρκεια του καλοκαιριού καταγράφηκαν μεγάλες αυξήσεις και στις τιμές του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος (βλ. Διάγραμμα Β, γράφημα α), οι οποίες αντανακλούσαν την αυξημένη ζήτηση, αλλά και κάποιους περιορισμούς από την πλευρά της προσφοράς στην περίπτωση του φυσικού αερίου. Η ζήτηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη ήταν εξαιρετικά υψηλή λόγω του ψυχρού χειμώνα 2020/21 και των ήπιων ανέμων το καλοκαίρι του 2021, γεγονός που οδήγησε σε υποκατάσταση αιολικής ενέργειας με φυσικό αέριο.^[15] Επιπλέον, η προσφορά φυσικού αερίου από τη Νορβηγία ήταν μειωμένη το πρώτο εξάμηνο λόγω εργασιών συντήρησης των αγωγών και οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην ΕΕ ήταν σχετικά χαμηλές το καλοκαίρι. Η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας αύξησε επίσης τη ζήτηση φυσικού αερίου, ιδίως στην Κίνα. Τα καύσιμα κίνησης (με ποσοστό γύρω στο 40%) αντιπροσωπεύουν υψηλότερο μερίδιο της συνολικής ενεργειακής δαπάνης των καταναλωτών από ό,τι το φυσικό αέριο (γύρω στο 30%) και η ηλεκτρική ενέργεια (γύρω στο 20%) και η εξέλιξη των τιμών τους αποτελεί συνήθως τον κυριότερο προσδιοριστικό παράγοντα του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας. Ωστόσο, δεδομένης της ανόδου των τιμών του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας το φθινόπωρο του 2021, οι συμβολές τους στον πληθωρισμό των τιμών της ενέργειας στη ζώνη του ευρώ (βλ. Διάγραμμα Β, γράφημα β) διαμορφώθηκαν σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα.

Διάγραμμα B

Εξελίξεις στον πληθωρισμό των τιμών της ενέργειας

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες)

α) Ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) των τιμών της ενέργειας και οι κύριες συνιστώσες του

β) Συμβολή των κύριων συνιστωσών του στον ετήσιο ρυθμό πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας

Ο τρίτος βασικός παράγοντας που συνέβαλε στη μεγάλη άνοδο του πληθωρισμού ήταν οι πιέσεις στις τιμές που εμφανίστηκαν με την επανεκκίνηση της οικονομίας μετά από μια περίοδο περιορισμών λόγω της πανδημίας. Η ζήτηση ανέκαμψε έντονα, τόσο η παγκόσμια όσο και η εγχώρια, και μάλιστα ταχύτερα από ό,τι η περιορισμένη προσφορά σε κάποιους τομείς. Ως εκ τούτου, εμφανίστηκαν ελλείψεις στην προσφορά παγκοσμίως και το κόστος μεταφοράς αυξήθηκε απότομα γύρω στο τέλος του 2020 και στις αρχές του 2021.^[16] Οι τιμές παραγωγού στη ζώνη του ευρώ αυξάνονταν σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021, όχι μόνο για τα ενδιάμεσα αγαθά αλλά και για τα καταναλωτικά αγαθά. Παρότι δεν υπάρχει άμεση και σταθερή σχέση μεταξύ των τιμών παραγωγού και των τιμών καταναλωτή, η σταδιακή αύξηση των τιμών καταναλωτή διαρκών αγαθών υπήρξε αισθητή, ιδίως το δεύτερο εξάμηνο του 2021 (βλ. Διάγραμμα Γ).^[17] Η δυναμική των τιμών έγινε εντονότερη για καινούργια και μεταχειρισμένα αυτοκίνητα, ποδήλατα και μοτοσικλέτες, καθώς και για διάφορα ηλεκτρονικά είδη, όπως ο εξοπλισμός πληροφορικής και οι τηλεοράσεις, δηλ. όλα τα είδη η παραγωγή των οποίων εκτιμάται ότι επηρεαζόταν δυσμενώς από ελλείψεις πρώτων υλών ή ενδιάμεσων αγαθών, π.χ. ημιαγωγών, ή από προβλήματα στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές και τις αλυσίδες παράδοσης.

Διάγραμμα Γ

Aνάλυση του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες)

Ένας από τους τομείς που επλήγησαν σφοδρότερα από τους περιορισμούς της πανδημίας ήταν οι υπηρεσίες με αυξημένο βαθμό διαπροσωπικής επαφής. Με τη σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών αυτών, η δυναμική των τιμών των εν λόγω υπηρεσιών άρχισε να ενισχύεται. Για παράδειγμα, η άνοδος του ετήσιου ρυθμού μεταβολής των τιμών στις υπηρεσίες που σχετίζονται με τα ταξίδια (όπως καταλύματα, αερομεταφορές και πακέτα διακοπών) ήταν ιδιαίτερα εμφανής κατά την έναρξη της περιόδου διακοπών το καλοκαίρι του 2021 (βλ. Διάγραμμα Γ).^[18] Η αύξηση αυτή, όπως και στην περίπτωση των τιμών της ενέργειας, αντανακλούσε εν μέρει και τις επιδράσεις βάσης από τις χαμηλές τιμές του προηγούμενου έτους. Επιπλέον, η δυναμική των τιμών των εστιατορίων σταδιακά ενισχύθηκε επίσης μετά την έναρξη λειτουργίας τους την άνοιξη του 2021. Οι υψηλότεροι ρυθμοί πληθωρισμού στις υπηρεσίες με αυξημένο βαθμό διαπροσωπικής επαφής αντανακλούσαν όχι μόνο την αιφνίδια ανάκαμψη της ζήτησης, αλλά και το αυξημένο κόστος και τους περιορισμούς χωρητικότητας που επιβλήθηκαν για την ανάσχεση της πανδημίας, καθώς επίσης και ελλείψεις εργατικού δυναμικού, δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις δυσκολεύονταν να επαναπροσλάβουν προσωπικό που είχαν απολύσει όσο παρέμεναν κλειστές.

Τέλος, η μεταβλητότητα του πληθωρισμού το 2021 επηρεάστηκε από σειρά άλλων ειδικών παραγόντων, που εξετάζονται στο κυρίως κείμενο της Ενότητας 1.4. Για παράδειγμα, η δυναμική των τιμών των ειδών ένδυσης και υπόδησης επηρεάστηκε από τη χρονική μετάθεση των εποχικών εκπτώσεων, ενώ οι αλλαγές των σταθμίσεων των συνιστωσών του ΕνΔΤΚ ήταν ασυνήθιστα μεγάλες το 2021 και είχαν ιδιαίτερα σημαντική επίδραση στον πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής (βλ. Διάγραμμα Γ).

Συνολικά, η άνοδος του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ το 2021 συνδέεται κυρίως με έκτακτους παράγοντες που ανέκυψαν στο πλαίσιο της πανδημίας και της οικονομικής ανάκαμψης. Η πρωτοφανής φύση της κρίσης και η ιδιαιτερότητα των παραγόντων που συνέβαλαν στη μεγάλη άνοδο του πληθωρισμού την περίοδο της ανάκαμψης συνεπάγονται υψηλή αβεβαιότητα και δυσκολία στην αξιολόγηση των εξελίξεων του πληθωρισμού κατά το προσεχές διάστημα.

1.5 Η συνέχιση των αποφασιστικών μέτρων πολιτικής διατήρησε υποστηρικτικές τις πιστωτικές και χρηματοδοτικές συνθήκες

Σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της πανδημίας, τα μέτρα στήριξης της οικονομίας από πλευράς δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, καθώς και από πλευράς πολιτικής προληπτικής εποπτείας συνέβαλαν στην ισχυρή ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας το 2021 (βλ. Ενότητα 1.2). Το δεύτερο εξάμηνο του έτους οι επενδυτές άρχισαν επίσης να ζητούν υψηλότερη αντιστάθμιση έναντι του αυξανόμενου πληθωρισμού, αναθεωρώντας προς τα άνω τόσο τις μακροπρόθεσμες προσδοκίες τους όσο και τα ασφάλιστρα κινδύνου πληθωρισμού, με αποτέλεσμα την άνοδο των μακροπρόθεσμων επιτοκίων (βλ. Διάγραμμα 1.18). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ επαναβεβαίωσε τη διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της και τη δέσμευσή της να διατηρήσει ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης στη ζώνη του ευρώ. Αυτό συνέβαλε, τουλάχιστον εν μέρει, στη θωράκιση των αποδόσεων της ζώνης του ευρώ από τις εξελίξεις στις παγκόσμιες αγορές, όπου ο υψηλότερος του αναμενομένου πληθωρισμός ώθησε τους συμμετέχοντες στις αγορές να προεξοφλήσουν ότι η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής θα καταστεί πιο συσταλτική νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν σε κάποιες προηγμένες οικονομίες. Επιπλέον, η επικοινωνία της ΕΚΤ σχετικά με την υποστηρικτική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της και η συνέχιση της αγοράς τίτλων σε μεγάλη κλίμακα βοήθησαν να αποτραπεί η αύξηση των διαφορών αποδόσεων των κρατικών ομολόγων, δηλ. οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων συνέχισαν να ακολουθούν παρόμοια πορεία με εκείνη των αντίστοιχων επιτοκίων μηδενικού κινδύνου. Ως εκ τούτου, ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε σταθερά το 2021 και διαμορφώθηκε σε 0,27% στις 31 Δεκεμβρίου, δηλ. 51 μονάδες βάσης υψηλότερα από ό,τι στο τέλος του 2020 (βλ. Διάγραμμα 1.18). Γενικότερα, οι συνθήκες χρηματοδότησης στη ζώνη του ευρώ παρέμειναν υποστηρικτικές.

Διάγραμμα 1.18

Μακροπρόθεσμες αποδόσεις στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ

(ποσοστά % ετησίως, ημερήσια στοιχεία)

Σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη δέσμευση για νομισματική και δημοσιονομική στήριξη, η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας το 2021 συνέβαλε στη σταθερή αύξηση των τιμών των μετοχών στη ζώνη του ευρώ, χάρη στις ιδιαίτερα θετικές και ανθεκτικές μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τα κέρδη. Η τάση αυτή διακόπηκε πρόσκαιρα από τα μέσα Σεπτεμβρίου έως τα μέσα Οκτωβρίου, καθώς οι προσδοκίες της αγοράς για πιθανή μείωση των αγορών τίτλων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ επέδρασαν αρνητικά στη δυναμική των χρηματιστηριακών αγορών παγκοσμίως. Σε επίπεδο κλάδων, οι τιμές των τραπεζικών μετοχών της ζώνης του ευρώ, οι οποίες είχαν υποχωρήσει το 2020, αυξήθηκαν πολύ ταχύτερα από τις τιμές των μετοχών του μη χρηματοπιστωτικού τομέα. Ο ευρύς δείκτης τιμών μετοχών των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκε στις 31.12.2021 σε επίπεδο περίπου 19% υψηλότερο από ό,τι στο τέλος του 2020, ενώ η αύξηση των τιμών των τραπεζικών μετοχών της ζώνης του ευρώ ήταν σημαντικά μεγαλύτερη, κατά 30% και πλέον (βλ. Διάγραμμα 1.19).

Διάγραμμα 1.19

Δείκτες τιμών μετοχών στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ

(δείκτης: 1.1.2020 = 100)

Ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια έδειχνε συνέχιση της ισχυρής νομισματικής επέκτασης το 2021. Μάλιστα, πλησίαζε περισσότερο τον πιο μακροχρόνιο μέσο όρο του από ό,τι το 2020, δηλ. το πρώτο έτος της πανδημίας, οπότε είχε σημειώσει έντονη επιτάχυνση (βλ. Διάγραμμα 1.20). Η δημιουργία χρήματος προήλθε από το στενό νομισματικό μέγεθος Μ1, αντανακλώντας τη συνεχιζόμενη συσσώρευση τραπεζικών καταθέσεων μίας ημέρας από επιχειρήσεις και νοικοκυριά, η οποία όμως ήταν μικρότερη σε σχέση με το 2020. Συμβαδίζοντας με την ανάκαμψη της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και της καταναλωτικής δαπάνης, οι ροές καταθέσεων των νοικοκυριών επέστρεψαν στον προ της πανδημίας μέσο όρο τους. Το γεγονός ότι η έντονη αύξηση των καταθέσεων το 2020 δεν αντισταθμίστηκε από μια περίοδο ρυθμών αύξησής τους οι οποίοι υπολείπονταν του μέσου όρου υποδηλώνει την επιθυμία διατήρησης υψηλότερων αποταμιεύσεων, όπως φανερώνουν και οι απαντήσεις στην Έρευνα Προσδοκιών των Καταναλωτών της ΕΚΤ. Οι ροές καταθέσεων των επιχειρήσεων διατηρήθηκαν επίσης υψηλές, υποδηλώνοντας την περαιτέρω ενίσχυση των αποθεμάτων ρευστότητας από τις επιχειρήσεις. Οι αγορές τίτλων από το Ευρωσύστημα ήταν η σημαντικότερη πηγή αύξησης της ποσότητας χρήματος, ενώ ακολούθησαν οι πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τομέα. Τα έγκαιρα και σημαντικού ύψους μέτρα που έλαβαν οι νομισματικές, δημοσιονομικές και εποπτικές αρχές στη διάρκεια της πανδημικής κρίσης διασφάλισαν τη διατήρηση των ευνοϊκών όρων χρηματοδότησης της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ.

Διάγραμμα 1.20

Μ3 και δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, με εποχική και ημερολογιακή διόρθωση)

Οι συνθήκες τραπεζικών χορηγήσεων ήταν συνολικά υποστηρικτικές στη διάρκεια του έτους. Η έρευνα για τις τραπεζικές χορηγήσεις στη ζώνη του ευρώ έδειξε ότι τα πιστοδοτικά κριτήρια των τραπεζών (δηλ. οι εσωτερικές κατευθυντήριες γραμμές ή τα κριτήρια έγκρισης δανείων) για τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, τα οποία είχαν αυστηροποιηθεί το προηγούμενο έτος, ήταν σε γενικές γραμμές αμετάβλητα από το β΄ τρίμηνο του 2021 και μετά. Αυτό αντανακλούσε τις εκτιμήσεις των τραπεζών για χαμηλότερους κινδύνους, εν όψει της οικονομικής ανάκαμψης και των συνεχιζόμενων μέτρων στήριξης από πλευράς νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των εγγυήσεων δανείων. Οι τράπεζες ανέφεραν επίσης ότι τα προγράμματα αγοράς τίτλων της ΕΚΤ, η τρίτη σειρά στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης και το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων στήριξαν τις χορηγήσεις. Ταυτόχρονα, δήλωσαν ότι τα προγράμματα αγοράς τίτλων και το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων επηρέασαν δυσμενώς την κερδοφορία τους.

Διατηρώντας το κόστος χρηματοδότησης για τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ σε χαμηλά επίπεδα, τα μέτρα στήριξης συνέβαλαν στην άσκηση καθοδικών πιέσεων στα επιτόκια χορηγήσεων και απέτρεψαν μια ευρείας βάσης επιδείνωση των συνθηκών χρηματοδότησης. Κατά τη διάρκεια του 2021 τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων παρέμειναν σε γενικές γραμμές σταθερά κοντά στα ιστορικώς χαμηλά τους επίπεδα. Ενώ τα στεγαστικά δάνεια αυξήθηκαν έντονα, η καταναλωτική πίστη παρέμεινε ασθενής, καθώς οι αποταμιεύσεις που συσσωρεύθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας ήταν διαθέσιμες για καταναλωτικές δαπάνες. Για τις επιχειρήσεις, τα άφθονα ταμειακά διαθέσιμα, η αύξηση των παρακρατηθέντων κερδών, που υποστηρίχθηκε από την πρόσφατη ανάκαμψη, και η διαθεσιμότητα άλλων πηγών χρηματοδότησης – ιδίως ενδοομιλικών δανείων και εμπορικών πιστώσεων – μείωσαν τις δανειακές ανάγκες. Έτσι, ο δανεισμός των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων από τις τράπεζες και η εκ μέρους τους καθαρή έκδοση χρεογράφων περιορίστηκαν, μετά την έντονη αύξησή τους το 2020, παρόλο που το πραγματικό κόστος της δανειακής χρηματοδότησης έφθασε σε νέο ιστορικό χαμηλό το δ΄ τρίμηνο του 2021. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των τραπεζικών δανείων προς τις επιχειρήσεις υποχώρησε το 2021 σε 4,3% από 7,1% το πρώτο έτος της πανδημίας, ενώ σύμφωνα με την Έρευνα για την πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση, το ποσοστό των επιχειρήσεων που ανέφεραν εμπόδια για τη λήψη δανείων μειώθηκε στα προ της πανδημίας επίπεδα. Οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις είχαν επίσης τη δυνατότητα να αντλήσουν χρηματοδοτικούς πόρους από μετοχές και λοιπές συμμετοχές. Συνολικά, οι ροές εξωτερικής χρηματοδότησης των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων αυξήθηκαν περαιτέρω το 2021 (βλ. Διάγραμμα 1.21).

Διάγραμμα 1.21

Καθαρές ροές εξωτερικής χρηματοδότησης προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις στη ζώνη του ευρώ

(ετήσιες ροές, δισεκ. ευρώ)

2 Νομισματική πολιτική: συνεχιζόμενη στήριξη και νέα στρατηγική

Η ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων νομισματικής πολιτικής που χρησιμοποίησε η ΕΚΤ το 2021 και οι αναπροσαρμογές αυτών των μέτρων απέτρεψαν μια υπερκυκλική επιδείνωση των συνθηκών χρηματοδότησης και περιόρισαν τον κίνδυνο στενότητας ρευστότητας και πιστωτικής ασφυξίας, διατηρώντας άφθονη ρευστότητα στο τραπεζικό σύστημα και προστατεύοντας τη ροή πιστώσεων προς την οικονομία. Η απάντηση της νομισματικής πολιτικής έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη σταθεροποίηση των αγορών και στήριξε την οικονομία και τις προοπτικές του πληθωρισμού. Το μέγεθος του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος έφθασε στο ιστορικώς υψηλό επίπεδο των 8,6 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2021, αυξημένο κατά 1,6 τρισεκ. ευρώ σε σχέση με ένα έτος πριν. Στο τέλος του 2021 τα στοιχεία ενεργητικού που συνδέονται με τη νομισματική πολιτική αποτελούσαν το 80% του συνολικού ενεργητικού του Ευρωσυστήματος. Οι κίνδυνοι που συνδέονται με το μεγάλο μέγεθος του ισολογισμού εξακολούθησαν να περιορίζονται μέσω του πλαισίου διαχείρισης κινδύνων της ΕΚΤ.

2.1 Η απάντηση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει καίρια στήριξη στην οικονομία και τις προοπτικές του πληθωρισμού

Διατήρηση υποστηρικτικών συνθηκών χρηματοδότησης

Στην αρχή του 2021 οι οικονομικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ εξακολουθούσαν να επηρεάζονται έντονα από τη συνεχιζόμενη πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19). Αν και η έναρξη των εμβολιαστικών προγραμμάτων αποτέλεσε ορόσημο στην καταπολέμηση του κορωνοϊού, η νέα έξαρση των κρουσμάτων και η εμφάνιση μεταλλάξεων του ιού οδήγησαν στην παράταση ή αυστηροποίηση των μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης του ιού σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ. Το γεγονός αυτό διατάραξε την οικονομική δραστηριότητα και επηρέασε δυσμενώς τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές. Ο πληθωρισμός παρέμενε πολύ χαμηλός υπό συνθήκες ασθενούς ζήτησης και σημαντικής υπερπροσφοράς στις αγορές εργασίας και προϊόντων. Συνολικά, τα εισερχόμενα στοιχεία στην αρχή του έτους επιβεβαίωναν την προηγούμενη βασική εκτίμηση του Διοικητικού Συμβουλίου ότι η πανδημία θα έχει έντονες επιδράσεις στην οικονομία βραχυπρόθεσμα και ότι ο πληθωρισμός θα παραμείνει υποτονικός για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Σε αδρές γραμμές, οι συνθήκες χρηματοδότησης στη ζώνη του ευρώ ήταν γενικώς υποστηρικτικές. Παρόλο που τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου είχαν αυξηθεί ελαφρώς στο διάστημα μετά τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2020, οι διαφορές αποδόσεων των κρατικών και εταιρικών ομολόγων ήταν ανθεκτικές, οι συνθήκες στις αγορές ομολόγων παρέμεναν ευνοϊκές – συμπεριλαμβανομένων των εταιρικών ομολόγων – και τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων πλησίαζαν τα ιστορικώς χαμηλά τους επίπεδα τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις επιχειρήσεις.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η ευρεία στήριξη από πλευράς νομισματικής πολιτικής παρέμενε αναγκαία και το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τον Ιανουάριο του 2021 να επιβεβαιώσει τη διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής που είχε αποφασιστεί τον Δεκέμβριο του 2020 προκειμένου οι συνθήκες χρηματοδότησης να παραμείνουν ευνοϊκές κατά τη διάρκεια της πανδημίας.^[19] Στόχος ήταν να μειωθεί η αβεβαιότητα και να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη, να ενθαρρυνθούν η καταναλωτική δαπάνη και οι επιχειρηματικές επενδύσεις, να στηριχθεί η οικονομική δραστηριότητα και κατ’ επέκταση να διαφυλαχθεί η σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα. Πιο συγκεκριμένα, οι καθαρές αγορές ύψους 1.850 δισεκ. ευρώ στο πλαίσιο του έκτακτου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (pandemic emergency purchase programme – PEPP), το οποίο είχε παραταθεί τουλάχιστον μέχρι το τέλος Μαρτίου 2022, συνέβαλαν στη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης για όλους τους τομείς της οικονομίας, ενώ η τρίτη σειρά στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO ΙΙΙ) παρέμεινε ελκυστική πηγή χρηματοδότησης για τις τράπεζες, στηρίζοντας τη χορήγηση τραπεζικών δανείων στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Η συνεχιζόμενη επανεπένδυση των ποσών κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων αποκτηθέντων μέσω του PEPP κατά τη λήξη τους και οι συνεχιζόμενες καθαρές μηνιαίες αγορές ύψους 20 δισεκ. ευρώ μέσω του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού (asset purchase programme – APP) επίσης στήριξαν τις συνθήκες χρηματοδότησης σηματοδοτώντας την παρουσία του Ευρωσυστήματος στις αγορές κατά την περίοδο της πανδημίας και μετά.

Ενώ τους πρώτους μήνες του έτους η εξάπλωση μεταλλάξεων του ιού και η συνακόλουθη παράταση και αυστηροποίηση των περιοριστικών μέτρων επιδρούσαν αρνητικά στην οικονομική δραστηριότητα, ο γενικός πληθωρισμός, ξεκινώντας από αρνητικά επίπεδα, άρχισε να αυξάνεται έντονα, ωθούμενος από παράγοντες συνδεόμενους με συγκεκριμένες χώρες, τεχνικούς παράγοντες (μεταξύ άλλων, επιδράσεις βάσης), αλλά και τη σημαντική άνοδο των τιμών της ενέργειας. Οι υποκείμενες πιέσεις στις τιμές, ωστόσο, παρέμεναν υποτονικές υπό συνθήκες συνεχιζόμενης ασθενούς ζήτησης και σημαντικής υπερπροσφοράς στις αγορές εργασίας και προϊόντων. Τα πιο μακροπρόθεσμα επιτόκια μηδενικού κινδύνου και οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων συνέχισαν την ανοδική πορεία που κατέγραφαν στο διάστημα μετά τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου. Καθώς αυτά τα επιτόκια της αγοράς είναι τα κύρια επιτόκια αναφοράς που χρησιμοποιούνται για την τιμολόγηση άλλων μέσων της κεφαλαιαγοράς – όπως τα εταιρικά και τα τραπεζικά ομόλογα – καθώς και των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, οι διαταραχές που προέρχονται από αυτά τα επιτόκια τείνουν να επηρεάζουν, σε δεύτερο χρόνο, τις γενικότερες συνθήκες χρηματοδότησης. Έτσι, μια σημαντική και επίμονη αύξηση των επιτοκίων της αγοράς θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πρόωρη επιδείνωση των συνθηκών χρηματοδότησης για όλους τους τομείς της οικονομίας. Αυτό θα ήταν αντίθετο με τη δέσμευση που ανέλαβε το Διοικητικό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Ιανουάριο του 2021 να διατηρήσει ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης στη διάρκεια της πανδημίας και να αποτρέψει μια δυσμενή μεταβολή τους που θα αντιστρατευόταν την προσπάθεια να ανασχεθεί η καθοδική επίδραση της πανδημίας στην προβλεπόμενη πορεία του πληθωρισμού. Η επιδείνωση των συνθηκών χρηματοδότησης θα αύξανε την αβεβαιότητα και θα μείωνε την εμπιστοσύνη, περιορίζοντας περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα και θέτοντας σε κίνδυνο τη σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα.

Τον Μάρτιο, καθώς οι συνθήκες χρηματοδότησης είχαν μεταβληθεί επί το δυσμενέστερο και ταυτόχρονα δεν είχαν βελτιωθεί οι προοπτικές για τον πληθωρισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να αυξήσει σημαντικά το επόμενο τρίμηνο το ύψος των καθαρών αγορών τίτλων μέσω του προγράμματος PEPP σε σχέση με τους πρώτους μήνες του έτους. Τα υπόλοιπα μέτρα πολιτικής του Δεκεμβρίου επιβεβαιώθηκαν εκ νέου.^[20] Τον Απρίλιο το ύψος των καθαρών αγορών και τα άλλα μέτρα παρέμειναν αμετάβλητα, καθώς οι εισερχόμενες πληροφορίες επιβεβαίωναν τη συνδυαστική αξιολόγηση των συνθηκών χρηματοδότησης και των προοπτικών για τον πληθωρισμό που είχε πραγματοποιηθεί στη συνεδρίαση του Μαρτίου.

Επανεκκίνηση της οικονομίας και νέα στρατηγική

Προς το τέλος του πρώτου εξαμήνου η εξέλιξη των κρουσμάτων της πανδημίας και η πρόοδος των προγραμμάτων εμβολιασμού επέτρεψαν την επανεκκίνηση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ. Παρά την εμφάνιση νέων μεταλλάξεων του ιού, οι πιέσεις στα συστήματα υγείας υποχωρούσαν. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου για τη ζώνη του ευρώ, ο πληθωρισμός θα συνέχιζε να αυξάνεται το δεύτερο εξάμηνο του 2021, αλλά θα υποχωρούσε και πάλι το 2022, καθώς αναμενόταν να εξασθενήσουν σταδιακά ορισμένοι παροδικοί παράγοντες. Εκτιμήθηκε ότι οι πιέσεις στον υποκείμενο πληθωρισμό θα ενισχύονταν σταδιακά σε όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής και οι προβολές για τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής αναθεωρήθηκαν προς τα άνω. Ωστόσο, σύμφωνα με τις προβολές, ο γενικός πληθωρισμός θα παρέμενε χαμηλότερα από τον στόχο του Διοικητικού Συμβουλίου καθ’ όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής και ο υποκείμενος πληθωρισμός θα παρέμενε και αυτός κάτω του 2%. Ενώ οι συνθήκες χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά παρέμεναν σταθερές, τα επιτόκια της αγοράς αυξήθηκαν περαιτέρω την περίοδο πριν από τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου στις 10 Ιουνίου. Αυτό οφειλόταν εν μέρει στη βελτίωση των οικονομικών προοπτικών, αλλά το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε ότι η αυστηροποίηση των ευρύτερων συνθηκών χρηματοδότησης θα ήταν πρόωρη και θα αποτελούσε κίνδυνο για την υπό εξέλιξη ανάκαμψη και τις προοπτικές του πληθωρισμού.

Καθώς οι προοπτικές για τον πληθωρισμό πέραν του βραχυπρόθεσμου ορίζοντα συνέχισαν να υπολείπονται σε σχέση με τη μεσοπρόθεσμη πορεία που προβλεπόταν πριν από την πανδημία και εν μέσω του κινδύνου διαμόρφωσης αυστηρότερων συνθηκών χρηματοδότησης, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τον Ιούνιο να συνεχίσει τις καθαρές αγορές μέσω του προγράμματος PEPP με σημαντικά υψηλότερο ρυθμό από ό,τι τους πρώτους μήνες του έτους και επίσης επιβεβαίωσε όλα τα άλλα μέτρα πολιτικής.

Στις 8 Ιουλίου το Διοικητικό Συμβούλιο ολοκλήρωσε την επανεξέταση της στρατηγικής για τη νομισματική πολιτική (βλ. Ενότητα 2.4). Η νέα στρατηγική ενσωματώνει δύο βασικούς παράγοντες που θα πρέπει να αντικατοπτρίζονται στη διαμόρφωση της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου: πρώτον, έναν νέο, συμμετρικό στόχο για ρυθμό πληθωρισμού 2% μεσοπρόθεσμα και, δεύτερον, την υπό όρους δέσμευση να λαμβάνεται υπόψη η ύπαρξη ενός κατώτατου ορίου των επιτοκίων (effective lower bound), που σημαίνει ότι σε περιβάλλον διαρθρωτικά χαμηλών ονομαστικών επιτοκίων και όταν η οικονομία λειτουργεί κοντά σʼ αυτό το κατώτατο όριο των ονομαστικών επιτοκίων, απαιτούνται ιδιαίτερα σθεναρά ή επίμονα μέτρα νομισματικής πολιτικής. Έτσι, στο πλαίσιο της επιδίωξης του νέου στόχου του και σύμφωνα με τη στρατηγική νομισματικής πολιτικής του, το Διοικητικό Συμβούλιο αναθεώρησε τις καθοδηγητικές ενδείξεις του (forward guidance) για τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ στη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Ιουλίου, συναρτώντας τη μελλοντική διαμόρφωση της πολιτικής του με τρεις συγκεκριμένες προϋποθέσεις σχετικά με τις προοπτικές του πληθωρισμού. Το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι αναμένει ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ θα παραμείνουν στα παρόντα επίπεδα ή θα μειωθούν περαιτέρω έως ότου διαπιστώσει ότι ο πληθωρισμός πρόκειται να διαμορφωθεί στο 2% αρκετό χρόνο πριν από το τέλος του προβλεπτικού ορίζοντα και δεν αποκλίνει μέχρι το τέλος αυτού του ορίζοντα και έως ότου κρίνει ότι ο υποκείμενος πληθωρισμός ενισχύεται επαρκώς ώστε η εξέλιξή του να είναι συμβατή με σταθεροποίηση του πληθωρισμού στο 2% μεσοπρόθεσμα. Αυτό μπορεί επίσης να συνεπάγεται κάποια υπέρβαση του στόχου για τον πληθωρισμό στη διάρκεια μιας μεταβατικής περιόδου.

Την περίοδο πριν από τη συνεδρίαση του Ιουλίου τα επιτόκια της αγοράς είχαν μειωθεί και οι συνθήκες χρηματοδότησης για τις περισσότερες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά παρέμεναν ευνοϊκές. Η άνοδος του πληθωρισμού συνεχιζόταν, αλλά αναμενόταν σε μεγάλο βαθμό να είναι πρόσκαιρη και οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές του παρέμεναν συγκρατημένες. Η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ προχωρούσε ομαλά, αν και η εξάπλωση της μετάλλαξης Δέλτα του κορωνοϊού αποτελούσε πηγή αυξανόμενης αβεβαιότητας. Η διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης κρίθηκε απαραίτητη προκειμένου η οικονομική ανάκαμψη να μετατραπεί σε μεγέθυνση με διάρκεια και να αντισταθμιστεί η αρνητική επίδραση της πανδημίας στον πληθωρισμό. Ως εκ τούτου, το Διοικητικό Συμβούλιο συνέχισε να αναμένει ότι οι καθαρές αγορές στο πλαίσιο του PEPP θα διενεργούνται με σημαντικά ταχύτερο ρυθμό από ό,τι τους πρώτους μήνες του έτους. Επιβεβαίωσε επίσης τα υπόλοιπα μέτρα πολιτικής.

Στηρίζοντας την πορεία προς μια στέρεη οικονομική ανάκαμψη και, τελικά, την επάνοδο του πληθωρισμού στον στόχο του 2%

Τον Σεπτέμβριο η ανάκαμψη της οικονομίας της ζώνης του ευρώ βρισκόταν σε αρκετά προχωρημένο στάδιο και το προϊόν της οικονομίας αναμενόταν να υπερβεί το προ της πανδημίας επίπεδό του μέχρι το τέλος του έτους. Οι νέες μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ αναθεώρησαν προς τα άνω τον προβλεπόμενο πληθωρισμό για το 2021, καθώς οι προσωρινές ελλείψεις πρώτων υλών και εξοπλισμού δημιουργούσαν υψηλές πιέσεις στο κόστος, η συμβολή των τιμών της ενέργειας παρέμενε μεγαλύτερη από την αναμενόμενη και υπήρχαν επιδράσεις από την προσωρινή μείωση του ΦΠΑ στη Γερμανία μεταξύ Ιουλίου και Δεκεμβρίου 2020. Ωστόσο, ο πληθωρισμός για το 2023 εξακολουθούσε να εκτιμάται σε επίπεδο πολύ χαμηλότερο του 2%, αν και αναθεωρήθηκε ελαφρώς προς τα άνω ώστε να αντανακλά τις βελτιωμένες προοπτικές ανάπτυξης και την ταχύτερη μείωση του βαθμού υποαπασχόλησης των πόρων στην οικονομία. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε δείκτες της αγοράς συνέχισαν να ενισχύονται και υπερέβαιναν σημαντικά τα χαμηλά της πανδημικής περιόδου, αλλά παρέμεναν κάτω από τον μεσοπρόθεσμο στόχο της ΕΚΤ για πληθωρισμό 2% (βάσει του ΕνΔΤΚ). Οι συνθήκες χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και τον δημόσιο τομέα παρέμεναν ευνοϊκές, καθώς τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων διαμορφώνονταν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα.

Με βάση την ελαφρά βελτίωση των προοπτικών για τον πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα και τις επικρατούσες συνθήκες χρηματοδότησης, το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε τον Σεπτέμβριο ότι οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης θα μπορούσαν να διατηρηθούν με έναν μετρίως χαμηλότερο ρυθμό διενέργειας καθαρών αγορών μέσω του PEPP σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα τρίμηνα. Το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε τα υπόλοιπα μέτρα.

Κατά τη συνεδρίαση του Οκτωβρίου το Διοικητικό Συμβούλιο σημείωσε ότι η οικονομία της ζώνης του ευρώ συνέχιζε να ανακάμπτει έντονα. Ωστόσο, η δυναμική της ανάπτυξης είχε περιοριστεί σε κάποιο βαθμό, ιδίως επειδή οι ελλείψεις πρώτων υλών, εξοπλισμού και εργατικού δυναμικού καθήλωναν την παραγωγή σε ορισμένους τομείς. Ο πληθωρισμός συνέχιζε να αυξάνεται, κυρίως λόγω της απότομης ανόδου των τιμών της ενέργειας, αλλά και λόγω του ότι η ανάκαμψη της ζήτησης υπερέβαινε την περιορισμένη προσφορά. Ο πληθωρισμός αναμενόταν να αυξηθεί περαιτέρω βραχυπρόθεσμα, αλλά να υποχωρήσει στη συνέχεια εντός του επόμενου έτους. Τα επιτόκια της αγοράς είχαν αυξηθεί σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο. Ωστόσο, οι συνθήκες χρηματοδότησης της οικονομίας παρέμεναν ευνοϊκές και ειδικότερα τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά παρέμεναν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Έτσι, το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής που είχε καθορίσει τον Σεπτέμβριο, χωρίς να μεταβάλει τον ρυθμό των καθαρών αγορών μέσω του PEPP ούτε τα άλλα μέτρα.

Στο τέλος του έτους ανασχετική επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα ασκούσαν τα νέα περιοριστικά μέτρα και η αβεβαιότητα για την εξέλιξη της πανδημίας, ιδίως λόγω της εμφάνισης της μετάλλαξης Όμικρον του κορωνοϊού, οι συνεχιζόμενες ελλείψεις πρώτων υλών, εξοπλισμού και εργατικού δυναμικού, καθώς και οι σημαντικά υψηλότερες τιμές της ενέργειας. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης το τελευταίο τρίμηνο του έτους και η εκτίμηση ότι αυτή η εξέλιξη θα συνεχιστεί και κατά τους πρώτους μήνες του 2022 οδήγησαν σε προς τα κάτω αναθεώρηση των προβολών των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου για τον ρυθμό της ανάπτυξης το 2022, ο οποίος όμως αναμενόταν να επιταχυνθεί έντονα εκ νέου στη διάρκεια του 2022. Ο πληθωρισμός είχε συνεχίσει τον Νοέμβριο να καταγράφει υψηλότερο ρυθμό από ό,τι είχε προβλεφθεί, αλλά αναμενόταν να μειωθεί στη διάρκεια του 2022. Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό με βάση δείκτες της αγοράς και στοιχεία ερευνών είχαν διαμορφωθεί κάπως πιο κοντά στο 2%. Αυτό, σε συνδυασμό με τη σταδιακή εξάλειψη του παραγωγικού κενού και τις περαιτέρω βελτιώσεις στην αγορά εργασίας που υποστηρίζουν την ταχύτερη αύξηση των μισθών, αναμενόταν να συμβάλει στην άνοδο του υποκείμενου πληθωρισμού και στην επίτευξη του στόχου του Διοικητικού Συμβουλίου για τον γενικό πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα. Κατά συνέπεια, οι προβολές των εμπειρογνωμόνων του Δεκεμβρίου τόσο για τον γενικό όσο και για τον υποκείμενο πληθωρισμό αναθεωρήθηκαν προς τα άνω σε σχέση με τον Σεπτέμβριο, αν και παρέμειναν κάτω από τον στόχο του 2% (1,8% για το 2024). Οι συνθήκες χρηματοδότησης της οικονομίας παρέμεναν ευνοϊκές τον Δεκέμβριο, καθώς τα επιτόκια της αγοράς είχαν διατηρηθεί σε γενικές γραμμές σταθερά μετά τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου τον Οκτώβριο και τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων παρέμεναν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.

Στη συνεδρίαση του Δεκεμβρίου το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε ότι η πρόοδος της οικονομικής ανάπτυξης και της σύγκλισης του πληθωρισμού προς τον μεσοπρόθεσμο στόχο επιτρέπει σταδιακή μείωση του ρυθμού των αγορών τίτλων τα επόμενα τρίμηνα. Ταυτόχρονα, η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής εξακολουθούσε να είναι αναγκαία για να σταθεροποιηθεί ο πληθωρισμός στο 2% μεσοπρόθεσμα, ενώ το περιβάλλον αβεβαιότητας αναδείκνυε την ανάγκη να διατηρηθεί η ευελιξία και η ευχέρεια επιλογής κατά την άσκηση της νομισματικής πολιτικής. Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, το Διοικητικό Συμβούλιο έλαβε τις ακόλουθες αποφάσεις.

Πρώτον, το Διοικητικό Συμβούλιο ανέμενε να περιορίσει το μηνιαίο ύψος των καθαρών αγορών τίτλων μέσω του PEPP το α΄ τρίμηνο του 2022 και να τις διακόψει στο τέλος Μαρτίου 2022.

Δεύτερον, παρέτεινε τον χρονικό ορίζοντα των επανεπενδύσεων για το πρόγραμμα PEPP. Το Διοικητικό Συμβούλιο εξέφρασε την πρόθεσή του να επανεπενδύει τα ποσά κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων που αποκτήθηκαν μέσω του προγράμματος PEPP κατά τη λήξη τους τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2024. Σε κάθε περίπτωση, η μελλοντική συρρίκνωση του χαρτοφυλακίου PEPP θα μεθοδευθεί κατά τρόπο ώστε να μην αντιστρατεύεται τη διατήρηση κατάλληλης κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής.

Τρίτον, το Διοικητικό Συμβούλιο υπογράμμισε ότι η πανδημία έδειξε ότι, υπό συνθήκες πίεσης, η ευελιξία ως προς τον σχεδιασμό και τη διενέργεια των αγορών τίτλων βοηθά στην αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών του μηχανισμού μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και καθιστά πιο αποτελεσματικές τις προσπάθειες για επίτευξη του στόχου πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου. Κατά συνέπεια, εντός των ορίων της εντολής του Διοικητικού Συμβουλίου, υπό συνθήκες πίεσης, η ευελιξία θα συνεχίσει να αποτελεί στοιχείο της νομισματικής πολιτικής οσάκις παράγοντες που απειλούν τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής θέτουν σε κίνδυνο την επίτευξη της σταθερότητας των τιμών. Ειδικότερα, εάν η πανδημία προκαλέσει εκ νέου κατάτμηση της χρηματοπιστωτικής αγοράς στη ζώνη του ευρώ, οι επανεπενδύσεις στο πλαίσιο του προγράμματος PEPP μπορούν ανά πάσα στιγμή να προσαρμοστούν με ευελιξία ως προς τον χρόνο, τις κατηγορίες τίτλων και τις χώρες. Η ευελιξία αυτή περιλαμβάνει και τη δυνατότητα αγοράς ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου μεγαλύτερης αξίας από τις αντίστοιχες εξοφλήσεις, έτσι ώστε οι αγορές των εν λόγω τίτλων να μη διακοπούν επηρεάζοντας αρνητικά τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής προς την ελληνική οικονομία ενόσω αυτή ακόμη ανακάμπτει από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Οι καθαρές αγορές μέσω του PEPP θα μπορούσαν να ξεκινήσουν εκ νέου, εφόσον κριθεί αναγκαίο, για την αντιμετώπιση των κραδασμών εξαιτίας της πανδημίας.

Τέταρτον, στο πλαίσιο της σταδιακής μείωσης των αγορών τίτλων και με σκοπό να διασφαλιστεί ότι η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής παραμένει συμβατή με τη σταθεροποίηση του πληθωρισμού στον στόχο του μεσοπρόθεσμα, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τη διενέργεια καθαρών αγορών τίτλων μέσω του APP με μηνιαίο ρυθμό 40 δισεκ. ευρώ το β΄ τρίμηνο του 2022 και 30 δισεκ. ευρώ το γ΄ τρίμηνο. Από τον Οκτώβριο του 2022 και μετά οι καθαρές αγορές μέσω του APP θα συνεχιστούν με μηνιαίο ρυθμό 20 δισεκ. ευρώ για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο για την ενίσχυση της διευκολυντικής επίδρασης των επιτοκίων πολιτικής. Το Διοικητικό Συμβούλιο ανέμενε ότι οι καθαρές αγορές θα λήξουν λίγο πριν αρχίσει να αυξάνει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ.

Το Διοικητικό Συμβούλιο εξέφρασε επίσης την πρόθεσή του να συνεχίσει να επανεπενδύει στο ακέραιο τα ποσά κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων αποκτηθέντων μέσω του APP κατά τη λήξη τους επί πολύ χρόνο αφότου αρχίσει να αυξάνει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ και πάντως για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο για τη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας και σε μεγάλο βαθμό διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής.

Το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε το επίπεδο των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ και τις ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων πολιτικής.

Δήλωσε επίσης ότι θα συνεχίσει να παρακολουθεί τις συνθήκες χρηματοδότησης των τραπεζών και να διασφαλίζει ότι η λήξη των πράξεων TLTRO ΙΙΙ δεν παρακωλύει την ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής. Θα αξιολογεί επίσης τακτικά πώς οι στοχευμένες πράξεις χρηματοδότησης συνεισφέρουν στην κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής. Το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι, σύμφωνα και με προηγούμενη ανακοίνωση, αναμένει ότι οι ειδικοί όροι που εφαρμόζονται στις TLTRO ΙΙΙ θα λήξουν τον Ιούνιο του 2022. Θα αξιολογήσει επίσης την κατάλληλη αναπροσαρμογή του συστήματος δύο βαθμίδων που εφαρμόζει για τον εκτοκισμό των αποθεματικών ούτως ώστε η πολιτική αρνητικών επιτοκίων να μην περιορίζει τη διαμεσολαβητική ικανότητα των τραπεζών σε ένα περιβάλλον άφθονης υπερβάλλουσας ρευστότητας. Τέλος, το Διοικητικό Συμβούλιο επανέλαβε για άλλη μια φορά ότι είναι έτοιμο να προσαρμόσει καταλλήλως όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του προκειμένου να διασφαλίσει ότι ο πληθωρισμός θα σταθεροποιηθεί στον στόχο του 2% μεσοπρόθεσμα.

Ανακεφαλαιώνοντας, η νομισματική πολιτική παρέμεινε σημαντικά διευκολυντική στη διάρκεια του 2021 για να αντισταθμιστεί η αρνητική επίδραση της πανδημίας στις προοπτικές του πληθωρισμού. Οι αναπροσαρμογές της ολοκληρωμένης δέσμης μέτρων βοήθησαν στη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης. Τα μέτρα συγκράτησαν αποτελεσματικά την άνοδο των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων (βλ. Διάγραμμα 2.1), βάσει των οποίων διαμορφώνεται το κόστος χρηματοδότησης των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και των τραπεζών. Επίσης, διατήρησαν το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών σε πολύ ευνοϊκά επίπεδα (βλ. Διάγραμμα 2.2). Επιπλέον, επέτρεψαν στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να επωφεληθούν από τις υποστηρικτικές συνθήκες χρηματοδότησης, δεδομένου ότι τα αντίστοιχα επιτόκια χορηγήσεων διαμορφώθηκαν σε νέα ιστορικά χαμηλά, 1,31% και 1,36% το 2021 (βλ. Διάγραμμα 2.3). Ο πληθωρισμός αυξήθηκε σημαντικά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, ενώ η οικονομία συνέχισε σε γενικές γραμμές την πορεία ανάκαμψής της. Λαμβάνοντας υπόψη την πρόοδο προς την οικονομική ανάκαμψη και την επίτευξη του μεσοπρόθεσμου στόχου για τον πληθωρισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να ξεκινήσει σταδιακή μείωση των αγορών τίτλων από την αρχή του 2022. Συνολικά, τα μέτρα νομισματικής πολιτικής το 2021 εξασφάλισαν ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, στηρίζοντας τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάκαμψη και τη σύγκλιση του πληθωρισμού προς τον στόχο του Διοικητικού Συμβουλίου.

Διάγραμμα 2.1

Σταθμισμένη ως προς το ΑΕΠ απόδοση των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ και δεκαετές επιτόκιο συμφωνιών ανταλλαγής επί του δείκτη μίας ημέρας

(ποσοστά % ετησίως)

Διάγραμμα 2.2

Σύνθετος δείκτης κόστους δανειακής χρηματοδότησης των τραπεζών

(μεσοσταθμικό κόστος καταθέσεων και δανεισμού από την αγορά χωρίς εξασφαλίσεις, ποσοστά % ετησίως)

Διάγραμμα 2.3

Σύνθετα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και νοικοκυριά

(ποσοστά % ετησίως)

2.2 Συνεχίζεται η μεγέθυνση του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος όσο οι προκλήσεις παραμένουν

Το 2021 το Ευρωσύστημα συνέχισε να εφαρμόζει τα μέτρα που είχαν ληφθεί ως απάντηση στην πανδημία (PEPP, PELTRO και αναπροσαρμοσμένες TLTRO ΙΙΙ), καθώς και να διενεργεί αγορές τίτλων μέσω του προγράμματος APP. Λόγω αυτών των μέτρων, ο ισολογισμός του Ευρωσυστήματος αυξήθηκε κατά 23% (1,6 τρισεκ. ευρώ) το 2021, φθάνοντας σε νέο ιστορικό υψηλό 8,6 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του έτους.

Στο τέλος του 2021 τα στοιχεία ενεργητικού που συνδέονται με τη νομισματική πολιτική ανήλθαν σε 6,9 τρισεκ. ευρώ και περιλάμβαναν δάνεια προς πιστωτικά ιδρύματα της ζώνης του ευρώ, τα οποία αντιστοιχούσαν σε 26% του συνολικού ενεργητικού (ποσοστό ανάλογο με αυτό που είχε καταγραφεί στο τέλος του 2020) και τίτλους αγορασθέντες για σκοπούς νομισματικής πολιτικής, που αντιστοιχούσαν στο 55% του συνολικού ενεργητικού (έναντι 53% στο τέλος του 2020) (βλ. Διάγραμμα 2.4). Τα λοιπά χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού αποτελούνταν κυρίως από διαθέσιμα του Ευρωσυστήματος σε συνάλλαγμα και χρυσό και χαρτοφυλάκια σε ευρώ που δεν συνδέονται με τη νομισματική πολιτική.

Στην πλευρά του παθητικού, το άθροισμα των καταθέσεων των πιστωτικών ιδρυμάτων στους λογαριασμούς αποθεματικών και της προσφυγής των αντισυμβαλλομένων στη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων αυξήθηκε σε 4,3 τρισεκ. ευρώ (από 3,5 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2020) ή 50% του παθητικού στο τέλος του 2021 (ποσοστό ανάλογο με αυτό που είχε καταγραφεί στο τέλος του 2020). Τα τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία αυξήθηκαν με ρυθμό υψηλότερο από την ιστορική τους τάση και διαμορφώθηκαν σε 1,5 τρισεκ. ευρώ (από 1,4 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2020), αποτελώντας το 18% του παθητικού στο τέλος του 2021 (έναντι 21% στο τέλος του 2020). Οι λοιπές υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων του κεφαλαίου και των λογαριασμών αναπροσαρμογής, αυξήθηκαν σε 2,7 τρισεκ. ευρώ (έναντι 2,1 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2020) ή 32% του παθητικού (έναντι 29% στο τέλος του 2020) (βλ. Διάγραμμα 2.4). Η αύξηση των λοιπών υποχρεώσεων προήλθε κυρίως από την αύξηση των καταθέσεων του Δημοσίου από 516 δισεκ. ευρώ σε 590 δισεκ. ευρώ ή 22% των λοιπών υποχρεώσεων (έναντι 25% στο τέλος του 2020) και από την αύξηση του λογαριασμού ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σε 179 δισεκ. ευρώ (από 55 δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2020) ή 7% των λοιπών υποχρεώσεων (έναντι 3% στο τέλος του 2020).

Διάγραμμα 2.4

Εξέλιξη του ενοποιημένου ισολογισμού του Ευρωσυστήματος

(δισεκ. ευρώ)

Προκειμένου να ενισχύσει τη διαφάνεια του συστήματος δύο βαθμίδων για τον εκτοκισμό των αποθεματικών των πιστωτικών ιδρυμάτων, η ΕΚΤ αποφάσισε τον Ιούλιο του 2020 να δημοσιεύει τα σχετικά συγκεντρωτικά δεδομένα σε επίπεδο Ευρωσυστήματος και σε εθνικό επίπεδο. Έτσι γίνεται καλύτερα κατανοητή η εξέλιξη των διακρατούμενων αποθεματικών, τα οποία αποτελούν το μεγαλύτερο στοιχείο του παθητικού στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος. Ειδικότερα, το Ευρωσύστημα δημοσιεύει πλέον για κάθε περίοδο τήρησης αποθεματικών τους μέσους όρους των υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών, των υπολοίπων στους τρεχούμενους λογαριασμούς και των υπερβαλλόντων αποθεματικών σε εθνικό επίπεδο. Περιοδικά δημοσιεύονται επίσης δεδομένα σε επίπεδο Ευρωσυστήματος και επιμέρους χωρών σχετικά με το μέγιστο εξαιρετέο ποσό του συστήματος δύο βαθμίδων, τα εξαιρούμενα και μη εξαιρούμενα υπερβάλλοντα αποθεματικά, καθώς και το αχρησιμοποίητο ποσό.

Διάρκεια χαρτοφυλακίων APP και PEPP και κατανομή ανά κατηγορία τίτλων και χώρα

Το πρόγραμμα APP αποτελείται από τέσσερα προγράμματα αγοράς τίτλων: το τρίτο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών (covered bond purchase programme – CBPP3), το πρόγραμμα αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (asset-backed securities purchase programme – ABSPP), το πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme – PSPP) και το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (corporate sector purchase programme – CSPP). Το πρόγραμμα PEPP θεσπίστηκε το 2020 ως απάντηση στην πανδημία. Όλες οι κατηγορίες τίτλων που είναι αποδεκτές για το APP είναι αποδεκτές και για το PEPP. Το Ευρωσύστημα συνέχισε να διενεργεί αγορές τίτλων στο πλαίσιο του APP και του PEPP το 2021. Οι αγορές πραγματοποιήθηκαν ομαλά, σύμφωνα με τις επικρατούσες συνθήκες στις αντίστοιχες αγορές.

Στο τέλος του 2021 το χαρτοφυλάκιο APP ανήλθε σε 3,1 τρισεκ. ευρώ (με βάση το αναπόσβεστο κόστος). Το PSPP αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος του χαρτοφυλακίου του APP και ανήλθε σε 2,5 τρισεκ. ευρώ ή 80% του συνολικού χαρτοφυλακίου του APP στο τέλος του 2021, δηλ. στο ίδιο ποσοστό όπως στο τέλος του 2020. Στο πλαίσιο του PSPP η κατανομή των αγορών μεταξύ των χωρών καθορίζεται με εφαρμογή της κλείδας συμμετοχής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ επί του συνολικού υπολοίπου της έκδοσης. Επιπλέον, ορισμένες εθνικές κεντρικές τράπεζες αγόρασαν τίτλους που έχουν εκδοθεί από υπερεθνικά ιδρύματα της ΕΕ, όπως τα ομόλογα που εκδόθηκαν το 2021 για τη χρηματοδότηση του προγράμματος ανάκαμψης Next Generation EU. Η μεσοσταθμική διάρκεια των τίτλων του χαρτοφυλακίου PSPP στο τέλος του 2021 ήταν 7,3 έτη, όση και στο τέλος του 2020, με κάποιες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα. Το ABSPP αποτελούσε το 1% (28 δισεκ. ευρώ) του συνολικού χαρτοφυλακίου του APP στο τέλος του έτους, το CBPP3 το 9,5% (298 δισεκ. ευρώ) και το CSPP το 10% (310 δισεκ. ευρώ). Μεταξύ των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων του ιδιωτικού τομέα, τη μεγαλύτερη συμβολή στη μεγέθυνση του χαρτοφυλακίου APP το 2021 είχε το CSPP με καθαρές αγορές ύψους 61 δισεκ. ευρώ. Οι αγορές μέσω του CSPP και του CBPP3 πραγματοποιούνται με βάση ένα ποσοστό αναφοράς το οποίο αντανακλά τη συνολική ανεξόφλητη αξία όλων των αποδεκτών εταιρικών ομολόγων και καλυμμένων ομολογιών.

Στο τέλος του 2021 το χαρτοφυλάκιο PEPP ανήλθε σε 1,6 τρισεκ. ευρώ (με βάση το αναπόσβεστο κόστος). Οι καλυμμένες ομολογίες αποτελούσαν λιγότερο από το 1% (6 δισεκ. ευρώ), οι τίτλοι του επιχειρηματικού τομέα το 3% (44 δισεκ. ευρώ) και οι τίτλοι του δημόσιου τομέα το 97% (1.531 δισεκ. ευρώ).

Για τις αγορές τίτλων του δημόσιου τομέα στο πλαίσιο του PEPP, το ποσοστό αναφοράς για την κατανομή ανά χώρα, με βάση το συνολικό υπόλοιπο της έκδοσης, είναι η κλείδα συμμετοχής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ. Ταυτόχρονα, οι αγορές πραγματοποιήθηκαν ευέλικτα, γεγονός που οδήγησε σε διακυμάνσεις της κατανομής των ροών αγοράς ως προς τον χρόνο, τις κατηγορίες τίτλων και τις χώρες. Η μεσοσταθμική διάρκεια των τίτλων του δημόσιου τομέα στο χαρτοφυλάκιο του PEPP διαμορφώθηκε σε 7,6 έτη στο τέλος του 2021, με κάποιες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα.

Το Ευρωσύστημα επανεπένδυε τα ποσά κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων των χαρτοφυλακίων APP και PEPP κατά τη λήξη τους. Οι εξοφλήσεις τίτλων του ιδιωτικού τομέα ανήλθαν σε 82 δισεκ. ευρώ το 2021, ενώ οι εξοφλήσεις τίτλων του δημόσιου τομέα στο πλαίσιο του PSPP και του PEPP ανήλθαν σε 362 δισεκ. ευρώ. Οι τίτλοι που αποκτώνται μέσω των προγραμμάτων PSPP, CSPP και CBPP3 εξακολούθησαν να διατίθενται για δανεισμό με στόχο τη στήριξη της ρευστότητας στις αγορές ομολόγων και repos. Οι τίτλοι του χαρτοφυλακίου PEPP είναι επίσης διαθέσιμοι για δανεισμό με τους ίδιους όρους που ισχύουν για το APP. Τον Νοέμβριο του 2021 το Διοικητικό Συμβούλιο αύξησε σε 150 δισεκ. ευρώ το όριο δανεισμού τίτλων έναντι εξασφαλίσεων σε μετρητά, γεγονός που αντανακλούσε τη σημαντική αύξηση της διακράτησης τίτλων από το Ευρωσύστημα.

Εξελίξεις στις πράξεις αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος

Το ανεξόφλητο υπόλοιπο των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος διαμορφώθηκε σε 2,2 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2021, αυξημένο κατά 409 δισεκ. ευρώ σε σχέση με το τέλος του 2020. Η αύξηση αντανακλά κυρίως την καθαρή επίδραση του ποσού που κατανεμήθηκε μέσω της σειράς TLTRO III, το οποίο ανήλθε σε 449 δισεκ. ευρώ το 2021. Οι οικειοθελείς πρόωρες αποπληρωμές ύψους 139 δισεκ. ευρώ για κεφάλαια που χορηγήθηκαν μέσω της σειράς TLTRO ΙΙΙ και η λήξη πράξεων ύψους 15,7 δισεκ. ευρώ και 23,2 δισεκ. ευρώ της σειράς TLTRO ΙΙ και των PELTRO αντίστοιχα (χωρίς το ποσό που είχε κατανεμηθεί το 2021) είχαν περιορισμένη επίδραση στα συνολικά ανεξόφλητα ποσά. Η μεσοσταθμική διάρκεια των ανεξόφλητων πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος μειώθηκε από περίπου 2,4 έτη στο τέλος του 2020 σε περίπου 1,74 έτη στο τέλος του 2021.

Τα μέτρα της ΕΚΤ για τη χαλάρωση του πλαισίου εξασφαλίσεων

Τα μέτρα χαλάρωσης των εξασφαλίσεων που έλαβε το Διοικητικό Συμβούλιο τον Απρίλιο του 2020 εξακολούθησαν να ισχύουν και το 2021. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η διεύρυνση του συνόλου των δανειακών απαιτήσεων που γίνονται αποδεκτές ως εξασφαλίσεις (π.χ. δάνεια καλυπτόμενα από προγράμματα εγγυήσεων που θεσπίστηκαν στις χώρες της ζώνης του ευρώ ως απάντηση στην πανδημία), η μείωση των περικοπών αποτίμησης των εξασφαλίσεων κατά ένα σταθερό συντελεστή 20%, η συνέχιση της αποδοχής ως εξασφαλίσεων – υπό ορισμένες προϋποθέσεις – τίτλων που πληρούσαν τις απαιτήσεις πιστοληπτικής διαβάθμισης κατά την έναρξη της πανδημίας και η παρέκκλιση (waiver) από τις ελάχιστες απαιτήσεις πιστοληπτικής διαβάθμισης για τα εμπορεύσιμα χρεόγραφα που εκδίδει το Ελληνικό Δημόσιο. Αυτά τα προσωρινά μέτρα, τα οποία παρατάθηκαν μέχρι τον Ιούνιο του 2022, συνέχισαν να αποτελούν βασικό στοιχείο των παρεμβάσεων της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Το ύψος των αποδεκτών εμπορεύσιμων τίτλων αυξήθηκε κατά 695 δισεκ. ευρώ, φθάνοντας τα 16,4 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2021 (βλ. Διάγραμμα 2.5). Η αύξηση προήλθε κυρίως από τους τίτλους κεντρικών κυβερνήσεων, οι οποίοι εξακολούθησαν να αποτελούν τη μεγαλύτερη κατηγορία τίτλων (8,9 τρισεκ. ευρώ) και ακολουθούν τα εταιρικά ομόλογα (1,8 τρισεκ. ευρώ), οι καλυμμένες τραπεζικές ομολογίες (1,6 τρισεκ. ευρώ) και οι μη καλυμμένες τραπεζικές ομολογίες (1,6 τρισεκ. ευρώ). Τα ομόλογα περιφερειακών διοικήσεων (598 δισεκ. ευρώ), οι τιτλοποιημένες απαιτήσεις (572 δισεκ. ευρώ) και οι λοιποί εμπορεύσιμοι τίτλοι (1,2 τρισεκ. ευρώ) αντιπροσώπευαν συγκριτικά μικρό μερίδιο του συνόλου.

Διάγραμμα 2.5

Εξέλιξη των αποδεκτών εμπορεύσιμων εξασφαλίσεων

(δισεκ. ευρώ)

Το ύψος των εξασφαλίσεων που παραχωρήθηκαν αυξήθηκε κατά 243 δισεκ. ευρώ το 2021, φθάνοντας τα 2,8 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του έτους (βλ. Διάγραμμα 2.6). Η αύξηση αυτή προήλθε κυρίως από τις δανειακές απαιτήσεις (ύψους 915 δισεκ. ευρώ), τις καλυμμένες τραπεζικές ομολογίες (718 δισεκ. ευρώ), τους τίτλους κεντρικών κυβερνήσεων (435 δισεκ. ευρώ) και τις τιτλοποιημένες απαιτήσεις (406 δισεκ. ευρώ). Οι μη εξασφαλισμένες τραπεζικές ομολογίες (141 δισεκ. ευρώ), οι τίτλοι περιφερειακών διοικήσεων (88 δισεκ. ευρώ) και τα εταιρικά ομόλογα (77 δισεκ. ευρώ) αντιπροσώπευαν μικρότερο ποσοστό του συνόλου των εξασφαλίσεων που παραχωρήθηκαν.

Διάγραμμα 2.6

Εξέλιξη των εξασφαλίσεων που παραχωρήθηκαν

(δισεκ. ευρώ)

2.3 Χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι που συνδέονται με το APP και το PEPP

Όπως προαναφέρθηκε, οι καθαρές αγορές μέσω του APP διενεργήθηκαν με στόχο να ενισχυθεί η διευκολυντική επίδραση των επιτοκίων πολιτικής της ΕΚΤ. Το APP συμπληρώθηκε από το PEPP για να αναχαιτιστούν οι σοβαροί κίνδυνοι που δημιουργεί η πανδημία COVID-19 για τον μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και τις οικονομικές προοπτικές της ζώνης του ευρώ.

Όπως και άλλα εργαλεία νομισματικής πολιτικής, οι οριστικές αγορές τίτλων μέσω του APP και του PEPP εγγενώς συνεπάγονται χρηματοοικονομικούς κινδύνους, τους οποίους διαχειρίζεται και ελέγχει το Ευρωσύστημα. Όταν υπάρχουν περισσότεροι τρόποι εφαρμογής της πολιτικής, η λειτουργία διαχείρισης κινδύνων του Ευρωσυστήματος επιδιώκει την αποδοτική διαχείριση κινδύνου, δηλ. την επίτευξη των στόχων πολιτικής με τον χαμηλότερο δυνατό κίνδυνο για το Ευρωσύστημα.^[21]

Για τα προγράμματα APP και PEPP έχουν θεσπιστεί ειδικά πλαίσια ελέγχου των χρηματοοικονομικών κινδύνων, τα οποία λαμβάνουν υπόψη τους στόχους πολιτικής των προγραμμάτων, καθώς και τα χαρακτηριστικά και το προφίλ κινδύνου των διαφόρων κατηγοριών τίτλων που αγοράζονται. Και τα δύο αυτά πλαίσια προβλέπουν κριτήρια καταλληλότητας, αξιολογήσεις του πιστωτικού κινδύνου και διαδικασίες δέουσας επιμέλειας, πλαίσια τιμολόγησης, δείκτες αναφοράς (benchmarks) και όρια. Τα πλαίσια έχουν εφαρμογή στις αγορές τίτλων, στην επανεπένδυση ποσών κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων κατά τη λήξη τους και στο απόθεμα τίτλων για όσο χρόνο παραμένουν στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος.

Τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων όχι μόνο περιορίζουν τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους, αλλά και συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων πολιτικής κατευθύνοντας, όσο το δυνατόν περισσότερο εντός του εκάστοτε στόχου, τις αγορές των τίτλων προς μια διαφοροποιημένη κατανομή των χαρτοφυλακίων χωρίς να προκαλούνται στρεβλώσεις στην αγορά (market-neutral). Επίσης, τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να λαμβάνουν υπόψη τους μη χρηματοοικονομικούς κινδύνους, όπως ο νομικός και ο λειτουργικός κίνδυνος και ο κίνδυνος φήμης.

Στην παρούσα ενότητα περιγράφονται τα υφιστάμενα πλαίσια ελέγχου κινδύνων που διέπουν την υλοποίηση του APP και του PEPP.^[22] Ο Πίνακας 2.1 συνοψίζει τα βασικά στοιχεία των πλαισίων.

Πίνακας 2.1

Βασικά στοιχεία των πλαισίων ελέγχου κινδύνων για το APP και το PEPP

Απαιτήσεις καταλληλότητας για τις οριστικές αγορές τίτλων

Κατ’ αρχήν, δυνητικά κατάλληλοι προς αγορά μέσω των προγραμμάτων APP και PEPP είναι μόνο οι εμπορεύσιμοι τίτλοι που είναι αποδεκτοί ως εξασφαλίσεις για τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος σύμφωνα με τα κριτήρια καταλληλότητας που ορίζονται στο γενικό πλαίσιο για τα μέσα νομισματικής πολιτικής.

Για να γίνουν δεκτοί προς αγορά μέσω του APP και του PEPP, οι τίτλοι πρέπει να πληρούν υψηλά κριτήρια πιστοληπτικής διαβάθμισης, δηλ. να έχουν λάβει τουλάχιστον μία πιστοληπτική διαβάθμιση^[23] από εξωτερικό οργανισμό αποδεκτό από το πλαίσιο του Ευρωσυστήματος για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας (Eurosystem credit assessment framework), η οποία να αντιστοιχεί στην τρίτη βαθμίδα πιστωτικής ποιότητας (credit quality step 3 – CQS 3) στην εναρμονισμένη κλίμακα του Ευρωσυστήματος ή σε ανώτερη βαθμίδα (CQS 1 και CQS 2). Για τα εμπορεύσιμα χρεόγραφα που εκδίδει το Ελληνικό Δημόσιο, έχει χορηγηθεί προσωρινή παρέκκλιση (waiver) από την ανωτέρω απαίτηση ώστε να γίνονται δεκτά προς αγορά μέσω του PEPP.^[24] Οι τίτλοι πρέπει επίσης να είναι εκφρασμένοι σε ευρώ και να εκδίδονται και να διακανονίζονται στη ζώνη του ευρώ.

Εκτός από τα ανωτέρω κριτήρια καταλληλότητας, ισχύουν και ειδικά κριτήρια καταλληλότητας ανά πρόγραμμα αγοράς. Π.χ. για το PSPP, το CSPP και το PEPP υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με την ελάχιστη και τη μέγιστη διάρκεια. Για το CSPP δεν γίνονται δεκτοί προς αγορά οι τίτλοι που έχουν εκδοθεί από πιστωτικά ιδρύματα ή από εκδότες με μητρική εταιρία πιστωτικό ίδρυμα. Επιπλέον, από το CSPP, το CBPP3 και το ABSPP αποκλείονται τίτλοι των οποίων οι εκδότες ή οι αρχικοί δανειστές σε περίπτωση τιτλοποιημένων απαιτήσεων είναι φορείς με ειδικό σκοπό την εκκαθάριση επιχείρησης ή εταιρίες διαχείρισης στοιχείων ενεργητικού. Για το CBPP3 οι καλυμμένες ομολογίες πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν ως εξασφάλιση στις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος από το ίδιο ίδρυμα που τις εξέδωσε.^[25] Στην περίπτωση των τιτλοποιημένων απαιτήσεων, οι οφειλέτες των υποκείμενων απαιτήσεων πρέπει κατά πλειονότητα να είναι εγκατεστημένοι στη ζώνη του ευρώ.

Αξιολογήσεις πιστωτικού κινδύνου και διαδικασίες δέουσας επιμέλειας

Για την αγορά τιτλοποιημένων απαιτήσεων, καλυμμένων ομολογιών και τίτλων του επιχειρηματικού τομέα μέσω του APP και του PEPP το Ευρωσύστημα διεξάγει κατάλληλες αξιολογήσεις πιστωτικού κινδύνου και εφαρμόζει διαδικασίες δέουσας επιμέλειας για το σύνολο των αποδεκτών τίτλων σε συνεχή βάση. Για την παρακολούθηση χρησιμοποιούνται ορισμένοι δείκτες κινδύνου. Οι εν λόγω αξιολογήσεις και διαδικασίες ακολουθούν την αρχή της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία οι τίτλοι υψηλότερου κινδύνου υποβάλλονται σε πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση. Εάν κριθεί σκόπιμο, μπορούν να εφαρμοστούν πρόσθετα μέτρα διαχείρισης κινδύνων, επίσης σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, όπως ιδίως περιορισμοί στο ύψος ή αναστολή των αγορών και, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ακόμη και πωλήσεις τίτλων, για τις οποίες απαιτείται ανά μεμονωμένη περίπτωση αξιολόγηση του Διοικητικού Συμβουλίου. Για τις αγορές τίτλων του επιχειρηματικού τομέα μέσω του APP και του PEPP, η ΕΚΤ λαμβάνει υπόψη στις διαδικασίες δέουσας επιμέλειας που εφαρμόζει τους σχετικούς κινδύνους που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή.

Πλαίσια τιμολόγησης

Τα πλαίσια τιμολόγησης για το APP και το PEPP διασφαλίζουν ότι οι αγορές πραγματοποιούνται στις τιμές της αγοράς, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι στρεβλώσεις στην αγορά και να διευκολύνεται η αποδοτική διαχείριση κινδύνου. Τα εν λόγω πλαίσια λαμβάνουν υπόψη τις διαθέσιμες τιμές της αγοράς, την ποιότητα αυτών των τιμών και την εύλογη αξία. Διεξάγονται επίσης ex post έλεγχοι των τιμών για να διαπιστωθεί αν οι τιμές στις οποίες πραγματοποιήθηκαν οι συναλλαγές αντανακλούσαν τις τιμές της αγοράς κατά τον χρόνο της συναλλαγής.

Οι αγορές αποδεκτών χρεογράφων με αρνητική απόδοση στη λήξη επιτρέπονται σε όλα τα προγράμματα αγοράς τίτλων, περιλαμβανομένων, στο μέτρο του αναγκαίου, και αγορών χρεογράφων με απόδοση χαμηλότερη από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων.

Δείκτες αναφοράς

Οι δείκτες αναφοράς (benchmarks) αποσκοπούν στον σχηματισμό ενός διαφοροποιημένου χαρτοφυλακίου και συμβάλλουν στον περιορισμό των κινδύνων. Για τις αγορές καλυμμένων ομολογιών και τίτλων του επιχειρηματικού τομέα, οι δείκτες αναφοράς διαμορφώνονται με γνώμονα την τρέχουσα αξία του συνόλου των αποδεκτών τίτλων, δηλ. το ονομαστικό υπόλοιπο των αποδεκτών τίτλων. Όσον αφορά τις αγορές τίτλων του δημόσιου τομέα μέσω των προγραμμάτων PSPP και PEPP, η κατανομή των αγορών μεταξύ των χωρών καθορίζεται με εφαρμογή της κλείδας συμμετοχής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ επί του συνολικού υπολοίπου της έκδοσης. Οι αγορές στο πλαίσιο του PEPP διενεργούνται ευέλικτα, επιτρέποντας διακυμάνσεις στην κατανομή των ροών αγοράς ως προς τον χρόνο, τις κατηγορίες τίτλων και τις χώρες.

Όρια

Για το APP εφαρμόζονται πλαίσια ορίων. Τα όρια ανά έκδοση και ανά εκδότη προσδιορίζονται με βάση κριτήρια πολιτικής, διαχείρισης κινδύνων, αλλά και λειτουργικά και νομικά κριτήρια. Τα όρια εξειδικεύονται ανάλογα με την κατηγορία τίτλων, ενώ υπάρχει διάκριση μεταξύ τίτλων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Όταν ανακοινώθηκε το PEPP, το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι, στον βαθμό που ορισμένα αυτοεπιβαλλόμενα όρια ενδέχεται να εμποδίζουν το Ευρωσύστημα να αναλάβει δράσεις απαιτούμενες για την εκπλήρωση της εντολής του, το Διοικητικό Συμβούλιο θα εξετάσει το ενδεχόμενο να τα αναθεωρήσει στο μέτρο που είναι αναγκαίο για να καταστήσει τη δράση του ανάλογη προς τους κινδύνους που παρουσιάζονται.

Το όρια ανά έκδοση και ανά εκδότη για το PSPP εφαρμόζονται για να διαφυλάσσεται η λειτουργία της αγοράς και η διαμόρφωση των τιμών, να διασφαλίζεται η αναλογικότητα, να περιορίζεται η συγκέντρωση κινδύνων και να αποφεύγεται η απόκτηση δεσπόζουσας θέσης από το Ευρωσύστημα μεταξύ των πιστωτών των κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ. Το όριο ανά έκδοση για τα ομόλογα υπερεθνικών οργανισμών που είναι αποδεκτά στο πρόγραμμα PSPP είναι 50% της αξίας των κυκλοφορούντων χρεογράφων της έκδοσης. Για όλα τα λοιπά αποδεκτά στο PSPP ομόλογα, το όριο που έχει τεθεί ανά έκδοση είναι 33%, εφόσον για κάθε συγκεκριμένη αγορά επαληθεύεται ότι με αυτό το ποσοστό το Ευρωσύστημα δεν αποκτά δικαίωμα αρνησικυρίας (blocking minority) που εμποδίζει την εφαρμογή ρητρών συλλογικής δράσης. Διαφορετικά, το όριο ανά έκδοση είναι 25%. Το όριο ανά εκδότη για τους υπερεθνικούς εκδότες είναι 50% της αξίας των αποδεκτών κυκλοφορούντων χρεογράφων του αντίστοιχου οργανισμού, ενώ για τους υπόλοιπους αποδεκτούς εκδότες είναι 33%.

Για τα προγράμματα ABSPP, CBPP3 και CSPP, οι διακρατούμενοι από το Ευρωσύστημα τίτλοι ανά έκδοση δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 70%. Στο πρόγραμμα CSPP ισχύουν χαμηλότερα όρια ανά έκδοση σε ειδικές περιπτώσεις, π.χ. οι τίτλοι που έχουν εκδοθεί από δημόσιες επιχειρήσεις έχουν ανάλογη μεταχείριση με τους τίτλους που αγοράζονται μέσω του PSPP. Εκτός από αυτά τα όρια ανά έκδοση, ισχύουν και όρια ανά εκδότη για τα προγράμματα CBPP3 και CSPP. Ειδικότερα για το CSPP, τα όρια ανά εκδότη καθορίζονται με βάση μια ενδεικτική κατανομή που συνδέεται με την κεφαλαιοποίηση του ομίλου του εκδότη, ώστε να εξασφαλίζεται διαφοροποιημένη κατανομή των αγορών. Εξάλλου, μπορούν να εφαρμοστούν χαμηλότερα όρια, εφόσον κριθεί σκόπιμο με βάση το αποτέλεσμα της αξιολόγησης πιστωτικού κινδύνου και της διαδικασίας δέουσας επιμέλειας.

2.4 Η νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ

Έπειτα από συνολική επανεξέταση, η ΕΚΤ δημοσίευσε τη νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής της στις 8.7.2021. Η επανεξέταση έλαβε υπόψη τις θεμελιώδεις διαρθρωτικές προκλήσεις που επηρέασαν την οικονομία στη ζώνη του ευρώ και παγκοσμίως μετά την τελευταία επανεξέταση της στρατηγικής για τη νομισματική πολιτική το 2003. Μία από αυτές τις προκλήσεις ήταν ο αυξημένος κίνδυνος το κατώτατο όριο των επιτοκίων (effective lower bound) να περιορίζει την άσκηση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Στο πλαίσιο της αποστολής του να διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών, το Διοικητικό Συμβούλιο υιοθέτησε συμμετρικό στόχο για πληθωρισμό 2%, ο οποίος θα πρέπει να τηρείται μεσοπρόθεσμα, τονίζοντας ότι οι αρνητικές και οι θετικές αποκλίσεις από τον στόχο για τον πληθωρισμό είναι εξίσου ανεπιθύμητες. Προκειμένου να διατηρηθεί η συμμετρία του στόχου του για τον πληθωρισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο αναγνώρισε ότι είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι συνέπειες του κατώτατου ορίου. Ειδικότερα, όταν τα επιτόκια βρίσκονται κοντά στο κατώτατο όριο, απαιτούνται ιδιαίτερα σθεναρά ή επίμονα μέτρα νομισματικής πολιτικής προκειμένου να αποτραπεί η παγίωση αρνητικών αποκλίσεων από τον στόχο για τον πληθωρισμό. Αυτό ενδέχεται να συνεπάγεται επίσης μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία ο πληθωρισμός διαμορφώνεται μετρίως πάνω από τον στόχο. Το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι το πρωτεύον εργαλείο νομισματικής πολιτικής είναι τα επιτόκια πολιτικής της ΕΚΤ. Αναγνωρίζοντας ότι τα επιτόκια πολιτικής δεν μπορούν να μειωθούν κάτω από το κατώτατο όριο, επιβεβαίωσε ότι θα χρησιμοποιεί και άλλα εργαλεία, ειδικότερα τις καθοδηγητικές ενδείξεις (forward guidance), τις αγορές τίτλων και τις πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης, κατά περίπτωση. Επιπλέον, δήλωσε ότι θα εξετάσει το ενδεχόμενο, εφόσον χρειαστεί, να χρησιμοποιήσει νέα εργαλεία πολιτικής κατά την επιδίωξη του στόχου της για σταθερότητα των τιμών. Επιβεβαίωσε επίσης ότι θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τον ΕνΔΤΚ ως δείκτη της σταθερότητας των τιμών και εισηγήθηκε έναν οδικό χάρτη για την αναθεώρηση του ΕνΔΤΚ από την Eurostat ώστε να συμπεριλάβει το κόστος ιδιοκατοίκησης. Το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι οι αποφάσεις του για τη νομισματική πολιτική θα βασίζονται σε μια ενοποιημένη αξιολόγηση όλων των σχετικών παραγόντων, σύμφωνα με την ανάλυση των οικονομικών αλλά και των νομισματικών/χρηματοπιστωτικών εξελίξεων και με στάθμιση της αναλογικότητας των αποφάσεων και των δυνητικών παρενεργειών τους. Με την επιφύλαξη του στόχου για σταθερότητα των τιμών, το Διοικητικό Συμβούλιο λαμβάνει αποφάσεις νομισματικής πολιτικής συνεκτιμώντας και άλλους παράγοντες που σχετίζονται με την άσκηση της νομισματικής πολιτικής. Έτσι, στο πλαίσιο της εντολής της ΕΚΤ, δεσμεύθηκε να διασφαλίσει ότι το Ευρωσύστημα λαμβάνει πλήρως υπόψη τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η επικοινωνία σχετικά με τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής προσαρμόστηκε ώστε να αντανακλά την αναθεωρημένη στρατηγική νομισματικής πολιτικής.^[26] Τέλος, το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε ότι σκοπεύει να αξιολογεί περιοδικά την καταλληλότητα της στρατηγικής για τη νομισματική πολιτική. Η προσεχής αξιολόγηση προβλέπεται για το 2025.

Ο στόχος για τη σταθερότητα των τιμών άλλοτε και σήμερα

Το Διοικητικό Συμβούλιο υιοθέτησε την πρώτη στρατηγική νομισματικής πολιτικής το 1998, ορίζοντας τη σταθερότητα των τιμών ως “ετήσια αύξηση του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) με ρυθμό χαμηλότερο του 2%”. Η υιοθέτηση ανώτατου ορίου 2% για τον πληθωρισμό κρίθηκε τότε αναγκαία λόγω της εμπειρίας από τον υψηλό πληθωρισμό των προηγούμενων δεκαετιών. Η στρατηγική επανεξετάστηκε το 2003, όταν το Διοικητικό Συμβούλιο εξειδίκευσε τον ορισμό της σταθερότητας των τιμών, αποσαφηνίζοντας ότι στοχεύει σε ρυθμό πληθωρισμού κάτω αλλά πλησίον του 2%. Ο λόγος που υπαγόρευσε αυτή τη διευκρίνιση ήταν η δέσμευση της ΕΚΤ να εξασφαλίσει επαρκές περιθώριο ασφαλείας έναντι των κινδύνων αποπληθωρισμού μέσω της θετικής επίδρασης στο αναμενόμενο, με βάση την τάση τους, επίπεδο των ονομαστικών επιτοκίων, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη και την πιθανή ύπαρξη μεροληψίας στη μέτρηση του ΕνΔΤΚ καθώς και τις συνέπειες των διαφορών πληθωρισμού μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ. Η στρατηγική των πρώτων ετών προέβλεπε ότι οι τιμές πρέπει να σταθεροποιούνται μεσοπρόθεσμα και ότι η ανάλυση των κινδύνων διατάραξης της σταθερότητας των τιμών θα βασίζεται σε δύο πυλώνες – την “οικονομική ανάλυση” και τη “νομισματική ανάλυση”.

Η συνολική επανεξέταση της στρατηγικής νομισματικής πολιτικής την περίοδο 2020-2021 έδειξε ότι ο επίμονα χαμηλός πληθωρισμός της τελευταίας δεκαετίας ήταν απόρροια αλληλένδετων παραγόντων. Σε αντίθεση με την πρώτη δεκαετία της ζώνης του ευρώ, οι διαταραχές του πληθωρισμού ήταν κυρίως προς την κατεύθυνση χαμηλότερου πληθωρισμού, λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και των επακόλουθών της. Λόγω της πτώσης του πραγματικού επιτοκίου ισορροπίας – του πραγματικού επιτοκίου που είναι συνεπές με την επίτευξη του στόχου για τον πληθωρισμό και με ανάπτυξη σύμφωνα με τον δυνητικό ρυθμό – στη ζώνη του ευρώ (και παγκοσμίως), οι διαταραχές αυτές δεν μπορούσαν εύκολα να αντισταθμιστούν μέσω της επιτοκιακής πολιτικής. Η παρατεταμένη διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα είχε επίσης συμβάλει στη διαμόρφωση χαμηλότερων προσδοκιών για τον πληθωρισμό, ενδεχομένως λιγότερο σταθεροποιημένων σε επίπεδα συμβατά με την επιδίωξη της ΕΚΤ για τον πληθωρισμό.

Μετά την επανεξέταση της στρατηγικής το 2020-2021, το Διοικητικό Συμβούλιο καθόρισε συμμετρικό στόχο για πληθωρισμό 2% μεσοπρόθεσμα. Ο στόχος για πληθωρισμό 2% παρέχει ένα σαφές σημείο αναφοράς για τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό, το οποίο είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Η επανεξέταση έδειξε ότι ο στόχος για τον πληθωρισμό που εκφράζεται ως συγκεκριμένο ποσοστό τείνει να έχει καλύτερα αποτελέσματα στη σταθεροποίηση του πληθωρισμού από ό,τι ένα εύρος τιμών, μεταξύ άλλων διότι είναι απλός.^[27] Στην προηγούμενη διατύπωση της στρατηγικής, το άνω όριο του εύρους τιμών είχε οριστεί σαφώς σε 2%, ενώ το κάτω όριο δεν είχε προσδιοριστεί αριθμητικά. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει στο κοινό την εντύπωση ότι η ΕΚΤ αντιδρά εντονότερα στις αποκλίσεις του πληθωρισμού προς τα άνω, καθώς αυτές βρίσκονται σαφώς εκτός του εύρους διακύμανσης.

Το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε τον μεσοπρόθεσμο προσανατολισμό της νομισματικής πολιτικής, ο οποίος λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής στην οικονομία και τον πληθωρισμό υπόκειται σε μεγάλες και ποικίλες χρονικές υστερήσεις. Αυτές οι υστερήσεις συνεπάγονται ότι βραχυχρόνιες αποκλίσεις του πληθωρισμού από τον στόχο είναι αναπόφευκτες. Ο μεσοπρόθεσμος προσανατολισμός παρέχει την απαραίτητη ευελιξία ώστε οι αποφάσεις να μην επηρεάζονται από πρόσκαιρες διαταραχές, οι οποίες είναι δυνατόν να εξαλειφθούν από μόνες τους και να αποφεύγεται έτσι η άνευ λόγου μεταβλητότητα της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης.

Το Διοικητικό Συμβούλιο τόνισε ότι οι αρνητικές και οι θετικές αποκλίσεις από τον στόχο για τον πληθωρισμό είναι εξίσου ανεπιθύμητες, δηλ. ότι ο στόχος είναι συμμετρικός. Ωστόσο, η ύπαρξη του κατώτατου ορίου (lower bound) των επιτοκίων μπορεί να δημιουργήσει ασυμμετρίες κατά την επιδίωξη της σταθερότητας των τιμών, καθώς η κεντρική τράπεζα διαθέτει μικρότερο περιθώριο αντίδρασης στις προς τα κάτω αποκλίσεις του πληθωρισμού από τον στόχο από ό,τι στις προς τα άνω αποκλίσεις. Ως εκ τούτου, η προσήλωση στον συμμετρικό στόχο για τον πληθωρισμό απαιτεί μια ιδιαίτερα σθεναρή ή επίμονη αντίδραση της νομισματικής πολιτικής στις καθοδικές διαταραχές του πληθωρισμού όταν τα επιτόκια βρίσκονται κοντά στο κατώτατο όριο, ώστε οι αρνητικές αποκλίσεις από τον στόχο για τον πληθωρισμό να μην παγιωθούν. Αυτό ενδέχεται να συνεπάγεται επίσης μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία ο πληθωρισμός διαμορφώνεται μετρίως πάνω από τον στόχο.

Το πρωτεύον εργαλείο νομισματικής πολιτικής είναι τα επιτόκια πολιτικής της ΕΚΤ. Ωστόσο, λόγω της μείωσης των πραγματικών επιτοκίων ισορροπίας τις τελευταίες δεκαετίες, οι κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο έχουν στραφεί σε μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής για να κατευθύνουν τον πληθωρισμό προς τους στόχους τους. Έτσι, η επανεξέταση της στρατηγικής αφορούσε εν μέρει την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας αυτών των μέτρων. Διαπιστώθηκε ότι καθένα από τα μη συμβατικά εργαλεία (τα αρνητικά επιτόκια, οι καθοδηγητικές ενδείξεις, οι αγορές τίτλων, οι πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης κ.λπ.) συνέβαλε αποτελεσματικά στην αύξηση του προϊόντος, της απασχόλησης και του πληθωρισμού και ότι τα μέτρα ήταν αλληλοενισχυόμενα, καθώς τα διάφορα μέτρα μπορούν να έχουν κάπως διαφορετικές επιδράσεις στην οικονομία και τις χρηματοπιστωτικές αγορές.^[28] Τα μέτρα κρίθηκαν επίσης αναλογικά, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνητικές παρενέργειες στο χρηματοπιστωτικό σύστημα ή την πραγματική οικονομία.

Το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε ότι ο ΕνΔΤΚ παραμένει ο κατάλληλος δείκτης μέτρησης για την αξιολόγηση της επίτευξης του στόχου της σταθερότητας των τιμών. Ενώ ο στόχος της σταθερότητας των τιμών ποσοτικοποιείται με βάση τον γενικό πληθωρισμό, ο οποίος είναι ο ευρύτερος δείκτης του καταναλωτικού καλαθιού των νοικοκυριών, θα συνεχίσει να παρακολουθείται ένα ευρύ φάσμα δεικτών υποκείμενου πληθωρισμού που εξαιρούν μία ή περισσότερες ευμετάβλητες συνιστώσες. Η επανεξέταση της στρατηγικής εντόπισε κάποια περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης της μέτρησης των τιμών.^[29] Ειδικότερα, το Διοικητικό Συμβούλιο αναγνώρισε ότι ο ΕνΔΤΚ μπορεί να γίνει αντιπροσωπευτικότερος του πληθωρισμού που αφορά τα νοικοκυριά εάν συμπεριληφθεί σε αυτόν το κόστος ιδιοκατοίκησης. Για τον λόγο αυτό, η ΕΚΤ πρότεινε έναν οδικό χάρτη βάσει του οποίου η Eurostat και οι εθνικές στατιστικές υπηρεσίες θα ενσωματώσουν στον ΕνΔΤΚ το κόστος ιδιοκατοίκησης. Αναγνωρίζοντας ότι το έργο αυτό θα έχει πολυετή διάρκεια, το Διοικητικό Συμβούλιο θα λαμβάνει στο μεταξύ υπόψη δείκτες μέτρησης του πληθωρισμού που περιλαμβάνουν αρχικές εκτιμήσεις του κόστους ιδιοκατοίκησης, ως μέρος του ευρύτερου συνόλου των συμπληρωματικών δεικτών πληθωρισμού που έχει στη διάθεσή του.

Άλλες παράμετροι που υπεισέρχονται στην επιδίωξη της σταθερότητας των τιμών

Ενώ ο πρωταρχικός σκοπός του Ευρωσυστήματος είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει ότι, με την επιφύλαξη του στόχου της σταθερότητας των τιμών, το Ευρωσύστημα στηρίζει τις γενικές οικονομικές πολιτικές στην ΕΕ προκειμένου να συμβάλλει στην επίτευξη των σκοπών της ΕΕ. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική οικονομία της αγοράς με υψηλό βαθμό ανταγωνιστικότητας, που αποβλέπει στην πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, καθώς και στο υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος. Το Ευρωσύστημα συμβάλλει επίσης στην εκ μέρους των αρμόδιων αρχών ομαλή άσκηση πολιτικών που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων και τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Σε κάποιο βαθμό, η πλήρης απασχόληση και η σταθερότητα των τιμών είναι στόχοι συμβατοί μεταξύ τους. Όταν ο πληθωρισμός και η απασχόληση κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, η νομισματική πολιτική μπορεί να σταθεροποιήσει τον πληθωρισμό χωρίς να επηρεάσει αρνητικά την απασχόληση. Ωστόσο, στην περίπτωση που ο πληθωρισμός και η απασχόληση κινούνται προσωρινά προς αντίθετες κατευθύνσεις, η εφαρμογή συσταλτικότερης νομισματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ανόδου του πληθωρισμού μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση της απασχόλησης. Όταν η νομισματική πολιτική έχει μεσοπρόθεσμο προσανατολισμό, δεν περιορίζει την οπτική της σε τέτοιες πρόσκαιρες καταστάσεις και έτσι αποφεύγει να προκαλέσει μεταβλητότητα της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης. Όσον αφορά τη συνεκτίμηση παραμέτρων που αφορούν την παραγωγή και την απασχόληση, το Διοικητικό Συμβούλιο τόνισε πόσο σημαντικό είναι να εξετάζονται ποικίλες μεταβλητές και οι διανεμητικές συνέπειες της νομισματικής πολιτικής.^[30]

Η χρηματοπιστωτική σταθερότητα αποτελεί προϋπόθεση για τη σταθερότητα των τιμών και αντίστροφα. Υπό συνθήκες εντάσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που αποσκοπούν στη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών κατά κανόνα συμβάλλουν στην αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, αντιμετωπίζοντας τις δυσλειτουργίες του μηχανισμού μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και αποτρέποντας αρνητικές επιδράσεις ανατροφοδότησης στα μακροχρηματοπιστωτικά μεγέθη και φαινόμενα χρέους-αποπληθωρισμού. Όσον αφορά τη συσσώρευση κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, η πρώτη γραμμή άμυνας είναι οι μακροπροληπτικές και μικροπροληπτικές πολιτικές. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μακροπροληπτικές πολιτικές και η νομισματική πολιτική αλληλοσυμπληρώνονται. Παραδείγματος χάριν, οι μακροπροληπτικές πολιτικές που αποτρέπουν τη συσσώρευση ανισορροπιών μειώνουν την πιθανότητα μελλοντικών χρηματοπιστωτικών κρίσεων με αρνητικές επιδράσεις στη σταθερότητα των τιμών. Η νομισματική πολιτική μπορεί επίσης να επηρεάσει τους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Η διευκολυντική νομισματική πολιτική μπορεί να επιδράσει προς δύο κατευθύνσεις: αφενός να μειώσει τον πιστωτικό κίνδυνο τονώνοντας την οικονομική δραστηριότητα και τη δυναμική του πληθωρισμού και αφετέρου να ενθαρρύνει τη συσσώρευση μόχλευσης ή να αυξήσει την ευαισθησία των τιμών των περιουσιακών στοιχείων. Αντίστοιχες, αλλά με αντίστροφη φορά, είναι οι επιδράσεις όταν η νομισματική πολιτική γίνεται πιο περιοριστική.

Εν όψει των κινδύνων που προκαλούν οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις για τη σταθερότητα των τιμών, είναι σαφώς εννοιολογικά βάσιμο να συνεκτιμά η ΕΚΤ τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα κατά τη διαμόρφωση της νομισματικής πολιτικής. Αυτό αντανακλά τους υφιστάμενους περιορισμούς της μακροπροληπτικής πολιτικής στις διάφορες φάσεις του χρηματοπιστωτικού κύκλου, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ μακροπροληπτικής πολιτικής και νομισματικής πολιτικής, καθώς και τις πιθανές παρενέργειες της νομισματικής πολιτικής στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Παράλληλα, είναι σημαντικό να αποφεύγεται η εσφαλμένη αντίληψη ότι η νομισματική πολιτική είναι υπεύθυνη για τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Το Διοικητικό Συμβούλιο δεν ασκεί ούτε πολιτική συστηματικής εφαρμογής πιο περιοριστικής νομισματικής πολιτικής όταν συσσωρεύεται συστημικός κίνδυνος (“leaning against the wind”) ούτε πολιτική συστηματικής χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής όταν υλοποιηθεί ο συστημικός κίνδυνος (“cleaning”). Αντίθετα, λαμβάνει υπόψη ζητήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας ακολουθώντας μια ευέλικτη προσέγγιση. Η αντίδραση της νομισματικής πολιτικής όταν εμφανίζονται ανησυχίες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα εξαρτάται από τις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες και καθορίζεται με γνώμονα τις συνέπειες για τη σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα. Προς τον σκοπό αυτό, η προετοιμασία των διαβουλεύσεων για τη νομισματική πολιτική εμπλουτίζεται με πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με ζητήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.^[31]

Η νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής λαμβάνει υπόψη την κλιματική αλλαγή, η οποία μπορεί να επηρεάσει την άσκηση της νομισματικής πολιτικής μέσω της επίδρασής της στη διάρθρωση και την κυκλική δυναμική της οικονομίας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος.^[32] Στο πλαίσιο της εντολής του, το Διοικητικό Συμβούλιο έχει δεσμευθεί να διασφαλίσει ότι το Ευρωσύστημα λαμβάνει πλήρως υπόψη, σύμφωνα με τους κλιματικούς σκοπούς και στόχους της ΕΕ, τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Έτσι, έχει δεσμευθεί για την υλοποίηση ενός φιλόδοξου σχεδίου δράσης για την κλιματική αλλαγή. Το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει την ανάπτυξη μεγαλύτερης αναλυτικής ικανότητας και νέων στατιστικών δεικτών για την καλύτερη κατανόηση των μακροοικονομικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο θα προσαρμόσει τον σχεδιασμό του λειτουργικού πλαισίου της νομισματικής πολιτικής ως προς τη δημοσιοποίηση στοιχείων, την αξιολόγηση κινδύνων, τις αγορές τίτλων του επιχειρηματικού τομέα και το πλαίσιο εξασφαλίσεων.

Επανασχεδιασμός του αναλυτικού πλαισίου και επικοινωνία

Στο παρελθόν η ΕΚΤ βάσιζε την ανάλυση των κινδύνων διατάραξης της σταθερότητας των τιμών σε δύο διακριτούς “πυλώνες”: την “οικονομική ανάλυση” και τη “νομισματική ανάλυση”. Τα πορίσματα των δύο αναλύσεων διασταυρώνονταν μεταξύ τους ώστε να διαμορφωθεί η συνολική αξιολόγηση. Η νέα στρατηγική αναγνωρίζει τα πλεονεκτήματα της ύπαρξης δύο εξειδικευμένων τομέων ανάλυσης, αλλά αναγνωρίζει επίσης την αξία της ενοποίησης της ανάλυσης, εν όψει των πολλαπλών διαύλων ανατροφοδότησης από τον νομισματικό και τον χρηματοπιστωτικό τομέα προς την ευρύτερη οικονομία και αντίστροφα. Η οικονομική ανάλυση καλύπτει τις βραχυπρόθεσμες εξελίξεις όσον αφορά την ανάπτυξη της οικονομίας, την απασχόληση και τον πληθωρισμό. Περιλαμβάνει επίσης τις προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος και της ΕΚΤ σχετικά με την εξέλιξη των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, καθώς και μια ευρείας βάσης αξιολόγηση των κινδύνων για την οικονομική ανάπτυξη και τη σταθερότητα των τιμών. Η νομισματική και χρηματοπιστωτική ανάλυση – δεδομένου ότι εξελίχθηκε μέσω των προκλήσεων που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και μετά από αυτή – αποδίδει σημαντικό ρόλο στην εξέταση νομισματικών και χρηματοπιστωτικών δεικτών, με έμφαση στον μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής, ιδίως μέσω των διαύλων των πιστώσεων, των τραπεζικών χορηγήσεων, της ανάληψης κινδύνων και της τιμολόγησης των περιουσιακών στοιχείων. Το Διοικητικό Συμβούλιο βασίζει τις αποφάσεις του για τη νομισματική πολιτική, όπως επίσης και την εξέταση της αναλογικότητας των αποφάσεών του και των δυνητικών παρενεργειών αυτών, στην κατά τα ανωτέρω ενοποιημένη αξιολόγηση.

Τέλος, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι η επικοινωνία σχετικά με τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής, με εργαλεία όπως η δήλωση για τη νομισματική πολιτική, η συνέντευξη τύπου, το Οικονομικό Δελτίο και οι αναφορές για τη νομισματική πολιτική, θα προσαρμοστεί ώστε να αντανακλά την αναθεωρημένη στρατηγική νομισματικής πολιτικής. Τα παραπάνω εργαλεία θα συμπληρώνονται από μια διαρθρωμένη κατά επίπεδα εικονογραφημένη εκδοχή της επικοινωνίας σχετικά με τη νομισματική πολιτική, η οποία θα είναι προσανατολισμένη προς το ευρύ κοινό, απαραίτητο στοιχείο ώστε οι πολίτες να κατανοούν και να έχουν εμπιστοσύνη στις ενέργειες της ΕΚΤ. Το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε επίσης ότι, μετά την επιτυχία των εκδηλώσεων για τη συγκέντρωση απόψεων (listening events)^[33] που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της επανεξέτασης της στρατηγικής, σκοπεύει να καταστήσει τις επικοινωνιακές εκδηλώσεις δομικό στοιχείο της επικοινωνίας του Ευρωσυστήματος με το κοινό.^[34]

Πλαίσιο 3
Καινοτομία στην επικοινωνία για τη νομισματική πολιτική

Το 2021 άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην επικοινωνία της ΕΚΤ για τη νομισματική πολιτική. Ως αποτέλεσμα της επανεξέτασης της στρατηγικής της, η ΕΚΤ εκσυγχρόνισε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει και εξηγεί τη νομισματική πολιτική τόσο σε ειδικούς όσο και στο ευρύτερο κοινό. Με τις καινοτομίες της – οι οποίες είναι αποτέλεσμα κοινής προσπάθειας του Ευρωσυστήματος με τη συμβολή των εμπειρογνωμόνων των εθνικών κεντρικών τραπεζών – η ΕΚΤ ανταποκρίθηκε στην αυξανόμενη ζήτηση για πληροφόρηση σχετικά με τις πολιτικές και τα εργαλεία της που να είναι πιο κατανοητή, ιδίως από μη ειδικούς. Από τις απόψεις που εκφράστηκαν στις εκδηλώσεις δημόσιου διαλόγου “Η ΕΚΤ σάς ακούει” καθώς και στις αντίστοιχες εκδηλώσεις των εθνικών κεντρικών τραπεζών στο πλαίσιο της επανεξέτασης της στρατηγικής, κατέστη φανερό ότι οι πολίτες θέλουν η ΕΚΤ να χρησιμοποιεί πιο κατανοητή γλώσσα και να εξηγεί καλύτερα γιατί οι πολιτικές της είναι σημαντικές για τη ζωή τους. Στοιχεία δείχνουν επίσης ότι ακόμη και οι εξειδικευμένοι αποδέκτες βρίσκουν πιο ενδιαφέρον ένα συνοπτικό κείμενο χωρίς τεχνική φρασεολογία (jargon).

Μια νέου τύπου δήλωση νομισματικής πολιτικής

Από τον Ιούλιο του 2021 μια νέα “δήλωση νομισματικής πολιτικής” αντικατέστησε την “εισαγωγική δήλωση” ως το κύριο εργαλείο γνωστοποίησης των αποφάσεων νομισματικής πολιτικής. Η νέα δήλωση είναι μικρότερη σε έκταση, χρησιμοποιεί πιο εύληπτη γλώσσα και έχει σαφέστερη αφηγηματική δομή. Περιγράφει πώς υπαγορεύονται οι επιλογές πολιτικής της ΕΚΤ από την αξιολόγηση του Διοικητικού Συμβουλίου για την οικονομία και εξηγεί τι επιδιώκουν.

Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα Α, η νέα δήλωση νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στις προσπάθειές της να καταστήσει την πολιτική της πιο κατανοητή. Σύμφωνα με ευρέως χρησιμοποιούμενους δείκτες κατανόησης, η νέα δήλωση είναι πολύ πιο απλή και πλέον δεν απαιτούνται γύρω στα 14 έτη τυπικής εκπαίδευσης, δηλ. πανεπιστημιακό πτυχίο, για την κατανόησή της.

Διάγραμμα A

Πολυπλοκότητα των δηλώσεων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ

“Η δήλωση νομισματικής πολιτικής μας με μια ματιά”

Μια ιδιαίτερη καινοτομία στη γνωστοποίηση των αποφάσεων νομισματικής πολιτικής είναι η εικονογραφημένη εκδοχή της δήλωσης νομισματικής πολιτικής που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα “Η δήλωση νομισματικής πολιτικής μας με μια ματιά”. Αυτό το καινοτόμο προϊόν – διαθέσιμο σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ – απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό και παρουσιάζει απλουστευμένα τα κεντρικά μηνύματα της δήλωσης νομισματικής πολιτικής. Χρησιμοποιώντας αφηγηματικές τεχνικές, οικείες εικόνες και απλή γλώσσα, εξηγεί τις πιο πρόσφατες αποφάσεις της ΕΚΤ σε ελκυστική και εύληπτη μορφή.

Με αυτούς τους νέους τρόπους επικοινωνίας, η ΕΚΤ επιδιώκει την πληρέστερη γνώση και κατανόηση της πολιτικής της και, εν τέλει, την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού. Αυτό είναι απαραίτητο όχι μόνο για την αποδοχή και τη νομιμοποίηση της ΕΚΤ ως ανεξάρτητου θεσμικού οργάνου, αλλά και για την αποτελεσματικότερη άσκηση της νομισματικής πολιτικής και σταθεροποίηση των προσδοκιών για τον πληθωρισμό. Από πρόσφατες έρευνες βασιζόμενες στην Έρευνα της ΕΚΤ για τις Προσδοκίες των Καταναλωτών προκύπτει ότι ο ορισμός και η γνωστοποίηση του νέου συμμετρικού στόχου για πληθωρισμό 2% είχε θετικό αντίκτυπο στην αξιοπιστία της ΕΚΤ. Ειδικότερα, τα νοικοκυριά της ζώνης του ευρώ είναι πιο πιθανόν να αναμένουν ότι η ΕΚΤ θα διασφαλίσει τη σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα εάν έχουν ενημέρωση για τον νέο στόχο και για το τι αυτός συνεπάγεται.^[35]

3 Ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας: η ανάκαμψη της οικονομίας το 2021 μετριάζει τους άμεσους κινδύνους, αλλά στον ορίζοντα συσσωρεύονται ευπάθειες

Οι βελτιωμένες οικονομικές συνθήκες στη διάρκεια του 2021 περιόρισαν τους προερχόμενους από την πανδημία άμεσους κινδύνους για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος στη ζώνη του ευρώ και αποφεύχθηκαν ακραίες καθοδικές επιδράσεις στον επιχειρηματικό τομέα, στα κράτη-δανειολήπτες και τις τράπεζες. Ωστόσο, οι διαταράξεις στις παγκόσμιες αλυσίδες προσφοράς και η άνοδος των τιμών της ενέργειας δημιούργησαν νέες προκλήσεις για την ισχύ της ανάκαμψης και τις προοπτικές του πληθωρισμού, με δυνητικές επιπτώσεις και στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα την προσεχή περίοδο. Παράλληλα, εξακολούθησαν να συσσωρεύονται και διάφορες άλλες ευπάθειες, με αυξανόμενες ενδείξεις υπερβολικών αποτιμήσεων στις αγορές κατοικιών και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, συνεχιζόμενη ανάληψη κινδύνων από τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και αυξανόμενο χρέος του επιχειρηματικού και του δημόσιου τομέα ως κληρονομιά της πανδημίας. Καθώς η ανάκαμψη προχωρούσε, το ενδιαφέρον της μακροπροληπτικής πολιτικής στράφηκε από τη βραχυχρόνια στήριξη στην προσπάθεια να περιοριστούν οι ευπάθειες της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, ειδικότερα οι αναδυόμενοι κυκλικοί κίνδυνοι και οι κίνδυνοι που συνδέονται με τις αγορές ακινήτων. Επιπλέον, συνεχίστηκαν οι εργασίες ενίσχυσης του κανονιστικού πλαισίου των τραπεζών και της μακροπροληπτικής προσέγγισης για τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα προκειμένου να βελτιωθεί περαιτέρω η μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

3.1 Το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας το 2021

Στη διάρκεια του 2021 η ανάκαμψη έγινε ισχυρότερη και επεκτάθηκε σε ευρύτερο φάσμα χωρών της ζώνης του ευρώ και τομέων της οικονομίας, με αποτέλεσμα γενικώς βελτιωμένες προοπτικές για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα το αμέσως προσεχές διάστημα, αλλά ορισμένοι άμεσοι κίνδυνοι παρέμειναν. Οι κίνδυνοι αυτοί συνδέονταν αφενός με τα προβλήματα στις παγκόσμιες αλυσίδες προσφοράς και με την ανοδική πορεία των τιμών της ενέργειας – στοιχεία που είχαν αρχίσει να επιδρούν αρνητικά στις προοπτικές τόσο του πληθωρισμού όσο και της οικονομικής ανάκαμψης, και αφετέρου με την αβεβαιότητα για τη μελλοντική πορεία της πανδημίας. Τα επιχειρηματικά κέρδη παρουσίασαν βελτίωση σε πολλούς τομείς της οικονομίας το 2021, αλλά οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις που επλήγησαν σφοδρότερα από τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν λόγω της πανδημίας και εισήλθαν σε αυτή με υψηλότερα επίπεδα δανειακής επιβάρυνσης παρέμειναν ευάλωτες, ενώ το υψηλό δημόσιο χρέος αύξησε την ανησυχία για τη βιωσιμότητα του χρέους μεσοπρόθεσμα. Οι αυξημένες αποτιμήσεις σε ορισμένες κατηγορίες χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και ο δυναμισμός των αγορών κατοικιών στη ζώνη του ευρώ οδήγησαν επίσης σε συσσώρευση ευπαθειών. Τέλος, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ, παρά τη βελτίωση της κερδοφορίας και της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού τους, εξακολούθησαν να περιορίζονται από προκλήσεις διαρθρωτικής φύσεως, ενώ τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα συνέχισαν να αντιμετωπίζουν υψηλό πιστωτικό κίνδυνο και κίνδυνο ρευστότητας. (Βλ. Σχήμα 3.1.)

Η πανδημία οδήγησε σε αύξηση της δανειακής επιβάρυνσης των κρατών και των επιχειρήσεων το 2021. Ωστόσο, οι ανησυχίες σχετικά με τη διατηρησιμότητα του δημόσιου χρέους μετριάστηκαν, καθώς η συνεχιζόμενη ανάκαμψη και οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης βοηθήσαν να μειωθούν οι κίνδυνοι αναχρηματοδότησης. Στον επιχειρηματικό τομέα, οι βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι αφερεγγυότητας υποχώρησαν χάρη στη βελτίωση των προοπτικών κερδοφορίας και τη συνέχιση, αλλά με πιο στοχευμένο χαρακτήρα, των μέτρων κρατικής στήριξης. Ορισμένες επιχειρήσεις παρέμειναν ευάλωτες, ιδίως αυτές που είχαν υψηλό χρέος και πριν από την πανδημία και δραστηριοποιούνταν σε τομείς που επλήγησαν σφοδρότερα από αυτή. Την προσεχή περίοδο, δεδομένου ότι εκκρεμεί μεγάλος αριθμός αιτήσεων κήρυξης σε πτώχευση, αλλά και λόγω της σταδιακής άρσης των μέτρων στήριξης, είναι πιθανόν οι πτωχεύσεις επιχειρήσεων να αυξηθούν περαιτέρω, αλλά λιγότερο από ό,τι αναμενόταν στην αρχική φάση της πανδημίας. Σε ένα περιβάλλον ραγδαίας ανάπτυξης των αγορών κατοικιών, ο δωδεκάμηνος ρυθμός αύξησης των τιμών των κατοικιών έφθασε στο 9% τον Σεπτέμβριο του 2021, παρέχοντας αυξανόμενες ενδείξεις φαινομένων υπερτίμησης σε ορισμένες χώρες. Η βασική αιτία της επιτάχυνσής του ήταν οι αυξήσεις των τιμών των κατοικιών τόσο σε αστικές όσο και σε μη αστικές περιοχές. Σε ορισμένες χώρες οι ενδείξεις χαλάρωσης των πιστοδοτικών κριτηρίων των τραπεζών και η υψηλή και αυξανόμενη δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών οδήγησαν και αυτές σε αυξημένες μεσοπρόθεσμες ευπάθειες. Ενώ το χαμηλό επίπεδο των επιτοκίων επιτρέπει στους δανειολήπτες να επιτύχουν φθηνότερη χρηματοδότηση στις μεγαλύτερες διάρκειες, μειώνοντας τον κίνδυνο αναχρηματοδότησης και τις ανησυχίες για την εξυπηρέτηση του χρέους, η διόγκωση του χρέους αποτελεί ευπάθεια που επηρεάζει όλους ανεξαιρέτως τους τομείς, ιδίως εάν το κόστος χρηματοδότησης αυξηθεί και ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης είναι χαμηλότερος του αναμενομένου.

Στις χρηματοπιστωτικές αγορές επικράτησε γενικώς θετική διάθεση για ανάληψη κινδύνων το 2021, αλλά σε ορισμένα τμήματά τους οι αποτιμήσεις αυξήθηκαν περαιτέρω, καθώς οι επενδυτές αναζητούσαν υψηλότερες αποδόσεις σε ένα περιβάλλον χαμηλών πραγματικών αποδόσεων. Η ανοδική πορεία των αγορών μετοχών συνεχίστηκε αντανακλώντας τις βελτιωμένες προσδοκίες κερδοφορίας και τις συνεχιζόμενες ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Η πρωτοφανής εκδοτική δραστηριότητα σε εταιρικά ομόλογα υψηλής απόδοσης συνδυάστηκε με συμπιεσμένες διαφορές αποδόσεων έναντι των κρατικών ομολόγων (credit spreads), υποδηλώντας την έντονη προτίμηση των επενδυτών για τοποθετήσεις υψηλότερου κινδύνου. Πάντως, οι αποτιμήσεις ορισμένων κατηγοριών περιουσιακών στοιχείων φαίνονταν αυξημένες, καθώς η ήδη παρατηρούμενη έντονη άνοδος των τιμών στις αγορές μετοχών ενισχύθηκε περαιτέρω με την είδηση της επιτυχούς ανάπτυξης εμβολίων και, στον βαθμό που πιθανώς είχε στηριχθεί στη χρήση μόχλευσης, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλου ύψους συγκεντρωμένες ζημίες σε περίπτωση αύξησης της μεταβλητότητας.

Το 2021 τα κέρδη των τραπεζών στη ζώνη του ευρώ ανέκαμψαν και επανήλθαν στα προ της πανδημίας επίπεδα, αντανακλώντας μικρότερες ζημίες απομείωσης και αυξημένα έσοδα από εργασίες επενδυτικής τραπεζικής. Η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού επέδειξε μεγαλύτερη ανθεκτικότητα από ό,τι αναμενόταν στην αρχή της πανδημίας, χάρη στα κρατικά μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και στην ανάκαμψη της οικονομίας. Ο λόγος των μη εξυπηρετούμενων δανείων προς το σύνολο των δανείων υποχώρησε σε επίπεδα που είχαν να παρατηρηθούν πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, καθώς οι τράπεζες προέβησαν σε περαιτέρω πωλήσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων. Στην πλευρά του παθητικού, οι τράπεζες σε αυξανόμενο βαθμό μετακύλιαν τα αρνητικά επιτόκια στους καταθέτες, ενώ οι εποπτικοί δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας κατέγραψαν οριακή υποχώρηση σε επίπεδο τραπεζικού συστήματος το πρώτο εξάμηνο του 2021. Η εμπιστοσύνη των αγορών στις τράπεζες της ζώνης του ευρώ διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα, χάρη στα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που διεξήγαγε η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών τον Ιούλιο του 2021 και στην άρση της σύστασης με την οποία η ΕΚΤ ζητούσε από όλες τις τράπεζες να αναστείλουν ή να περιορίσουν τη διανομή μερισμάτων.^[36] Την προσεχή περίοδο η κερδοφορία θα εξαρτηθεί από την πορεία της ανάκαμψης και της πανδημίας, ενώ ορισμένες ανησυχίες συνδεόμενες με την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού είναι πιθανόν να ανακύψουν εκ νέου όσο θα αποσύρονται σταδιακά τα μέτρα κρατικής στήριξης. Επιπλέον, το 2021 οι τράπεζες συνέχισαν να αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις συνδεόμενες με διαρθρωτικής φύσεως ζητήματα που προϋπήρχαν της πανδημίας, π.χ. μειωμένη αποδοτικότητα κόστους, χαμηλή διαφοροποίηση εσόδων, πλεονάζον δυναμικό και συμπιεσμένα περιθώρια σε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων.

Το 2021 τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις και τα ταμεία συντάξεων, τα οποία αποτελούν σημαντική πηγή χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας, συνέχισαν να αυξάνουν τη διακράτηση χαμηλότερης ποιότητας ομολόγων. Ενώ οι πιστωτικοί κίνδυνοι που πηγάζουν από τέτοιου είδους τίτλους μετριάστηκαν σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα λόγω της μείωσης των ευπαθειών του επιχειρηματικού τομέα, τα μη τραπεζικά ιδρύματα παρέμειναν εκτεθειμένα σε κίνδυνο σημαντικού ύψους πιστωτικών ζημιών σε περίπτωση επιδείνωσης των συνθηκών στον συγκεκριμένο τομέα. Σε ό,τι αφορά τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα, τους αυξανόμενους πιστωτικούς κινδύνους επιδείνωσε ο υψηλός κίνδυνος ρευστότητας λόγω των χαμηλών ταμειακών αποθεμάτων ασφαλείας σε συνδυασμό με τα χαμηλά ρευστά τους διαθέσιμα, αφήνοντας τον τομέα ευάλωτο σε περίπτωση μεγάλης κλίμακας εκροών. Η διάρκεια των χρηματοδοτικών ανοιγμάτων των αμοιβαίων κεφαλαίων διευρύνθηκε περαιτέρω, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η ευπάθεια των χαρτοφυλακίων τους σε ζημίες αποτίμησης σε περίπτωση μεγάλης ανόδου των αποδόσεων διεθνώς. Σε περίπτωση που οι ζημίες αποτίμησης οδηγήσουν σε σημαντικού ύψους εξοφλήσεις, τα αμοιβαία κεφάλαια μπορεί να αναγκαστούν, λόγω του χαμηλού επιπέδου των ρευστών διαθεσίμων τους, να πωλήσουν στοιχεία του ενεργητικού τους, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αρνητικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ αποτιμήσεων και εξοφλήσεων. Οι προοπτικές για την κερδοφορία και τις πιστοληπτικές διαβαθμίσεις των ασφαλιστικών επιχειρήσεων βελτιώθηκαν το 2021, υποβοηθούμενες από τις ευνοϊκές τάσεις στη ζήτηση, την τιμολόγηση και τις περικοπές κόστους.

Πέρα από τους κινδύνους για τους επιμέρους τομείς, η κλιματική αλλαγή δημιούργησε πληθώρα σημαντικών και ολοένα πιο επιτακτικών κινδύνων για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ζώνης του ευρώ το 2021. Από την ανάλυση που εκπονήθηκε στην ΕΚΤ στη διάρκεια του περασμένου έτους^[37] γίνεται σαφές ότι οι κλιματικοί κίνδυνοι για τις τράπεζες, τα αμοιβαία κεφάλαια και τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ θα μπορούσαν να είναι ουσιώδεις, ιδίως εάν η κλιματική αλλαγή δεν μετριαστεί κατά τρόπο συντεταγμένο. Όλοι αυτοί οι οργανισμοί θα πρέπει να διαχειριστούν την έκθεσή τους αφενός στους κινδύνους της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα και αφετέρου σε φυσικούς κινδύνους συνδεόμενους με ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα. Σύμφωνα με τις έως τώρα αναλύσεις της ΕΚΤ, τέτοιου είδους κίνδυνοι φαίνεται να έχουν ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση σε ορισμένους τομείς και γεωγραφικές περιοχές, αλλά και σε μεμονωμένες τράπεζες, επιτείνοντας τις αρνητικές συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Παράλληλα, θα πρέπει ακόμη να επιλυθεί το ζήτημα των στατιστικών και μεθοδολογικών κενών για μια πιο ολοκληρωμένη αξιολόγηση των κλιματικών κινδύνων.

Σχήμα 3.1

Βασικές ευπάθειες χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στη ζώνη του ευρώ

3.2 Μακροπροληπτική πολιτική: διασφάλιση της ομαλής προσφοράς πιστώσεων και περιορισμός της συσσώρευσης ευπαθειών

Οι μακροπροληπτικές πολιτικές μπορούν να βοηθήσουν στον περιορισμό των αυξανόμενων ευπαθειών και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, συμβάλλοντας έτσι στην ομαλή προσφορά πιστώσεων προς την οικονομία ακόμη και σε δύσκολους καιρούς, όπως στην περίοδο της πανδημίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ είναι αρμόδια να αξιολογεί τα μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής τα οποία σκοπεύουν να λάβουν οι εθνικές αρχές των χωρών που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία και μάλιστα έχει την εξουσία, εάν το κρίνει αναγκαίο, να επιβάλλει και αυστηρότερα μέτρα από ό,τι οι εθνικές αρχές.^[38]

Σύμφωνα με τη νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής, η ΕΚΤ στις συνεδριάσεις νομισματικής πολιτικής της αποδίδει μεγαλύτερη σημασία στα ζητήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, γεγονός το οποίο με τη σειρά του αυξάνει τη σημασία του τομέα μακροπροληπτικής πολιτικής.^[39] Η χρηματοπιστωτική σταθερότητα αποτελεί προϋπόθεση για τη σταθερότητα των τιμών, καθώς οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις διαταράσσουν την ομαλή λειτουργία του μηχανισμού μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και οδηγούν τις τράπεζες σε υπερβολική απομόχλευση, με αρνητικές συνέπειες για την οικονομική ανάπτυξη και τις προοπτικές του πληθωρισμού. Ομοίως, ενώ η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής μπορεί να στηρίξει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα μέσω διαφόρων διαύλων,^[40] μπορεί επίσης να οδηγήσει σε συσσώρευση συστημικών κινδύνων, γεγονός που απαιτεί παρακολούθηση με βάση μια μακροπροληπτική θεώρηση. Τα μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής, περιορίζοντας τους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων που απορρέουν από τις ανεπιθύμητες επιδράσεις της νομισματικής χαλάρωσης, επιτρέπουν στη νομισματική πολιτική να εστιάσει στον πρωταρχικό της σκοπό, δηλαδή στη σταθερότητα των τιμών. Σύμφωνα με τη νέα στρατηγική, στο πλαίσιο της νομισματικής και χρηματοπιστωτικής ανάλυσης διενεργείται περιοδική εις βάθος αξιολόγηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ νομισματικής πολιτικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και λαμβάνεται υπόψη στις συνεδριάσεις νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου.

Στην παρούσα συγκυρία οι κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα συνδέονται με ευπάθειες που απορρέουν από τις αυξανόμενες αποτιμήσεις στις αγορές ακινήτων και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, τη συνεχιζόμενη ανάληψη κινδύνων από τα μη τραπεζικά ιδρύματα και το υψηλό χρέος τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα.^[41] Μια αυστηροποίηση των ασκούμενων μακροπροληπτικών πολιτικών θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ορισμένες από αυτές τις ευπάθειες, ιδίως στις αγορές ακινήτων ορισμένων χωρών, και γενικότερα να ενισχύσει τη συνολική ανθεκτικότητα των τραπεζών. Επιπλέον, η ενίσχυση του κανονιστικού πλαισίου για τις τράπεζες και τα μη τραπεζικά ιδρύματα και η διαχείριση των κλιματικών κινδύνων θα βοηθήσουν να βελτιωθεί περαιτέρω η μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος συνολικά.

Μακροπροληπτική πολιτική στη διάρκεια της πανδημίας

Κατά την έναρξη της πανδημίας οι αρχές μακροπροληπτικής εποπτείας, προκειμένου να διευκολύνουν τις τράπεζες να απορροφήσουν πιθανές ζημίες και να τους επιτρέψουν να ανταποκριθούν στη ζήτηση πιστώσεων, αποδέσμευσαν κεφάλαια ύψους άνω των 20 δισεκ. ευρώ, κυρίως μέσω της αποδέσμευσης του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας και του αποθέματος ασφαλείας συστημικού κινδύνου.^[42] Τα μέτρα αυτά συμπλήρωσαν τα μέτρα της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ που προέβλεπαν την παροχή προσωρινών κεφαλαιακών και λειτουργικών ελαφρύνσεων στις τράπεζες και τον περιορισμό της διανομής μερισμάτων.^[43] Η ΕΚΤ συνέχισε να παρακολουθεί το 2021 την αποτελεσματικότητα των ως άνω μέτρων προληπτικής εποπτείας, καθώς και του πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας, αναφορικά με τη διασφάλιση ομαλής προσφοράς πιστώσεων στη διάρκεια της πανδημίας. Σύμφωνα με μελέτες στελεχών της ΕΚΤ, οι αποδεσμεύσεις κεφαλαίων ήταν όντως αποτελεσματικές και ενίσχυσαν την προσφορά πιστώσεων (βλ. Πλαίσιο 4).

Το δεύτερο εξάμηνο του 2021 η μακροπροληπτική πολιτική άρχισε να μεταβάλλεται σταδιακά και στοχευμένα προς αυστηρότερη κατεύθυνση, καθώς η οικονομική ανάκαμψη συνεχιζόταν και οι μεσοπρόθεσμες ευπάθειες αυξάνονταν, ιδίως στις αγορές οικιστικών ακινήτων. Συνάδοντας με την αξιολόγηση της ΕΚΤ, σε ορισμένες χώρες όπου οι ευπάθειες ήταν εντονότερες και η πρόοδος της ανάκαμψης μεγαλύτερη θεσπίστηκαν νέα ή αυστηρότερα μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής. Στη Βουλγαρία και την Εσθονία το αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας αυξήθηκε.^[44] Στη Λιθουανία θεσπίστηκε τομεακό απόθεμα ασφαλείας συστημικού κινδύνου 2% για τους κινδύνους του τομέα των οικιστικών ακινήτων.^[45] Στο Βέλγιο, την Εσθονία και τη Γαλλία παρατάθηκε η ισχύς των μακροπροληπτικών μέτρων του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις. Επιπλέον, η Ολλανδία αποφάσισε να εισαγάγει από 1.1.2022 κατώτατο όριο στάθμισης κινδύνου^[46] στα χαρτοφυλάκια ενυπόθηκων δανείων των τραπεζών που εφαρμόζουν την προσέγγιση εσωτερικών διαβαθμίσεων (internal ratings-based – IRB) για τον υπολογισμό των εποπτικών κεφαλαιακών απαιτήσεων.^[47]

Η ΕΚΤ αξιολόγησε τα μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής που της κοινοποιήθηκαν το 2021 και δεν διατύπωσε αντίρρηση στις εν λόγω αποφάσεις, καθώς θεώρησε ότι συνάδουν με την αξιολόγησή της. Η περαιτέρω αυστηροποίηση των μακροπροληπτικών πολιτικών για να αντιμετωπιστούν οι αυξανόμενες ευπάθειες φαίνεται αναγκαία, εκτός εάν υλοποιηθούν οι καθοδικοί κίνδυνοι για την οικονομική ανάπτυξη.^[48] Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ βρίσκεται σε ετοιμότητα να εφαρμόσει αυστηρότερα μακροπροληπτικά μέτρα από εκείνα που αποφασίζουν οι εθνικές αρχές εφόσον κρίνει ότι τα τελευταία είναι ανεπαρκή ή οι ευπάθειες αναμένεται να κλιμακωθούν περαιτέρω.

Τέλος, η ΕΚΤ συμμετέχει σε πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της μακροπροληπτικής επίβλεψης. Θα συμβάλει στην επανεξέταση του ευρωπαϊκού μακροπροληπτικού πλαισίου των τραπεζών το 2022, ανταποκρινόμενη στο αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για παροχή συμβουλών και συντονίζοντας τη θέση της με αυτή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου και της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών.^[49] Επιπλέον, η ΕΚΤ συνεχίζει να προωθεί στα σχετικά φόρουμ συζητήσεων πρωτοβουλίες που στηρίζουν την πρόοδο προς την υιοθέτηση μιας μακροπροληπτικής προσέγγισης για τα μη τραπεζικά ιδρύματα (βλ. Πλαίσιο 5).

Συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου

Το 2021 η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει αναλυτική, στατιστική, υλικοτεχνική και διοικητική υποστήριξη στη Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ).^[50] Η ΕΚΤ παρείχε γενική υποστήριξη στο έργο του ΕΣΣΚ, ιδίως στους ακόλουθους τομείς: (α) συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα από τα μέτρα δημοσιονομικής στήριξης που εφαρμόστηκαν την περίοδο της πανδημίας,^[51] (β) προκλήσεις μακροπροληπτικής πολιτικής στο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων,^[52] (γ) ανάπτυξη μεθόδων μέτρησης κινδύνου για τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (βλ. Πλαίσιο 5 σχετικά με τη μακροπροληπτική προσέγγιση για τον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα)^[53] και (δ) κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.^[54] Η ΕΚΤ προήδρευσε επίσης της ομάδας εργασίας του ΕΣΣΚ που είναι αρμόδια για τις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (Task Force on Stress Testing)^[55] και συμμετείχε ενεργά σε διάφορες άλλες ομάδες εργασίας του, όπως στην ομάδα που συντάσσει το κείμενο της απάντησης στο αίτημα παροχής συμβουλών που απηύθυνε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εν όψει της επικείμενης επανεξέτασης του ευρωπαϊκού μακροπροληπτικού πλαισίου το 2022, στην ομάδα εμπειρογνωμόνων που μελετά την εφαρμογή ενός πλαισίου αξιολόγησης της κατεύθυνσης της μακροπροληπτικής πολιτικής,^[56] στην ομάδα δράσης που αναλύει τις συνέπειες της επικάλυψης μεταξύ των κεφαλαιακών απαιτήσεων^[57] και στην ευρωπαϊκή ομάδα αντιμετώπισης συστημικών κινδύνων στον κυβερνοχώρο (European Systemic Cyber Group), που αναπτύσσει μια μακροπροληπτική στρατηγική αξιολόγησης των συστημικών κυβερνοκινδύνων.

Λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με το ΕΣΣΚ δημοσιεύονται στον δικτυακό του τόπο και στις Ετήσιες Εκθέσεις του.

Πλαίσιο 4
Τα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας των τραπεζών και οι πιστώσεις προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις στη διάρκεια της πανδημίας

Κεντρικός σκοπός του πλαισίου κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας κατά τη Βασιλεία ΙΙΙ είναι να περιορίσει την πιθανότητα το τραπεζικό σύστημα να περιστείλει την προσφορά τραπεζικών πιστώσεων σε περιόδους κρίσεων. Για τον σκοπό αυτό, το πλαίσιο Βασιλεία ΙΙΙ και η ευρωπαϊκή του εφαρμογή θέσπισαν τη συνολική απαίτηση αποθεμάτων ασφαλείας (combined buffer requirement – CBR)^[58], το πρόσθετο κεφάλαιο που πρέπει να τηρούν οι τράπεζες σε περιόδους ευνοϊκής οικονομικής συγκυρίας, ώστε να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν σε περιόδους ύφεσης για να απορροφούν ζημίες και να ικανοποιούν τη ζήτηση πιστώσεων. Ωστόσο, η χρήση της CBR συνοδεύεται από κάποιους περιορισμούς, με κυριότερο το μέγιστο διανεμητέο ποσό (ΜΔΠ), με το οποίο επιβάλλεται ανώτατο όριο στη διανομή μερισμάτων, την επαναγορά ιδίων μετοχών και την καταβολή μεταβλητών αποδοχών (μπόνους).^[59]

Ορισμένοι παράγοντες είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε απροθυμία των τραπεζών να χρησιμοποιήσουν τα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας τους. Τέτοιοι δυνητικοί παράγοντες είναι μεταξύ άλλων η επιβολή ορίων στη διανομή μερισμάτων και ο φόβος στιγματισμού τους σε περίπτωση μείωσης του δείκτη κεφαλαιακής τους επάρκειας, η οποία ερμηνεύεται από τις αγορές ως μειωμένη φερεγγυότητα. Τελικά, εάν οι τράπεζες είναι απρόθυμες να χρησιμοποιήσουν τη CBR, υπάρχει το ενδεχόμενο, αντί να αποδεχθούν τη μείωση των δεικτών κεφαλαιακής τους επάρκειας, να αντιδράσουν σε μια υφιστάμενη ή αναμενόμενη κεφαλαιακή ζημία περιορίζοντας τις χορηγήσεις τους και συνεπώς την προσφορά πιστώσεων σε καιρό κρίσης, κάτι που είναι αντίθετο με την πρόθεση του πλαισίου των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας. Γιʼ αυτόν τον λόγο, οι αρχές προληπτικής εποπτείας μπορεί να αποφασίσουν να μειώσουν τη CBR, μειώνοντας ορισμένες συνιστώσες της, όπως το αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας^[60] ή το απόθεμα ασφαλείας συστημικού κινδύνου.^[61]

Η πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19) και τα κεφαλαιακά μέτρα που ελήφθησαν συνεπεία αυτής παρέχουν την ευκαιρία να εξεταστούν η αντίδραση των τραπεζών και η προθυμία τους να χρησιμοποιήσουν τα αποδεσμευόμενα αποθέματα ασφαλείας. Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ εισήλθαν στην πανδημία με σχετικά υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, οι οποίοι ενισχύθηκαν περαιτέρω με έκτακτες παρεμβάσεις πολιτικής. Έτσι, το τραπεζικό σύστημα της ζώνης του ευρώ ως σύνολο κατάφερε να ανταποκριθεί επιτυχώς στην κατακόρυφη άνοδο της ζήτησης επιχειρηματικών πιστώσεων. Η εξέταση όμως της αντίδρασης των επιμέρους τραπεζών στα μέτρα που ελήφθησαν επιτρέπει να διερευνηθεί η αποτελεσματικότητα δύο βασικών χαρακτηριστικών του μακροπροληπτικού πλαισίου, ακόμη και αν σειρά μέτρων στήριξης απέτρεψαν μέχρι στιγμής την υλοποίηση μεγάλης κλίμακας ζημιών στον τραπεζικό τομέα. Πρώτον, η αντίδραση των τραπεζών στις μειώσεις των αποθεμάτων ασφαλείας και σε άλλα μέτρα κεφαλαιακής ελάφρυνσης βοήθησε να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της χαλάρωσης τέτοιου είδους απαιτήσεων σε περιόδους πίεσης. Δεύτερον, η συμπεριφορά τραπεζών με μικρά κεφαλαιακά περιθώρια έναντι της CBR παρέχει πληροφορίες για τη ροπή των τραπεζών προς χρήση των αποθεμάτων ασφαλείας.

Η μείωση των αποθεμάτων ασφαλείας και άλλα μέτρα κεφαλαιακής ελάφρυνσης είχαν θετική επίδραση στη χορήγηση επιχειρηματικών δανείων το 2020, ιδίως στην περίπτωση τραπεζών των οποίων τα κεφάλαια απείχαν λιγότερο από τη CBR.^[62] Στη διάρκεια της πανδημίας οι αρχές προληπτικής εποπτείας μείωσαν τη CBR (μειώνοντας το αντικυκλικό απόθεμα ασφαλείας και το απόθεμα ασφαλείας συστημικού κινδύνου) και επέσπευσαν την αλλαγή σύνθεσης της απαίτησης του Πυλώνα 2, μειώνοντας το ποσοστό του κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (Common Equity Tier 1 – CET1), δηλ. του κεφαλαίου υψηλότερης ποιότητας, που χρειάζεται να έχουν οι τράπεζες για την κάλυψή της. Οι όγκοι χρηματοδότησης ήταν κατά 3% υψηλότεροι το 2020 για τις τράπεζες που επωφελήθηκαν από ό,τι για τις λοιπές τράπεζες, ενώ τα επιτόκια των επιχειρηματικών δανείων ήταν 7 μονάδες βάσης χαμηλότερα. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι αυτή η επίδραση ήταν μεγαλύτερη στην περίπτωση τραπεζών που είχαν επίπεδα κεφαλαίου κοντά στη CBR, γεγονός το οποίο δείχνει ότι οι τράπεζες είναι πρόθυμες να χρησιμοποιήσουν το κεφάλαιο πέραν της CBR, αλλά όχι την ίδια τη CBR (βλ. Διάγραμμα Α).

Τράπεζες με επίπεδα κεφαλαίου κοντά στη CBR μείωσαν τη χορήγηση επιχειρηματικών δανείων, επιβεβαιώνοντας περαιτέρω την απροθυμία των τραπεζών να χρησιμοποιήσουν τη CBR. Σύμφωνα με οικονομετρική ανάλυση, η εγγύτητα των κεφαλαίων προς τη CBR ήταν η βασική αιτία για τον χαμηλότερο κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες ρυθμό αύξησης των χορηγήσεων ορισμένων τραπεζών το 2020 συγκριτικά με άλλες τράπεζες. Αυτό μαρτυρεί ότι οι τράπεζες είναι απρόθυμες να χρησιμοποιήσουν τα αποθέματα ασφαλείας τους.

Η μείωση της προσφοράς πιστώσεων από τράπεζες τα κεφάλαια των οποίων απείχαν λιγότερο από τη CBR δυσχέρανε την πρόσβαση σε τραπεζικά δάνεια των εξαρτώμενων από αυτές μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων. Στη διάρκεια της πανδημίας ο τραπεζικός δανεισμός επιχειρήσεων με έκθεση σε τράπεζες κοντά στη CBR (δηλ. με ποσοστό άνω του 75% των προ της πανδημίας δανείων τους από τέτοιες τράπεζες) υπολειπόταν κατά 5,3% των τραπεζικών δανείων άλλων επιχειρήσεων, με τη διαφορά αυτή να αυξάνεται σε 7% στην περίπτωση επιχειρήσεων που δανείζονταν από μία μόνο τράπεζα (με επίπεδα κεφαλαίου κοντά στη CBR). Αυτό υποδηλώνει ότι σε περιόδους κρίσης είναι δύσκολο ίσως για τις επιχειρήσεις να δανειστούν από άλλη τράπεζα, το οποίο υπογραμμίζει πόσο σημαντική είναι η κεφαλαιακή βάση των τραπεζών για τη διατήρηση της πρόσβασης των πελατών τους σε χρηματοδότηση.

Η συμπεριφορά των επιμέρους τραπεζών στη διάρκεια της πανδημίας δείχνει ότι οι τράπεζες αντιδρούν θετικά στην αποδέσμευση των αποθεμάτων ασφαλείας και σε άλλες κεφαλαιακές ελαφρύνσεις, αλλά είναι απρόθυμες να χρησιμοποιήσουν τα αποθέματα ασφαλείας. Η μείωση των κεφαλαιακών απαιτήσεων και των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας αύξησε τα πέραν της CBR κεφάλαια, στηρίζοντας έτσι την προσφορά επιχειρηματικών πιστώσεων. Αυτό δείχνει ότι η μείωση των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας μπορεί να βοηθήσει να μετριαστούν δυνητικά υπερκυκλικές συμπεριφορές εντός του τραπεζικού συστήματος σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας. Ωστόσο, η συμπεριφορά τραπεζών με επίπεδα κεφαλαίου λίγο πάνω από τη CBR θα μπορούσε να μαρτυρεί την ύπαρξη προσκομμάτων στην ομαλή λειτουργία του πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας. Απαιτείται περισσότερη έρευνα – και από τη σκοπιά των μακροοικονομικών επιπτώσεων – για περαιτέρω έλεγχο και τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων που παρουσιάζονται στο παρόν πλαίσιο και ώστε να είναι δυνατή η εξαγωγή πιο μακροπρόθεσμων συμπερασμάτων.

Διάγραμμα A

Τα μέτρα κεφαλαιακής ελάφρυνσης στηρίζουν την προσφορά πιστώσεων

Εκτιμώμενη επίδραση των μέτρων κεφαλαιακής ελάφρυνσης σε συνάρτηση με την απόσταση του κεφαλαίου των τραπεζών από τη CBR

(αριστερά: ποσοστιαίες μεταβολές όγκου πιστώσεων, δεξιά: μεταβολές επιτοκίων χορηγήσεων σε ποσοστιαίες μονάδες)

3.3 Μικροπροληπτικές δραστηριότητες για τη διασφάλιση της ευρωστίας επιμέρους τραπεζών

Με τη βελτίωση των οικονομικών προοπτικών στη διάρκεια του 2021, η ΕΚΤ ανακοίνωσε τη σταδιακή άρση ορισμένων εποπτικών μέτρων που είχαν θεσπιστεί για να επιτρέψουν στις τράπεζες να συνεχίσουν καθʼ όλη τη διάρκεια της πανδημίας τη χρηματοδότηση της οικονομίας. Τον Ιούλιο η ΕΚΤ αποφάσισε να μην παρατείνει πέραν της 30.9.2021 τη σύστασή της προς όλες τις τράπεζες να αναστείλουν ή να περιορίσουν τη διανομή μερισμάτων ή την επαναγορά ιδίων μετοχών, αλλά προειδοποίησε ότι οι τράπεζες έπρεπε να παραμείνουν συνετές και να μην υποτιμήσουν τον κίνδυνο τυχόν περαιτέρω ζημίες να επιδράσουν αργότερα αρνητικά στην εξέλιξη της κεφαλαιακής τους επάρκειας καθώς θα λήγουν τα μέτρα στήριξης. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ εστίασε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον της το 2021 στον πιστωτικό κίνδυνο και ειδικότερα στην επαρκή ταξινόμηση και μέτρηση των κινδύνων στους ισολογισμούς των τραπεζών και στην ετοιμότητα των τραπεζών να αντιμετωπίσουν εγκαίρως περιπτώσεις δανειοληπτών σε δυσχέρεια. Τον Ιούνιο η ΕΚΤ παρέτεινε έως τον Μάρτιο του 2022 το μέτρο της ελάφρυνσης ως προς τον δείκτη μόχλευσης των τραπεζών, λαμβάνοντας υπόψη και τις έκτακτες νομισματικές συνθήκες. Όλες οι αποφάσεις σχετικά με τις εποπτικές ελαφρύνσεις της ΕΚΤ, καθώς και για την πρόσθετη έμφαση στον πιστωτικό κίνδυνο, γνωστοποιήθηκαν στις τράπεζες και το κοινό μέσα από τις δημόσιες απαντήσεις της σε Συχνές Ερωτήσεις, δελτία τύπου, αναρτήσεις σε ιστολόγια και ομιλίες.

Η ΕΚΤ διενήργησε άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για ορισμένες μεγάλες και μεσαίου μεγέθους τράπεζες υπό την άμεση εποπτεία της. Από τα αποτελέσματα, τα οποία δημοσιεύθηκαν τον Ιούλιο του 2021, προκύπτει ότι το τραπεζικό σύστημα της ζώνης του ευρώ είναι σε θέση να αντεπεξέλθει επιτυχώς σε ενδεχόμενη περαιτέρω επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών. Η ΕΚΤ δημοσίευσε για πρώτη φορά πληροφορίες για επιμέρους τράπεζες που δεν περιλαμβάνονται στις πανευρωπαϊκές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της EBA, αλλά εποπτεύονται απευθείας από την ΕΚΤ. Επιπλέον, η ΕΚΤ ολοκλήρωσε τις συνολικές αξιολογήσεις δύο ιταλικών τραπεζών, μίας εσθονικής τράπεζας και μίας λιθουανικής τράπεζας, μετά την ταξινόμησή τους ως σημαντικών ιδρυμάτων. Συνολική αξιολόγηση απαιτείται για όλες τις τράπεζες που υπάγονται ή είναι πιθανόν να υπαχθούν στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ. Η αξιολόγηση αυτή περιλαμβάνει άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και έλεγχο της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού (asset quality review – AQR). Τα αποτελέσματα των συνολικών αξιολογήσεων έδειξαν ότι καμία από τις τέσσερις τράπεζες δεν παρουσιάζει υστέρηση κεφαλαίων. Εντούτοις, οι τράπεζες θα πρέπει να προβούν στις ενέργειες που υπαγορεύουν τα αποτελέσματα της άσκησης και τα ευρήματα του ελέγχου της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού.

Η ΕΚΤ συνέχισε επίσης τις εργασίες της για μετά το Brexit. Μετά τη λήξη στις 31.12.2020 της μεταβατικής περιόδου (στη διάρκεια της οποίας το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθούσε να δεσμεύεται από το δίκαιο της ΕΕ), η ΕΚΤ συνέχισε να παρακολουθεί, στο πλαίσιο της εποπτείας που ασκεί σε συνεχή βάση, την εφαρμογή των επιδιωκόμενων μετά το Brexit μοντέλων λειτουργίας των επηρεαζόμενων τραπεζών ώστε να διασφαλιστεί ότι τηρούνται τα συμφωνημένα χρονοδιαγράμματα. Παράλληλα, ξεκίνησε μια εναρμονισμένη αξιολόγηση (desk mapping review) των πρακτικών συγκεντρωτικής διαχείρισης κινδύνων που εφαρμόζονται από νεοσυσταθείσες ευρωπαϊκές θυγατρικές διεθνών τραπεζικών ομίλων.

Η ΕΚΤ ολοκλήρωσε τη στοχευμένη αξιολόγηση των εσωτερικών υποδειγμάτων των σημαντικών ιδρυμάτων (targeted review of significant institutions’ internal models – TRIM). Στο πλαίσιο της TRIM, η οποία ξεκίνησε το 2016, η ΕΚΤ διενήργησε 200 επιτόπιες διερευνήσεις υποδειγμάτων σε 65 σημαντικές τράπεζες, οι οποίες κάλυψαν τα εσωτερικά υποδείγματα για τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς και τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου. Συνολικά, η αξιολόγηση επιβεβαίωσε ότι οι τράπεζες μπορούν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τα εσωτερικά τους υποδείγματα για τον υπολογισμό των απαιτήσεων τήρησης ιδίων κεφαλαίων, σε ορισμένες περιπτώσεις με την επιφύλαξη των εποπτικών μέτρων. Η TRIM βελτίωσε την αξιοπιστία και τη συγκρισιμότητα μεταξύ των αποτελεσμάτων των εσωτερικών υποδειγμάτων των τραπεζών και βοήθησε να περιοριστεί η μη συνδεόμενη με τον κίνδυνο μεταβλητότητα των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού.

Από τις 26.6.2021 η ΕΚΤ ανέλαβε την εποπτεία των συστημικών επιχειρήσεων επενδύσεων στις χώρες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Από το 2021 οι επιχειρήσεις επενδύσεων υπάγονται σε ένα νέο ευρωπαϊκό κανονιστικό καθεστώς που αντανακλά καλύτερα τους πραγματικούς κινδύνους που αναλαμβάνουν οι διάφοροι τύποι επιχειρήσεων επενδύσεων και επιτρέπει την αποτελεσματικότερη εποπτεία τους. Οι μεγαλύτερου μεγέθους και συστημικής σημασίας επιχειρήσεις επενδύσεων θα πρέπει να υποβάλλουν αίτηση αδειοδότησης πιστωτικού ιδρύματος και, αφού λάβουν τη σχετική άδεια, τίθενται υπό την εποπτεία της ΕΚΤ. Στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία υπάγονται επιχειρήσεις επενδύσεων που παρέχουν βασικές υπηρεσίες αγοράς και επενδυτικής τραπεζικής και άρα, όπως και οι τράπεζες, εκτίθενται σε πιστωτικό κίνδυνο και κίνδυνο αγοράς.

Στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων προσπαθειών της για ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας, η ΕΚΤ ξεκίνησε σειρά δημόσιων διαβουλεύσεων. Η πρώτη διαβούλευση αφορούσε τις αξιολογήσεις καταλληλότητας, για τις οποίες η ΕΚΤ δημοσίευσε αναθεωρημένο και πληρέστερο οδηγό. Ο αναθεωρημένος οδηγός εξηγεί τις πολιτικές που εφαρμόζει η ΕΚΤ κατά την αξιολόγηση της καταλληλότητας επιμέρους μελών της διοίκησης των άμεσα εποπτευόμενων τραπεζών και περιγράφει τις επαυξημένες εποπτικές προσδοκίες σχετικά με τη συλλογική καταλληλότητα των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών και την ατομική ευθύνη των μελών τους. Περιγράφει επίσης τη διαδικασία επαναξιολόγησης των μελών των διοικητικών οργάνων σε περίπτωση που ανακύψουν νέα δεδομένα που δυνητικά επηρεάζουν την καταλληλότητά τους. Επιπλέον δημοσιεύθηκε αναθεωρημένο ερωτηματολόγιο καταλληλότητας, με στόχο την περαιτέρω σύγκλιση ως προς την εποπτεία της καταλληλότητας μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Η δεύτερη διαβούλευση αφορούσε την αναθεώρηση του εναρμονισμένου πλαισίου άσκησης των δικαιωμάτων και των διακριτικών ευχερειών που παρέχει στην ΕΚΤ το δίκαιο της ΕΕ κατά την εποπτεία των τραπεζών. Η ΕΚΤ πρότεινε αναθεωρήσεις των πολιτικών της με σκοπό κυρίως να ληφθούν υπόψη οι νομοθετικές αλλαγές μετά την αρχική δημοσίευσή τους το 2016. Στην πλειονότητά τους οι αναθεωρήσεις αφορούσαν δικαιώματα και διακριτικές ευχέρειες κατά την εφαρμογή των απαιτήσεων ρευστότητας. H διαβούλευση κάλυψε πολλές πτυχές της εποπτείας, μεταξύ άλλων τη χορήγηση αδειών σε τράπεζες που επιδιώκουν να μειώσουν το κεφάλαιό τους, τη μεταχείριση ορισμένων ανοιγμάτων κατά τον υπολογισμό του δείκτη μόχλευσης, καθώς και ορισμένες εξαιρέσεις από το όριο των μεγάλων ανοιγμάτων.

Η τρίτη διαβούλευση αφορούσε σχέδιο Oδηγού για την κοινοποίηση πράξεων τιτλοποίησης, που αποσαφηνίζει τις πληροφορίες που απαιτεί η ΕΚΤ από τράπεζες υπό την άμεση εποπτεία της που ενεργούν ως μεταβιβάζοντα ιδρύματα ή ανάδοχοι σε τιτλοποιήσεις. Τον Μάιο του 2021 η ΕΚΤ είχε ανακοινώσει την απόφασή της να διασφαλίσει τη συμμόρφωση των τραπεζών υπό την άμεση εποπτεία της με τις απαιτήσεις διατήρησης κινδύνου, διαφάνειας και επανατιτλοποίησης για όλες τις τιτλοποιήσεις, όπως προβλέπονται στα άρθρα 6, 7 και 8 του Κανονισμού της ΕΕ για τις τιτλοποιήσεις. Η σχετική ανακοίνωση έγινε μετά από διευκρινίσεις επί του Κανονισμού ως μέρος της ευρωπαϊκής Δέσμης Μέτρων για την Ανάκαμψη των Κεφαλαιαγορών, οι οποίες αναφέρουν ρητώς ότι οι εν λόγω απαιτήσεις είναι προληπτικής φύσεως και συνεπώς η τήρησή τους θα πρέπει να εποπτεύεται από τις αρμόδιες αρχές προληπτικής εποπτείας.

Η ΕΚΤ δημοσίευσε επίσης, με τη συγκατάθεση της εκάστοτε συνυπογράφουσας αρχής, τα εποπτικά Μνημόνια Συνεννόησης που είχε συνάψει το 2021.

Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό της τόπο και στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2021.

3.4 Η συμβολή της ΕΚΤ σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες πολιτικής

Το 2021 ολοκληρώθηκαν ή ξεκίνησαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις του κανονιστικού πλαισίου προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα είναι σε θέση να απορροφήσει τους κλονισμούς που προκάλεσε η πανδημία. Εντούτοις, υπάρχουν ακόμη σοβαρά νομικά και θεσμικά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν ώστε οι ευρωπαϊκές τράπεζες να μπορέσουν να λειτουργήσουν εντός ενός πραγματικά ενοποιημένου πλαισίου. Ειδικότερα, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες στους εξής τομείς: ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και εφαρμογή των τελικών μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ, περαιτέρω ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών με ταυτόχρονη ενίσχυση του κανονιστικού πλαισίου των μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, έκδοση κανονισμών για τα κρυπτοστοιχεία (crypto-assets) και τα σταθερά κρυπτονομίσματα, καθώς και αντιμετώπιση των κλιματικών κινδύνων.

Ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης

Οι τράπεζες των χωρών που συμμετέχουν στην τραπεζική ένωση επωφελήθηκαν από την ισχυρή στήριξη με μέτρα πολιτικής προς την πραγματική οικονομία, αλλά και από τις βελτιώσεις του κανονιστικού και εποπτικού πλαισίου, που ενίσχυσαν την κεφαλαιακή τους βάση. Εντούτοις, απαιτείται περαιτέρω ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης. Η ΕΚΤ συνέχισε το 2021 να συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση και βελτίωση των κρίσιμης σημασίας χαρακτηριστικών της τραπεζικής ένωσης. Συνέβαλε στις συζητήσεις πολιτικής σχετικά με τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης των καταθέσεων, τη βελτίωση των δυνατοτήτων διασυνοριακής λειτουργίας των τραπεζών εντός της τραπεζικής ένωσης, τον περιορισμό των εναπομενόντων κινδύνων, αλλά και την ενίσχυση της εργαλειοθήκης διαχείρισης κρίσεων και τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών επιλογών σε καταστάσεις κρίσης. Όπως και τα προηγούμενα έτη, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στη σύνταξη κοινής έκθεσης με τίτλο “Μonitoring report on risk reduction indicators”. Οι εκθέσεις αυτές χρησιμεύουν ως βάση για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων σχετικά με την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης.

Καθʼ όλη τη διάρκεια του 2021 η βελτίωση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων είχε ιδιαίτερη βαρύτητα στις εργασίες για την τραπεζική ένωση. Η ΕΚΤ συνεισέφερε στον διάλογο μέσω της συμβολής της στη στοχευμένη διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την επανεξέταση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και ασφάλισης καταθέσεων. Το κείμενο αυτό περιέχει προτάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης τραπεζών σε κρίση τόσο πριν όσο και αφού αυτές περιέλθουν σε κατάσταση αφερεγγυότητας. Επίσης το 2021 η ΕΚΤ παρακολούθησε και συνεισέφερε στις τεχνικές αναλύσεις που έλαβαν χώρα στα καθʼ ύλην αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα για την εφαρμογή κοινού πιστοδοτικού εργαλείου (common backstop) για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης. Το εργαλείο αυτό θα ενισχύσει περαιτέρω το πλαίσιο εξυγίανσης των τραπεζών, διπλασιάζοντας τους χρηματοδοτικούς πόρους που καθίστανται διαθέσιμοι μέσω του Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης για την εξυγίανση των τραπεζών.

Εφαρμογή των τελικών μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ

Η εφαρμογή των τελικών μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ είναι αναγκαία προϋπόθεση για να αντιμετωπιστούν οι αδυναμίες του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου κεφαλαιακών απαιτήσεων, καθώς και για να ενισχυθεί περαιτέρω η μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι κανονιστικές πρωτοβουλίες που θεσπίστηκαν σε διεθνές επίπεδο μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση ενίσχυσαν την ικανότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος να αντεπεξέρχεται σε σοβαρούς απρόβλεπτους κλονισμούς, όπως η πανδημία. Η τελική δέσμη μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ επιδιώκει να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του σημερινού πλαισίου, μεταξύ άλλων με τη θέσπιση κατώτατου ορίου στις κεφαλαιακές απαιτήσεις (output floor), όπως αυτές υπολογίζονται από τις ίδιες τις τράπεζες με βάση τα εσωτερικά τους υποδείγματα.

Η ΕΚΤ έχει επανειλημμένως τονίσει τη σημασία της τήρησης των διεθνών χρηματοπιστωτικών προτύπων. Προς τον σκοπό αυτό, τον Σεπτέμβριο του 2021 η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών σε ανοικτή επιστολή τους προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστήριξαν την ανάγκη για πλήρη, έγκαιρη και συνεπή εφαρμογή της τελικής δέσμης μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ.^[69] Η επιστολή υπογράμμιζε την προηγούμενη συμβουλή τους προς την Επιτροπή και επαναλάμβανε την άποψή τους ότι η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ, όπως έχουν συμφωνηθεί διεθνώς, αναμένεται να έχει μικρό κόστος μετάβασης, το οποίο θα υπεραντισταθμιστεί από τα μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη.^[70]

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ επιδοκίμασε τις προτάσεις που δημοσίευσε στις 27.10.2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή περί τροποποίησης του Κανονισμού και της Οδηγίας για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις (CRR και CRD) με σκοπό την εφαρμογή των τελικών μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ. Η Επιτροπή προέκρινε την πιστή εφαρμογή του κατώτατου ορίου κεφαλαιακών απαιτήσεων (output floor) στην ΕΕ, επιπρόσθετα προς τις διεθνώς συμφωνημένες απαιτήσεις (single stack approach), αλλά οι προτάσεις της περιείχαν και ορισμένες επιλογές εφαρμογής, αποκλίσεις έναντι της συμφωνίας της Βασιλείας και μακρές μεταβατικές περιόδους, οι οποίες αφήνουν πιθανώς ορισμένους κινδύνους χωρίς επαρκή κάλυψη και γιʼ αυτό προκαλούν προβληματισμό από πλευράς προληπτικής εποπτείας.^[71] Η ΕΚΤ προτίθεται να διατυπώσει αναλυτικότερες απόψεις σε προσεχείς γνωμοδοτήσεις της επί των νομοθετικών προτάσεων.

Προώθηση της ένωσης κεφαλαιαγορών

Το 2021 η ΕΚΤ συνέχισε να τονίζει την ανάγκη προώθησης της ένωσης κεφαλαιαγορών (capital markets union – CMU), η οποία αναμένεται ειδικότερα να στηρίξει την ανάκαμψη από την πανδημία, να διευκολύνει την προσαρμογή στο Brexit, και να συμβάλει στη χρηματοδότηση κλιματικών επενδύσεων και της ψηφιακής μετάβασης. Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ επανέλαβε την ανάγκη να υλοποιηθεί πλήρως και χωρίς καθυστερήσεις το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ένωση κεφαλαιαγορών του 2020 (2020 CMU action plan), χαιρετίζοντας τις νομοθετικές προτάσεις του Νοεμβρίου 2021, ενώ παράλληλα προέτρεψε σε περαιτέρω πρόοδο. Συγκεκριμένα, η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών εμποδίων – π.χ. των διαφορών μεταξύ χωρών ως προς τους κανόνες αφερεγγυότητας και την προστασία και φορολόγηση των επενδυτών – και η ενίσχυση της διασυνοριακής εποπτείας είναι σημαντικά στοιχεία για την προώθηση της ένωσης κεφαλαιαγορών. Η ΕΚΤ έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις πράσινες κεφαλαιαγορές. Οι κεφαλαιαγορές διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην επίτευξη των φιλόδοξων κλιματικών στόχων της ΕΕ, όπως υπογραμμίστηκε στο Macroprudential Bulletin του Οκτωβρίου 2021 και στην έκθεση Financial Stability Review του Νοεμβρίου 2021. Η ΕΚΤ τόνισε ότι η περαιτέρω ανάπτυξη μεγάλων και ενοποιημένων πράσινων κεφαλαιαγορών στην ΕΕ θα απαιτήσει αποφασιστική δράση για την ενίσχυση των δομών και των προτύπων τους ώστε να μειωθεί η κατάτμηση και να περιοριστεί ο κίνδυνος ψευδεπίγραφης οικολογικής ταυτότητας (“greenwashing”), αλλά και να εξασφαλιστεί η συνολική δέσμευση των επιχειρήσεων όσον αφορά την πράσινη μετάβαση. Επιπλέον, οι πράσινες κεφαλαιαγορές θα δεχθούν ώθηση εάν κατά την πορεία προς την ένωση κεφαλαιαγορών δοθεί έμφαση στην πράσινη διάσταση ή σε μέτρα που στοχεύουν στην αύξηση της κεφαλαιακής χρηματοδότησης για την ενθάρρυνση της καινοτομίας.

Διαμόρφωση του κανονισμού για τα κρυπτοστοιχεία (crypto-assets) και τα σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins)

Ως απάντηση στην πρόταση Κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Αγορές Κρυπτοστοιχείων (Κανονισμός “MiCA”), η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμη τον Φεβρουάριο του 2021, με την οποία πρότεινε να αποσαφηνιστούν και να ενισχυθούν ορισμένες απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας, καθώς και ο ρόλος της ΕΚΤ και των άλλων μελών του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών. Επισήμανε τους κινδύνους που συνδέονται με τη χρήση ορισμένων τύπων σταθερών κρυπτονομισμάτων (stablecoins) για σκοπούς πληρωμών και υποστήριξε ότι οι εκδότες σταθερών κρυπτονομισμάτων θα πρέπει να υπάγονται σε αυξημένες εποπτικές απαιτήσεις, π.χ. υποχρεωτική διενέργεια ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, επιβολή απαιτήσεων ρευστότητας εξίσου αυστηρών ή και αυστηρότερων σε σχέση με τις προβλεπόμενες στον Κανονισμό για τα Αμοιβαία Κεφάλαια της Χρηματαγοράς. Η ΕΚΤ τάχθηκε επίσης υπέρ της εποπτείας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, που θα εξασφαλίζει ολοκληρωμένη αξιολόγηση των κινδύνων και θα αποτρέπει την κατάτμηση, δεδομένου του διασυνοριακού χαρακτήρα των κρυπτοστοιχείων και των σταθερών κρυπτονομισμάτων. Τον Νοέμβριο η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμη επί πρότασης κανονισμού για την επέκταση των απαιτήσεων ιχνηλασιμότητας στις μεταφορές κρυπτοστοιχείων. Η ΕΚΤ συνέχισε να συνεισφέρει ενεργά στις συζητήσεις στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών που είχαν ως θέμα τα κρυπτοστοιχεία και τα σταθερά κρυπτονομίσματα.

Ενίσχυση του κανονιστικού πλαισίου για τα μη τραπεζικά ιδρύματα

Η ΕΚΤ συνέχισε το 2021 να συμβάλλει στις συζητήσεις σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο με θέμα τη διαμόρφωση πολιτικής για τον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα υπό το φως της εμπειρίας από την πανδημική αναταραχή. Τον Απρίλιο η ΕΚΤ δημοσίευσε τεύχος του Macroprudential Bulletin αφιερωμένο στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα,^[72] το οποίο ανέλυσε τις ευπάθειες που ανέκυψαν στη διάρκεια της πανδημίας και υποστήριξε την ανάγκη μιας μακροπροληπτικής προσέγγισης με σκοπό την επαρκή αντιμετώπιση των συστημικών κινδύνων που πηγάζουν από αυτόν τον τομέα. Τον Ιούλιο του 2021 το Ευρωσύστημα δημοσίευσε την απάντησή του στη διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών αναφορικά με μεταρρυθμίσεις πολιτικής για τα αμοιβαία κεφάλαια της χρηματαγοράς στην ΕΕ, όπου υποστήριξε την ανάγκη μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου των αμοιβαίων κεφαλαίων της χρηματαγοράς για την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους μέσω του δραστικού περιορισμού των αναντιστοιχιών ρευστότητάς τους.

Συμβολή σε συζητήσεις πολιτικής σχετικά με την κλιματική αλλαγή και στη διαμόρφωση συναφούς κανονιστικού πλαισίου για το χρηματοπιστωτικό σύστημα της ΕΕ

Η ΕΚΤ συνέχισε να αξιολογεί και να παρακολουθεί τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και συνέβαλε στις συναφείς συζητήσεις πολιτικής σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Μαζί με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου, δημοσίευσε έκθεση, η οποία παρέχει σημαντικές αναλύσεις και θέτει τις βάσεις για επιστημονικά τεκμηριωμένες (evidence-based) δράσεις.^[73] Επιπλέον, τον Οκτώβριο του 2021 δημοσίευσε τεύχος του Macroprudential Bulletin αφιερωμένο στους κινδύνους και τις ευκαιρίες που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή.^[74] Τα άρθρα εξέτασαν ζητήματα σχετικά με την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στο θεσμικό πλαίσιο της τραπεζικής εποπτείας και την πιθανή ανάγκη παρεμβάσεων μακροπροληπτικής πολιτικής. Στο ίδιο τεύχος προτεινόταν επίσης η εφαρμογή μακροπροληπτικής προσέγγισης στις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, σε αναγνώριση του συστημικού χαρακτήρα των κλιματικών κινδύνων.

Η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στη διαμόρφωση του συναφούς θεσμικού πλαισίου στην ΕΕ. Έδωσε ώθηση στις προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ, εκδίδοντας γνώμη επί πρότασης Κανονισμού σχετικά με τα ευρωπαϊκά πράσινα ομόλογα. Η ΕΚΤ κρίνει αναγκαίο να υπάρξει δέσμευση ώστε το πρότυπο πράσινων ομολόγων (EU green bond standard) να καταστεί το κύριο πρότυπο εντός της ΕΕ προκειμένου να δημιουργηθεί μια αγορά πράσινων ομολόγων η οποία να συνάδει με την Ταξινομία της ΕΕ και να περιορίζεται ο κίνδυνος χρήσης ψευδεπίγραφης οικολογικής ταυτότητας (greenwashing). Η ΕΚΤ εξέδωσε επίσης γνώμη σχετικά με πρόταση Oδηγίας όσον αφορά την Yποβολή Eκθέσεων Bιωσιμότητας από τις Eταιρείες (CSRD). Έκρινε ότι η προτεινόμενη Οδηγία είναι ένα θετικό και απαραίτητο βήμα για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας, της ποιότητας και της συνέπειας των πληροφοριών βιωσιμότητας σε επίπεδο ΕΕ, καθώς και για την κάλυψη του κενού δεδομένων το οποίο παρακωλύει τη διαμόρφωση κατάλληλης πολιτικής σε θέματα βιωσιμότητας, καθώς και πλαισίων για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των συναφών κινδύνων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

4 Ομαλή λειτουργία των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών

Το Ευρωσύστημα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη, τη λειτουργία και την επίβλεψη των υποδομών της αγοράς και των μηχανισμών που διευκολύνουν την ασφαλή και αποδοτική ροή πληρωμών, τίτλων και ασφαλειών σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Λειτουργεί επίσης ως καταλύτης για την ενοποίηση και την καινοτομία στην αγορά πληρωμών και τίτλων. Ανταποκρινόμενο στον ψηφιακό μετασχηματισμό, στις νέες κανονιστικές απαιτήσεις και στις μεταβαλλόμενες ανάγκες των χρηστών, το Ευρωσύστημα επανεξετάζει και ανανεώνει τις υφιστάμενες υποδομές, πολιτικές και στρατηγικές της αγοράς, αλλά και διερευνά νέες τεχνολογίες, ψηφιακά νομίσματα και εξελίξεις στα κρυπτοστοιχεία.

4.1 Υπηρεσίες TARGET

Οι Υπηρεσίες TARGET του Ευρωσυστήματος περιλαμβάνουν τρεις υπηρεσίες διακανονισμού: (α) το TARGET2, σύστημα διακανονισμού σε συνεχή χρόνο (ΣΔΣΧ) για συναλλαγές πληρωμών σε ευρώ που υποστηρίζουν τις πράξεις νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, καθώς και για διατραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές, (β) το TARGET2-Securities (T2S), ενιαία πλατφόρμα για τον διακανονισμό τίτλων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, και (γ) την υπηρεσία διακανονισμού άμεσων πληρωμών του TARGET (TARGET Instant Payment Settlement – TIPS), η οποία επιτρέπει στους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών να προσφέρουν στους πελάτες τους άμεση μεταφορά κεφαλαίων, όλο το 24ωρο, κάθε ημέρα του έτους.

Περίπου 1.000 τράπεζες χρησιμοποιούν το TARGET2 για την εκκίνηση εντολών πληρωμής σε ευρώ, είτε για δικό τους λογαριασμό είτε για λογαριασμό πελατών τους. Αν συνυπολογιστούν τα υποκαταστήματα και οι θυγατρικές, περισσότερες από 43.000 τράπεζες ανά τον κόσμο είναι προσβάσιμες μέσω του TARGET2. Το 2021 το TARGET2 επεξεργαζόταν κατά μέσο όρο 373.467 πληρωμές ημερησίως, με μέση ημερήσια αξία 1,87 τρισεκ. ευρώ. Πρόκειται για αύξηση 8,25% του ημερήσιου όγκου πληρωμών σε σύγκριση με το 2020.^[75]

Το 2022 το Ευρωσύστημα θα αντικαταστήσει το TARGET2 με το T2, το οποίο θα αποτελείται αφενός από ένα νέο ΣΔΣΧ και αφετέρου από την κεντρική διαχείριση ρευστότητας που θα βελτιστοποιήσει τη διαχείριση ρευστότητας σε όλες τις Υπηρεσίες TARGET. Το Τ2 θα χρησιμοποιεί το πρότυπο σύνταξης και διαβίβασης μηνυμάτων ISO 20022 και θα έχει τη δυνατότητα να υποστηρίζει πληρωμές σε περισσότερα νομίσματα.

Το έργο υλοποίησης του T2 εισήλθε στη φάση δοκιμών χρηστών στo τέλoς του 2021 και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία τον Νοέμβριο του 2022. Καίριο στοιχείο του εγχειρήματος είναι η ανάπτυξη του Ενιαίου Διαύλου Υποδομών Αγοράς του Ευρωσυστήματος (Eurosystem Single Market Infrastructure Gateway – ESMIG), ο οποίος θα αποτελέσει ένα ενιαίο σημείο πρόσβασης για την εισερχόμενη και εξερχόμενη επικοινωνία όλων των Υπηρεσιών TARGET. Το 2021 συνεχίστηκαν οι προετοιμασίες για τη μετάπτωση των Υπηρεσιών TARGET στον ESMIG.

Η πλατφόρμα T2S συνδέει 20 κεντρικά αποθετήρια τίτλων (ΚΑΤ) από 20 ευρωπαϊκές αγορές, επιτρέποντας τον διακανονισμό τίτλων σε ευρώ και κορώνες Δανίας. Το 2021 το T2S επεξεργαζόταν κατά μέσο όρο 726.271 συναλλαγές ημερησίως, με μέση ημερήσια αξία 691,10 δισεκ. ευρώ. Ξεκίνησαν εργασίες για την ένταξη νέων ΚΑΤ στο T2S, συγκεκριμένα της Euroclear Bank.

Το 2020 ενσωματώθηκε μηχανισμός κυρώσεων εντός του T2S που υποστηρίζει τη συμμόρφωση των ΚΑΤ προς τις υποχρεώσεις τους βάσει του καθεστώτος πειθαρχίας (settlement discipline regime) που προβλέπει ο Κανονισμός για τα Κεντρικά Αποθετήρια Τίτλων. Οι δοκιμές αυτού του νέου, σύνθετου μηχανισμού συνεχίστηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021 εν όψει της έναρξης ισχύος των σχετικών διατάξεων του Κανονισμού τον Φεβρουάριο του 2022.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021 η ΕΚΤ λάμβανε μέτρα για την επίτευξη πανευρωπαϊκής προσβασιμότητας στις άμεσες πληρωμές μέσω της υπηρεσίας διακανονισμού άμεσων πληρωμών του TARGET (TARGET Instant Payments Settlement – TIPS). Σύμφωνα με τα μέτρα για πανευρωπαϊκή προσβασιμότητα που ενέκρινε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ στα μέσα του 2020, 2.235 Πάροχοι Υπηρεσιών Πληρωμών (Payment Service Providers – PSPs) που έχουν προσχωρήσει στο σχήμα SCT Inst και είναι προσβάσιμοι μέσω του TARGET2 θα καταστούν επίσης προσβάσιμοι μέσω ενός λογαριασμού TIPS, είτε ως συμμετέχοντες είτε μέσω άλλου παρόχου υπηρεσιών πληρωμών έως το τέλος του α΄ τριμήνου του 2022. Τον ίδιο χρόνο περίπου και τα 11 αυτοματοποιημένα συστήματα εκκαθάρισης που παρέχουν υπηρεσίες άμεσων πληρωμών θα πρέπει να προχωρήσουν στη μετάπτωση των τεχνικών τους λογαριασμών από το TARGET2 στο TIPS. Η μετάπτωση αυτή θα πραγματοποιηθεί σε τρία κύματα. Λόγω της δυνατότητάς της να υποστηρίζει περισσότερα νομίσματα, η υπηρεσία TIPS προσελκύει το ενδιαφέρον κεντρικών τραπεζών εκτός του ευρώ. Ως εκ τούτου, από τον Μάιο του 2022 η Sveriges Riksbank θα παρέχει υπηρεσίες διακανονισμού άμεσων πληρωμών σε κορώνες Σουηδίας μέσω του TIPS, ενώ αντίστοιχες υπηρεσίες διακανονισμού σε κορώνες Δανίας θα παρέχονται στο TIPS το αργότερο έως τον Νοέμβριο του 2025 και από την Danmarks Nationalbank. Μετά την απόφαση της Sveriges Riksbank και της Danmarks Nationalbank να ενταχθούν στην πλατφόρμα και να αξιοποιήσουν τη δυνατότητα της υπηρεσίας να υποστηρίζει περισσότερα νομίσματα, η Norges Bank εκδήλωσε ενδιαφέρον να ενταχθεί στην υπηρεσία TIPS για τον διακανονισμό άμεσων πληρωμών σε κορώνες Νορβηγίας.

Το 2020 ξεκίνησαν εργασίες για τη διερεύνηση της δυνατότητα της υπηρεσίας TIPS για διακανονισμό συναλλαγών μεταξύ διαφορετικών νομισμάτων. Τον Ιούνιο του 2021 η ΕΚΤ και η Sveriges Riksbank ανακοίνωσαν ότι και τα δύο ιδρύματα εξακολουθούν να διερευνούν πώς θα μπορούσε το TIPS να υποστηρίξει τον διακανονισμό άμεσων πληρωμών μεταξύ ευρώ και κορωνών Σουηδίας.

Εκτός από τις τρεις υπηρεσίες διακανονισμού, το Ευρωσύστημα αναπτύσσει μια νέα Υπηρεσία TARGET, το Σύστημα Διαχείρισης Ασφαλειών του Ευρωσυστήματος (Eurosystem Collateral Management System – ECMS), το οποίο θα αποτελέσει ένα ενοποιημένο σύστημα ικανό να διαχειρίζεται τα περιουσιακά στοιχεία που χρησιμοποιούνται ως εξασφαλίσεις στις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος για όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ. Το εν λόγω έργο πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία τον Νοέμβριο του 2023. Το 2021 ολοκληρώθηκε η ανάπτυξη του συστήματος και ξεκίνησαν οι Δοκιμές Αποδοχής (Acceptance Testing) και η προετοιμασία για τις Δοκιμές Χρηστών (User Testing). Προτεραιότητα στη διάρκεια του έτους ήταν να διασφαλιστεί ότι οι εταίροι του ECMS διαθέτουν το απαραίτητο υποστηρικτικό υλικό για να προβούν στις εσωτερικές προσαρμογές τους. Για να διευκολύνει τη διαμόρφωση κοινής αντίληψης και την αποτελεσματική προετοιμασία, το Ευρωσύστημα διοργάνωσε τακτικά εργαστήρια με ΚΑΤ και φορείς τριμερούς διαχείρισης ασφαλειών και δημοσίευσε στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ πληροφορίες για τα μηνύματα και τα ορόσημα ετοιμότητας.

4.2 Επίβλεψη και δραστηριότητες κεντρικής εκδοτικής τράπεζας

Το Ευρωσύστημα θέτει στόχους επίβλεψης για τις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών και τις πληρωμές στη ζώνη του ευρώ, υιοθετώντας ειδικούς κανονισμούς, πρότυπα, κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις, παρακολουθώντας την εφαρμογή τους και προωθώντας αλλαγές, όπου κρίνεται αναγκαίο. Επιπλέον, ως κεντρική εκδοτική τράπεζα για το ευρώ, το Ευρωσύστημα συμμετέχει σε συμφωνίες συλλογικής επίβλεψης και διαχείρισης κρίσεων για υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών με σημαντικές δραστηριότητες σε ευρώ.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε το 2021 στην αξιολόγηση των υπό τη διαχείριση του Ευρωσυστήματος υποδομών – TARGET2 και T2S – έναντι των προσδοκιών του Ευρωσυστήματος για την επίβλεψη της ανθεκτικότητας σε κυβερνοαπειλές (Cyber Resilience Oversight Expectations). Η αξιολόγηση αποσκοπεί στην περαιτέρω βελτίωση της ανθεκτικότητας και των δύο υποδομών έναντι κυβερνοαπειλών. Το Ευρωσύστημα υλοποίησε επίσης δράσεις για την περαιτέρω βελτίωση της ανθεκτικότητας των υποδομών των χρηματοπιστωτικών αγορών έναντι κυβερνοαπειλών μέσω του Συμβουλίου Ανθεκτικότητας του Ευρώ σε Κυβερνοαπειλές (Euro CyberCyber Resilience Board), θέτοντας σε εφαρμογή την Πρωτοβουλία για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με κυβερνοαπειλές (Cyber Information and Intelligence Sharing Initiative), καθώς και για την προώθηση της υιοθέτησης και υλοποίησης του πλαισίου TIBER-EU.

Όσον αφορά την επίβλεψη του TARGET2 και του T2S, το Ευρωσύστημα συνέχισε την υλοποίηση των συστάσεων από προηγούμενες αξιολογήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωσύστημα έδωσε έμφαση σε μέτρα για την αντιμετώπιση παραγόντων που είχαν συμβάλει σε σοβαρά λειτουργικά συμβάντα το 2020. Με στόχο την προώθηση της αποτελεσματικής συνεργασίας με άλλες αρχές που ενδιαφέρονται για την εύρυθμη λειτουργία του T2S, το Ευρωσύστημα συνέβαλε επίσης στο έργο της Συμφωνίας Συνεργασίας του T2S (T2S Cooperative Arrangement).

Όσον αφορά το γενικό πλαίσιο για την επίβλεψη των συστημικώς σημαντικών συστημάτων πληρωμών (ΣΣΣΠ), το Ευρωσύστημα ολοκλήρωσε την αναθεώρηση του κανονισμού ΣΣΣΠ με βάση τη δημόσια διαβούλευση και εξέδωσε αναθεωρημένη έκδοση του Κανονισμού τον Απρίλιο του 2021. Αφού το σύστημα πληρωμών MasterCard Clearing Management System χαρακτηρίστηκε ΣΣΣΠ, το Ευρωσύστημα ξεκίνησε τη συνολική αξιολόγηση της MasterCard βάσει του Κανονισμού ΣΣΣΠ. Τέλος, το Ευρωσύστημα αξιολόγησε και παρακολούθησε τη θέση σε λειτουργία ενός μοντέλου ακαθάριστου διακανονισμού σε συνεχή χρόνο για το STEP2-T και (μέσω συλλογικής επίβλεψης με επικεφαλής την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ) τη μετάπτωση του συστήματος διακανονισμού CLS σε μια νέα τεχνολογική πλατφόρμα.

Όσον αφορά τα μέσα και τα σχήματα ηλεκτρονικών πληρωμών, το Ευρωσύστημα δημοσίευσε την έβδομη έκθεσή του για την απάτη μέσω καρτών (Seventh report on card fraud). Στις 15.11.2021 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ενέκρινε το τελικό πλαίσιο επίβλεψης του Ευρωσυστήματος για μέσα, σχήματα και μηχανισμούς ηλεκτρονικών πληρωμών (PISA). Το Ευρωσύστημα θα εφαρμόσει το πλαίσιο PISA (που αντικαθιστά την τρέχουσα εναρμονισμένη προσέγγιση και τα πρότυπα επίβλεψης για τα μέσα πληρωμών “Harmonised oversight approach and oversight standards for payment instruments”, όλα τα συναφή πλαίσια επίβλεψης καρτών, άμεσων χρεώσεων, μεταφορών πιστώσεων, καθώς και τους στόχους ασφαλείας του ηλεκτρονικού χρήματος) για την επίβλεψη των φορέων της αγοράς που παρέχουν ή υποστηρίζουν τη χρήση καρτών, μεταφορές πιστώσεων, άμεσες χρεώσεις, ηλεκτρονικές μεταφορές χρημάτων και πληρωμές με ψηφιακές μονάδες αξίας (tokens). Αυτό περιλαμβάνει, πέρα από τα παραδοσιακά συστήματα πληρωμών, και τα σχήματα πληρωμών με ψηφιακές μονάδες αξίας, καθώς και μηχανισμούς πληρωμής που υποστηρίζουν τους τελικούς χρήστες στην εκτέλεση μεταφορών αξίας, όπως τα ψηφιακά πορτοφόλια.

Στο πλαίσιο της συμβολής του με την ιδιότητα της κεντρικής εκδοτικής τράπεζας σε σώματα εποπτών για τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους της ΕΕ βάσει του Κανονισμού για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών (EMIR), το Ευρωσύστημα αξιολόγησε διάφορες προτάσεις για την επέκταση των υπηρεσιών ή για σημαντικές αλλαγές στις διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων των κεντρικών αντισυμβαλλομένων που είναι εγκατεστημένοι στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Το Ευρωσύστημα συνέβαλε επίσης στο έργο της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) για την εποπτεία κεντρικών αντισυμβαλλομένων τρίτων χωρών που θεωρούνται συστημικώς σημαντικοί για την ΕΕ (κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι κατηγορίας 2 – Tier 2 CCPs) και, σύμφωνα με το άρθρο 25(2)(γ) του Κανονισμού για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών (EMIR), για την αξιολόγηση του κατά πόσον ορισμένες από τις υπηρεσίες εκκαθάρισης που προσφέρουν αυτοί οι αντισυμβαλλόμενοι είναι τέτοιας συστημικής σημασίας που αυτοί δεν πρέπει να αναγνωρίζονται για την παροχή τέτοιων υπηρεσιών σε εκκαθαριστικά μέλη και συστήματα διαπραγμάτευσης (trading venues) που εδρεύουν στην ΕΕ. Στις 17.12.2021 η ESMA δημοσίευσε δήλωση^[76] στην οποία διαπιστώνει ότι το κόστος και οι κίνδυνοι της ανάκλησης της αναγνώρισης των υπηρεσιών κεντρικών αντισυμβαλλομένων κατηγορίας 2 που είναι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο θα υπερέβαιναν τα οφέλη για την ΕΕ στην παρούσα φάση και προτείνει μια δέσμη μέτρων πολιτικής για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των ευπαθειών που εντοπίστηκαν.

Μετά την έκδοση του νέου Κανονισμού της ΕΕ για την ανάκαμψη και την εξυγίανση κεντρικών αντισυμβαλλομένων (CCPRR), το Ευρωσύστημα συνέβαλε στην ανάπτυξη των σχετικών ρυθμιστικών προτύπων και κατευθυντήριων γραμμών από την ESMA. Το Ευρωσύστημα συμμετείχε επίσης στη συγκρότηση και το συνεχιζόμενο έργο διασυνοριακών ομάδων διαχείρισης κρίσεων για τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους τόσο της ζώνης του ευρώ όσο και τρίτων χωρών. Σκοπός αυτών των ομάδων είναι να διασφαλίσουν επαρκή ετοιμότητα για ενδεχόμενη υπαγωγή ενός κεντρικού αντισυμβαλλομένου σε διαδικασία εξυγίανσης. Μια βασική πτυχή αυτού του έργου είναι να αξιολογηθεί κατά πόσον απαιτείται οι οικονομικοί πόροι ενός κεντρικού αντισυμβαλλομένου να επαρκούν για σκοπούς εξυγίανσης. Αυτό είναι σημαντικό από τη σκοπιά της κεντρικής εκδοτικής τράπεζας, δεδομένων των σημαντικών κινδύνων ρευστότητας που δημιουργούνται σε περίπτωση ανεπάρκειάς τους.

Το 2021 οι φορείς θέσπισης παγκόσμιων προτύπων συνέχισαν να επικεντρώνονται στα διδάγματα που αντλήθηκαν από την περίοδο εντάσεων στις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών λόγω της πανδημίας. Σε συνέχεια της έκθεσης Holistic Review of the March Market Turmoil του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, η ΕΚΤ συνέβαλε στο έργο της κοινής ομάδας εργασίας για τα περιθώρια αποτίμησης (Joint Working Group on Margin) που έχει συσταθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς, την Επιτροπή Πληρωμών και Υποδομών της Αγοράς και την Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας. Όσον αφορά τις αγορές παραγώγων που εκκαθαρίζονται μέσω κεντρικού αντισυμβαλλομένου εντός της ΕΕ, η ΕΚΤ διενήργησε δικές της αναλύσεις για να διερευνήσει τους κύριους παράγοντες αύξησης των αρχικών περιθωρίων κατά τη διάρκεια της πανδημίας και τις προσεγγίσεις των κεντρικών αντισυμβαλλομένων για την άμβλυνση της υπερκυκλικότητας.

Όσον αφορά τον διακανονισμό τίτλων, το Ευρωσύστημα, ως κεντρική εκδοτική τράπεζα, συνέβαλε στη συνεχιζόμενη διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης των ΚΑΤ της ΕΕ σύμφωνα με τον Κανονισμό της ΕΕ για τα Κεντρικά Αποθετήρια Τίτλων (CSDR). Καθώς είναι η μόνη αρχή που συμμετέχει άμεσα στην αξιολόγηση όλων των ΚΑΤ της ΕΕ εντός της ζώνης του ευρώ και ορισμένων ΚΑΤ της ΕΕ εκτός της ζώνης του ευρώ, το Ευρωσύστημα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση προσεγγίσεων που διέπονται από ασφάλεια και συνέπεια, καθώς και στη διασφάλιση ίσης μεταχείρισης των ΚΑΤ. Το Ευρωσύστημα συνέβαλε επίσης στην αναθεώρηση του Κανονισμού για τα κεντρικά αποθετήρια τίτλων (CSDR) και η ΕΚΤ εξέδωσε Γνώμη σχετικά με το πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού, μία από τις τρεις συνιστώσες της δέσμης μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα (Digital Finance Package) που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με σκοπό να διευκολύνει την πρόσβαση σε καινοτόμα χρηματοπιστωτικά προϊόντα, διασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία των καταναλωτών και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

4.3 Καινοτομία και ενοποίηση στις υποδομές της αγοράς και τις πληρωμές

Προκειμένου να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες καινοτομίας που προσφέρει ο ψηφιακός μετασχηματισμός και να αντιμετωπιστούν οι αυξανόμενες προκλήσεις για την κυριαρχία της Ευρώπης στην αγορά πληρωμών, το Ευρωσύστημα έχει αναπτύξει μια ολοκληρωμένη στρατηγική πληρωμών λιανικής.

Ένας βασικός στόχος της στρατηγικής πληρωμών λιανικής είναι να στηρίξει τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής λύσης για τις πληρωμές λιανικής στο σημείο συναλλαγής (point-of-interaction – POI), δηλ. στο φυσικό σημείο πώλησης και στον χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου ή των εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας. Το Ευρωσύστημα θεωρεί ευπρόσδεκτες τις πρωτοβουλίες για λύσεις πληρωμών που εκπληρώνουν τους στόχους του Ευρωσυστήματος και διατηρεί συνεχή διάλογο με εκπροσώπους ήδη καθιερωμένων ή δυνητικών νέων πρωτοβουλιών.

Ένας άλλος κεντρικός στόχος είναι να γίνουν οι άμεσες πληρωμές διαθέσιμες σε όλους τους πολίτες και τις επιχειρήσεις ανά την Ευρώπη και να προωθηθεί η εφαρμογή τους ώστε να αποτελέσουν τον νέο κανόνα για τις πληρωμές. Στο τέλος του 2021 το 60% των παρόχων υπηρεσιών πληρωμών που προσφέρουν μεταφορές πιστώσεων SEPA προσέφεραν και άμεσες μεταφορές πιστώσεων SEPA, ενώ το 10,4% του συνόλου των συναλλαγών μεταφοράς πιστώσεων αφορούσε άμεσες πληρωμές. Για την ταχύτερη υιοθέτηση των άμεσων πληρωμών ενδέχεται να χρειαστούν περαιτέρω μέτρα. Το 2021 τέθηκαν σε ισχύ μέτρα για να διασφαλιστεί πανευρωπαϊκή προσβασιμότητα στις άμεσες πληρωμές (βλ. Ενότητα 4.1). Οι εργασίες που θα επιτρέψουν τη διενέργεια άμεσων πληρωμών στο σημείο συναλλαγής (POI) βρίσκονται σε εξέλιξη μέσω της ανάπτυξης ενός προτύπου QR-code, ενώ στη συνέχεια θα προστεθούν και άλλες τεχνολογίες επικοινωνιών.

Προκειμένου να βελτιωθούν οι διασυνοριακές πληρωμές πέραν της ζώνης του ευρώ και της ΕΕ, το Ευρωσύστημα συμβάλλει στο έργο της Ομάδας των 20 (G20) και διερευνά τη δυνατότητα διακανονισμού άμεσων πληρωμών σε διαφορετικά νομίσματα μέσω των υπηρεσιών του TARGET (βλ. Ενότητα 4.1).

Επιπλέον, η στρατηγική πληρωμών λιανικής του Ευρωσυστήματος περιλαμβάνει εργασίες σχετικά με υπηρεσίες ηλεκτρονικής ταυτότητας (eID) και ηλεκτρονικής υπογραφής (eSignature), ώστε να είναι δυνατή η αποδοχή λύσεων eID/eSignature από τις υπηρεσίες πληρωμών. Με σκοπό την ευρύτερη κάλυψη και ουδέτερη πρόσβαση, σε κάποιους μη τραπεζικούς παρόχους υπηρεσιών πληρωμών παρέχεται πρόσβαση σε συγκεκριμένα συστήματα πληρωμών του SEPA ως πελάτες μιας εθνικής κεντρικής τράπεζας του Ευρωσυστήματος.

Παράλληλα με την εφαρμογή της στρατηγικής του Ευρωσυστήματος για τις πληρωμές λιανικής, η ΕΚΤ προωθεί την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών πληρωμών μέσω της ανοικτής τραπεζικής, δηλ. δίνει τη δυνατότητα σε τρίτους παρόχους να προσφέρουν ένα φάσμα υπηρεσιών πέριξ του ιδρύματος εξυπηρέτησης λογαριασμού με τη χρήση ανοικτών διεπαφών προγραμματισμού εφαρμογών (open APIs). Υπό την προεδρία της ΕΚΤ, το Συμβούλιο Πληρωμών Λιανικής σε Ευρώ (ERPB), στρατηγικό όργανο υψηλού επιπέδου επιφορτισμένο με την προώθηση της ενοποίησης, της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας των πληρωμών λιανικής σε ευρώ στην ΕΕ, επιδιώκει την τυποποίηση των διεπαφών και μια αμοιβαίως επωφελή συμφωνία για ένα ευρύτερο σύνολο υπηρεσιών. Το 2021 το ERPB κάλεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληρωμών να αναπτύξει ένα σχήμα διεπαφής για την πρόσβαση στον SEPA (SEPA API Access Scheme). Το σχήμα θα καθορίσει τις βασικές υπηρεσίες, σύμφωνα με τις νομικές και κανονιστικές απαιτήσεις της αναθεωρημένης Οδηγίας για τις Υπηρεσίες Πληρωμών (PSD2) και ενδεχομένως θα περιλαμβάνει και υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας (“premium”) που μπορούν να παρέχονται στο πλαίσιο της ανοικτής τραπεζικής ως φυσική εξέλιξη της PSD2.

Με στόχο την περαιτέρω ενοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών αγορών, η Συμβουλευτική Ομάδα Υποδομών της Αγοράς για Τίτλους και Ασφάλειες της ΕΚΤ (Advisory Group on Market Infrastructures for Securities and Collateral – AMI-SeCo) συνέχισε το έργο της περαιτέρω εναρμόνισης των μετασυναλλακτικών υπηρεσιών. Στο πεδίο της διαχείρισης ασφαλειών, το 2021 σημειώθηκε πρόοδος στις ευρωπαϊκές αγορές όσον αφορά τον καθορισμό και την εφαρμογή των προτύπων του Ενιαίου Εγχειριδίου Διαχείρισης Ασφαλειών για την Ευρώπη (Single Collateral Management Rulebook for Europe – SCoRE). Ιδιαίτερη πρόοδος σημειώθηκε στον τομέα των Εταιρικών Ενεργειών, καθώς η AMI-SeCo συμφώνησε με τους φορείς της αγοράς για περαιτέρω επικαιροποιήσεις των σχετικών προτύπων. Το Ευρωσύστημα ανέλαβε επίσης τη διεξοδική παρακολούθηση των προτύπων SCoRE μέσω του συμφωνηθέντος πλαισίου παρακολούθησης, καλύπτοντας ευρύ φάσμα αγορών και φορέων της αγοράς.

Για να εντοπιστούν δυνατότητες βελτίωσης ως προς την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών έκδοσης ευρωπαϊκών χρεογράφων, η ΕΚΤ συγκρότησε την Ομάδα Επαφών για την Αγορά Έκδοσης Χρεογράφων (Debt Issuance Market Contact Group – DIMCG). Το 2021 η εν λόγω ομάδα δημοσίευσε συμβουλευτική έκθεση στην οποία εξετάζονται τα βασικά ζητήματα της έκδοσης ευρωπαϊκών χρεογράφων και διαπιστώνεται ότι η διαδικασία έκδοσης ευρωπαϊκών χρεογράφων έχει κινδύνους και χαρακτηρίζεται από ανεπάρκειες και αδικαιολόγητα υψηλό κόστος. Για να μετριαστούν αυτές οι αδυναμίες, η DIMCG κατήρτισε έναν κατάλογο με τους τομείς στους οποίους περαιτέρω εναρμόνιση θα βελτίωνε τη συνολική αποτελεσματικότητα της έκδοσης χρεογράφων στην Ευρώπη (π.χ. διαδικασίες know your customer, απόδοση κωδικών ISIN και ταυτοποίηση επενδυτών).

Η AMI-SeCo παρείχε επίσης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή πληροφόρηση επί μετασυναλλακτικών θεμάτων που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ιδίως όσον αφορά τις διαδικασίες παρακράτησης φόρου και την επανεξέταση του Κανονισμού για τα Κεντρικά Αποθετήρια Τίτλων.

5 Προσπάθειες υποστήριξης της λειτουργίας των αγορών και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες που παρέχονται προς άλλα ιδρύματα

Η ΕΚΤ συνέχισε να προσφέρει διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας σε δολάρια ΗΠΑ σε αντισυμβαλλομένους που εδρεύουν στη ζώνη του ευρώ, ως δικλίδα ασφαλείας (backstop) για τη χρηματοδότηση μέσω της αγοράς. Οι διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας σε ευρώ προς άλλες κεντρικές τράπεζες που είχαν συμφωνηθεί ή ενεργοποιηθεί το 2020 παρέμειναν σε ισχύ το 2021 και δεν συμφωνήθηκαν καινούργιες.

Η ΕΚΤ δεν πραγματοποίησε παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος, όπως αναφέρεται και στα τριμηνιαία στοιχεία για τις παρεμβάσεις της ΕΚΤ στις αγορές συναλλάγματος, τα οποία δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος ολοκλήρωσε με επιτυχία τη μετάβαση από τον δείκτη ΕΟΝΙΑ (euro overnight index average) στο βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ (euro short-term rate – €STR) στις 3.1.2022 και συνέχισε τις προσπάθειες για τη βελτίωση της αξιοπιστίας των πρακτικών τιμολόγησης στην αγορά, μεταξύ άλλων προωθώντας την ευρύτερη χρήση του €STR.

Το 2021 η ΕΚΤ εξακολούθησε να είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση ποικίλων χρηματοοικονομικών πράξεων για λογαριασμό της ΕΕ και να έχει συντονιστικό ρόλο όσον αφορά το πλαίσιο των υπηρεσιών διαχείρισης συναλλαγματικών διαθεσίμων τις οποίες προσφέρει το Ευρωσύστημα.

5.1 Εξελίξεις στις πράξεις της αγοράς

Διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας σε ευρώ και σε ξένα νομίσματα

Οι διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας είναι ένα από τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και της επιτρέπουν να αντιμετωπίζει ελλείψεις ρευστότητας στις αγορές χρηματοδότησης σε ευρώ ή σε ξένο νόμισμα για αντισυμβαλλομένους που εδρεύουν εκτός ή εντός της ζώνης του ευρώ αντίστοιχα. Συμβάλλουν στην ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής, διότι βοηθούν αφενός να αποτρέπεται ο περιορισμός της προσφοράς πιστώσεων από πλευράς των τραπεζών της ζώνης του ευρώ λόγω αδυναμίας τους να αντλήσουν ρευστότητα σε ξένο νόμισμα και αφετέρου, σε περίπτωση ελλείψεων ρευστότητας σε ευρώ, αυτές να μην κλιμακωθούν και πυροδοτήσουν ρευστοποιήσεις περιουσιακών στοιχείων σε ευρώ με αντίκτυπο στις χρηματοπιστωτικές συνθήκες της ευρωζώνης.^[85]

Με την παροχή ρευστότητας σε ευρώ προς ξένες κεντρικές τράπεζες, η ΕΚΤ αποτρέπει τη διάχυση επιδράσεων από την εξωτερική ζήτηση χρηματοδότησης σε ευρώ προς τις χρηματοπιστωτικές συνθήκες στη ζώνη του ευρώ με τη μορφή ανεπιθύμητης επιδείνωσής τους. Οι διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας σε ευρώ που είχαν συμφωνηθεί ή ενεργοποιηθεί το 2020 παρέμειναν σε ισχύ το 2021 και δεν συμφωνήθηκαν καινούργιες. Η διευκόλυνση συμφωνιών επαναγοράς του Ευρωσυστήματος (Eurosystem repo facility – EUREP) παρέμεινε διαθέσιμη σε μια ευρεία ομάδα κεντρικών τραπεζών εκτός της ζώνης του ευρώ. Στις 4.2.2021 η ΕΚΤ αποφάσισε να παρατείνει μέχρι τον Μάρτιο του 2022 τις προσωρινές διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας σε ευρώ προς κεντρικές τράπεζες εκτός της ζώνης του ευρώ. Στον Πίνακα 5.1 παρουσιάζεται το σύνολο των διευκολύνσεων που βρίσκονταν σε ισχύ στις 31.12.2021, για την παροχή ρευστότητας σε ευρώ από την ΕΚΤ προς ξένες κεντρικές τράπεζες.

Η παροχή ρευστότητας σε ξένο νόμισμα προς αντισυμβαλλομένους που εδρεύουν στη ζώνη του ευρώ αμβλύνει τις πιέσεις στις παγκόσμιες αγορές χρηματοδότησης των τραπεζών και βοηθά να μετριαστούν οι επιπτώσεις τους στην προσφορά πιστώσεων προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, τόσο στη ζώνη του ευρώ όσο και στο εξωτερικό. Το 2021 η ΕΚΤ παρείχε ρευστότητα σε δολάρια ΗΠΑ, σε συντονισμό με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, την Τράπεζα του Καναδά, την Τράπεζα της Αγγλίας, την Τράπεζα της Ιαπωνίας και την Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας, με δύο προσφερόμενες διάρκειες, 7 και 84 ημερών. Οι πράξεις διάρκειας 84 ημερών ανεστάλησαν από 1.7.2021 λόγω της εξομάλυνσης των συνθηκών στην αγορά. Οι πράξεις διάρκειας 7 ημερών συνέχισαν να λειτουργούν ως δικλίδα ασφαλείας για τις αγορές ιδιωτικής χρηματοδότησης.

Πίνακας 5.1

Διευκολύνσεις παροχής ρευστότητας σε ισχύ

Συμβολή της ΕΚΤ στη μεταρρύθμιση των επιτοκίων αναφοράς

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να συμβάλλει στη μεταρρύθμιση των επιτοκίων αναφοράς της ζώνης του ευρώ με δύο τρόπους: πρώτον, παρέχοντας ένα έγκυρο και αξιόπιστο επιτόκιο αναφοράς, το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ (€STR), και, δεύτερον, στο πλαίσιο του ρόλου της ως καταλύτη σε πρωτοβουλίες της αγοράς, αναλαμβάνοντας τη γραμματεία σε ομάδα εργασίας του ιδιωτικού τομέα για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου σε ευρώ (working group on euro risk-free rates) έως τη λήξη της αρχικής εντολής της ομάδας τον Μάιο του 2021.

Έπειτα από πολυετή προετοιμασία, η μετάβαση από το EONIA στο €STR ολοκληρώθηκε με επιτυχία και το ΕΟΝΙΑ δημοσιεύθηκε για τελευταία φορά στις 3.1.2022. Διάφορα ορόσημα σηματοδότησαν αυτή την ομαλή μετάβαση το περασμένο έτος. Τον Οκτώβριο του 2021 οι κεντρικοί φορείς εκκαθάρισης στην αγορά παραγώγων, δηλ. στην αγορά με τη μακράν μεγαλύτερη χρήση του ΕΟΝΙΑ, μετέτρεψαν ταυτόχρονα και οργανωμένα όλες τις θέσεις που συνδέονταν με το EONIA σε θέσεις συνδεόμενες με το €STR και εν συνεχεία έπαυσαν να εκκαθαρίζουν προϊόντα που συνδέονταν με το ΕΟΝΙΑ. Το γεγονός αυτό βοήθησε να μεταφερθεί ρευστότητα στην αγορά παραγώγων προς τη χρήση του €STR και απέτρεψε πιθανά προβλήματα σε σχέση με συμβόλαια παραγώγων επί του ΕΟΝΙΑ που θα έληγαν μετά την τελευταία δημοσίευση του ΕΟΝΙΑ στις 3.1.2022. Επιπλέον, τον Οκτώβριο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε ότι το €STR θα αντικαθιστά αυτοδικαίως το EONIA σε συμβάσεις που δεν προβλέπουν κατάλληλες εφεδρικές επιτοκιακές ρήτρες (fallback provisions).^[86] Αυτό παρείχε περαιτέρω ασφάλεια δικαίου στους χρήστες του ΕΟΝΙΑ και μείωσε τους νομικούς κινδύνους εν όψει της κατάργησής του.

Δεδομένης της αξιοπιστίας και της αντιπροσωπευτικότητας του €STR, όπως αυτές επιβεβαιώθηκαν στη δεύτερη Eτήσια Eπανεξέταση της Mεθοδολογίας Yπολογισμού του €STR που πραγματοποίησε η ΕΚΤ, οι συμμετέχοντες στην αγορά ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν το επιτόκιο σε πρωτογενή και παράγωγα προϊόντα σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Προκειμένου να ενθαρρύνει και να στηρίξει την ευρύτερη χρήση του €STR, μεταξύ άλλων και ως εφεδρικού επιτοκίου σε συμβάσεις με ρήτρα EURIBOR (euro interbank offered rate), η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει μέσες τιμές και δείκτη του ανατοκιζόμενου επιτοκίου €STR τον Απρίλιο του 2021 (βλ. Πλαίσιο 8).

Τον Μάιο του 2021 η ομάδα εργασίας για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου του ευρώ εξέδωσε συστάσεις όσον αφορά τη χρήση εφεδρικών επιτοκιακών ρητρών σε συμβάσεις με ρήτρα Euribor, συμβάλλοντας έτσι στην προετοιμασία για το υποθετικό ενδεχόμενο κατάργησης του EURIBOR. Μετά την ολοκλήρωση αυτού του σημαντικού παραδοτέου, η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) διαδέχθηκε την ΕΚΤ στη γραμματεία της ως άνω ομάδας εργασίας και η εντολή της ομάδας ανανεώθηκε και τροποποιήθηκε. Οι νέες προτεραιότητες του έργου της αφορούν την εφαρμογή των παραπάνω συστάσεων και τον περιορισμό των επιπτώσεων στους χρήστες της ζώνης του ευρώ από την παύση της δημοσίευσης (από 3.1.2022) του επιτοκίου LIBOR (London interbank offered rate).^[87] Οι συμμετέχοντες στην αγορά ενθαρρύνονται να παρακολουθούν τις εξελίξεις των συζητήσεων της ομάδας εργασίας, να λάβουν υπόψη τις συστάσεις και τις αναλύσεις της και να εξετάσουν το ενδεχόμενο εφαρμογής τους στις εφεδρικές επιτοκιακές ρήτρες.

Ο αναθεωρημένος κώδικας δεοντολογίας για την αγορά συναλλάγματος και η νέα Δήλωση Δέσμευσης του ΕΣΚΤ

Ο Παγκόσμιος Κώδικας για την Αγορά Συναλλάγματος (FX Global Code – “Κώδικας”), ένα σύνολο αρχών ορθής πρακτικής για την αγορά συναλλάγματος, πρωτοδημοσιεύθηκε το 2017. Αποτέλεσε μια άμεση και ουσιαστική απάντηση μετά από μια σειρά σκανδάλων στην αγορά συναλλάγματος που κλόνισαν την εμπιστοσύνη στον κλάδο και οδήγησαν στην επιβολή προστίμων ύψους πολλών δισεκ. δολαρίων ΗΠΑ. Προκειμένου να διασφαλίσει ότι ο Κώδικας παραμένει επίκαιρος και συμβαδίζει με τις εξελίξεις στην αγορά συναλλάγματος, η Παγκόσμια Επιτροπή Συναλλάγματος (Global Foreign Exchange Committee) επανεξέτασε τις αρχές και επικαιροποίησε σημαντικές πτυχές του. Πολλές από αυτές τις επικαιροποιήσεις υπαγορεύονται από την ανάγκη αυξημένης δημοσιοποίησης στοιχείων και διαφάνειας όσον αφορά τις συναλλακτικές πρακτικές στην αγορά συναλλάγματος, η οποία γίνεται όλο και πιο σύνθετη. Ο επικαιροποιημένος Κώδικας δημοσιεύθηκε στις 15.7.2021. Η ΕΚΤ και η ομάδα επαφών για την αγορά συναλλάγματος (Foreign Exchange Contact Group) συμμετείχαν εντατικά στη διαδικασία αναθεώρησης. Μέλη της ομάδας επαφών συμμετείχαν στις ομάδες εργασίας της Παγκόσμιας Επιτροπής Συναλλάγματος και είχαν αποφασιστική συμβολή στην κατάρτιση του επικαιροποιημένου Κώδικα. Στο προσεχές διάστημα, είναι σημαντικό όλοι οι συμμετέχοντες στην αγορά συναλλάγματος να μελετήσουν τον επικαιροποιημένο Κώδικα, να αξιολογήσουν τις συνέπειες των επικαιροποιημένων αρχών για τις δραστηριότητές τους και να ευθυγραμμίσουν τις πρακτικές τους αναλόγως. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών, το οποίο αποτελείται από την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες όλων των κρατών-μελών της ΕΕ, πραγματοποίησαν εσωτερική επανεξέταση των δραστηριοτήτων τους και, αφού την ολοκλήρωσαν, δημοσίευσαν επικαιροποιημένη Δήλωση Δέσμευσης στις 15.2.2022.^[88]

Δημοσίευση στοιχείων σχετικά με τις παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος

Η ΕΚΤ δεν πραγματοποίησε παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος το 2021. Από τη θέσπιση του ευρώ μέχρι σήμερα η ΕΚΤ έχει παρέμβει στην αγορά συναλλάγματος δύο φορές – το 2000 και το 2011. Στοιχεία για τις παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος δημοσιεύονται ανά τρίμηνο στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ και στη στατιστική βάση δεδομένων Statistical Data Warehouse με χρονική υστέρηση ενός τριμήνου. Οι πληροφορίες που δημοσιεύονται στον τριμηνιαίο πίνακα παρουσιάζονται και συγκεντρωτικά στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ (βλ. Πίνακα 5.2). Σε περίπτωση που δεν έχουν πραγματοποιηθεί παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος στη διάρκεια του επισκοπούμενου τριμήνου, αυτό αναφέρεται ρητώς.

Πίνακας 5.2

Παρεμβάσεις της ΕΚΤ στις αγορές συναλλάγματος

Το πλαίσιο δημοσίευσης στοιχείων καλύπτει τις παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος που πραγματοποιούνται από την ΕΚΤ μονομερώς και σε συντονισμό με άλλες αρχές, καθώς και παρεμβάσεις στα όρια της ζώνης διακύμανσης (at the margins) εντός του μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών (ΜΣΙ ΙΙ).

5.2 Διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ

Η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ στο πλαίσιο του μηχανισμού μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης (MTFA),^[89] του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης (EFSM),^[90] του ευρωπαϊκού μέσου προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE)^[91] και του προγράμματος Next Generation EU (NGEU).^[92]

Το 2021 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές τόκων σε σχέση με τα δάνεια που χορηγήθηκαν μέσω του MTFA. Στις 31.12.2021 το συνολικό ανεξόφλητο υπόλοιπο αυτών των δανείων ήταν 200 εκατ. ευρώ. Επίσης, το 2021 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές χρεολυσίων και τόκων σε σχέση με τα δάνεια του EFSM. Στις 31.12.2021 το συνολικό υπόλοιπο αυτών των δανείων ήταν 46,8 δισεκ. ευρώ. Το 2021 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε εκταμιεύσεις δανείων SURE προς διάφορα κράτη-μέλη και σχετικές πληρωμές τόκων. Στις 31.12.2021 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 89,6 δισεκ. ευρώ. Τέλος, το 2021 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε τις εκταμιεύσεις δανείων και επιχορηγήσεων NGEU προς διάφορα κράτη-μέλη.

Ομοίως, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των πληρωμών που προκύπτουν σε σχέση με πράξεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF)^[93] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ).^[94] Το 2021 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με δύο δάνεια του EFSF.

Τέλος, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διεκπεραίωση όλων των πληρωμών σε σχέση με τη σύμβαση δανειακής διευκόλυνσης για την Ελλάδα.^[95] Στις 31.12.2021 το συνολικό ανεξόφλητο υπόλοιπο στο πλαίσιο της σύμβασης ήταν 50,1 δισεκ. ευρώ.

5.3 Υπηρεσίες Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων από το Ευρωσύστημα

Το 2021 συνέχισε να προσφέρεται ολοκληρωμένη δέσμη χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σύμφωνα με το πλαίσιο Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων του Ευρωσυστήματος (ERMS), το οποίο θεσπίστηκε το 2005 με σκοπό τη διαχείριση συναλλαγματικών διαθεσίμων σε ευρώ για λογαριασμό πελατών του. Ορισμένες ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος παρέχουν χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες στο πλαίσιο αυτό, υπό εναρμονισμένους όρους και προϋποθέσεις και σύμφωνα με τα πρότυπα της αγοράς, σε κεντρικές τράπεζες, νομισματικές αρχές και δημόσιους φορείς χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς. Η ΕΚΤ έχει αναλάβει τον γενικό συντονισμό, παρακολουθεί την ομαλή λειτουργία των υπηρεσιών, προωθεί αλλαγές για τη βελτίωση του πλαισίου και καταρτίζει σχετικές αναφορές για το Διοικητικό της Συμβούλιο.

Ο αριθμός των δηλωθέντων λογαριασμών πελατών στο ERMS ήταν 265 στο τέλος του 2021, έναντι 260 στο τέλος του 2020. Το συνολικό υπό διαχείριση χαρτοφυλάκιο (ταμειακά διαθέσιμα και τίτλοι) στο πλαίσιο του ERMS αυξήθηκε το 2021 κατά 18% περίπου σε σύγκριση με το 2020.

Χάριν μεγαλύτερης σαφήνειας, το νομικό πλαίσιο του ERMS αναδιατυπώθηκε το 2021, ενσωματώνοντας επικαιροποιήσεις με σκοπό την ενίσχυση των κινήτρων για διαφάνεια κατά την υποβολή στοιχείων και για ανταλλαγή πληροφοριών εντός του Ευρωσυστήματος στο πλαίσιο της παροχής υπηρεσιών ERMS.

6 Υψηλή ζήτηση μετρητών με συνεχιζόμενο χαμηλό επίπεδο παραχάραξης

Η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) της ζώνης του ευρώ είναι αρμόδιες να εκδίδουν τραπεζογραμμάτια ευρώ στις επιθυμητές ποσότητες και ονομαστικές αξίες, να εγγυώνται τη διαθεσιμότητα μετρητών και να διατηρούν την εμπιστοσύνη στο κοινό νόμισμα. Η πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19) επέδρασε με δύο τρόπους στη συναλλακτική συμπεριφορά. Πρώτον, υπογράμμισε τον ρόλο των μετρητών ως μέσου αποθήκευσης αξίας και, δεύτερον, μείωσε σε κάποιο βαθμό τη ζήτηση μετρητών για συναλλακτικούς σκοπούς. Εντούτοις, το 2021 ο αριθμός των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία συνέχισε να αυξάνεται, ενώ ο αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία παρέμεινε σε ιστορικώς χαμηλό επίπεδο. Δεδομένου ότι για πολλούς καταναλωτές τα μετρητά εξακολουθούν να είναι η προτιμώμενη μέθοδος πληρωμής, το Ευρωσύστημα επιδιώκει να εξασφαλίσει ότι τα μετρητά θα είναι επαρκώς προσβάσιμα και αποδεκτά και τα επόμενα έτη, όπως περιγράφεται στη Στρατηγική του Ευρωσυστήματος για τα μετρητά.

Μετά την ολοκλήρωση της εισαγωγής των τραπεζογραμματίων της σειράς “Ευρώπη” το 2019, το Ευρωσύστημα έχει ήδη ξεκινήσει τις προετοιμασίες του για την ανάπτυξη μελλοντικών τραπεζογραμματίων.

6.1 Κυκλοφορία τραπεζογραμματίων ευρώ

Το 2021 ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν κατά 6,5% και 7,7% αντίστοιχα. Στο τέλος του έτους ήταν σε κυκλοφορία 28,2 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ συνολικής αξίας 1,54 τρισεκ. ευρώ (βλ. Διάγραμμα 6.1). Το τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ είχε το υψηλότερο μερίδιο στο σύνολο με ποσοστό 44,3% σε όρους αξίας, όσο περίπου το αθροιστικό ποσοστό των τραπεζογραμματίων των 100, των 200 και των 500 ευρώ (βλ. Διάγραμμα 6.2).

Διάγραμμα 6.1

Αριθμός και αξία τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: δισεκ. τεμάχια)

Διάγραμμα 6.2

Αξία τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία ανά ονομαστική αξία

(δισεκ. ευρώ)

Οι μεταβολές στην κυκλοφορία τραπεζογραμματίων ευρώ ανά ονομαστική αξία το 2021 εξακολούθησαν να επηρεάζονται από τη συνεχιζόμενη πανδημία και τις διαφορετικές λειτουργίες των μετρητών. Η ζήτηση για τα τραπεζογραμμάτια των 200 και των 100 ευρώ παρέμεινε υψηλή, με ετήσιους ρυθμούς αύξησης 33,6% και 9,0% αντίστοιχα, καθώς χρησιμοποιούνται και ως μέσο αποθήκευσης αξίας. Τα τραπεζογραμμάτια των 50 ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν σε όρους αξίας με ετήσιο ρυθμό 7,5%, ενώ αθροιστικά τα τραπεζογραμμάτια των 5-20 ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν σε όρους αξίας με ετήσιο ρυθμό 3,0%.

Οι ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος έλεγξαν τη γνησιότητα και την ποιότητα 23,5 δισεκ. τραπεζογραμματίων αξίας 759,3 δισεκ. ευρώ, ποσότητα ελαφρώς μικρότερη από το σύνολο των τεμαχίων των κυκλοφορούντων τραπεζογραμματίων ευρώ. Από τα τραπεζογραμμάτια που ελέγχθηκαν, 2,9 δισεκ. τεμάχια είχαν φθαρεί στον κύκλο των μετρητών και έπρεπε να αντικατασταθούν ώστε να μείνουν μόνο τραπεζογραμμάτια υψηλής ποιότητας στον κύκλο των μετρητών.

Στο τέλος του 2021 ο συνολικός αριθμός των κερμάτων ευρώ σε κυκλοφορία διαμορφώθηκε σε 141,2 δισεκ. τεμάχια με αξία 31,2 δισεκ. ευρώ. Σε σύγκριση με το τέλος του 2020, η αξία των κερμάτων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκε κατά 2,7%.

6.2 Ευκολία στην καθημερινή διαχείριση τραπεζογραμματίων ευρώ

Λόγω του ρόλου που διαδραματίζουν τα μετρητά στην ευρωπαϊκή κοινωνία, η ΕΚΤ επιδιώκει να διασφαλίσει ότι τα τραπεζογραμμάτια ευρώ παραμένουν κατάλληλα για τον σκοπό τους, εύκολα στη χρήση και δύσκολα στην παραχάραξη.

Στο πλαίσιο αυτής της διαρκούς προσπάθειας διατήρησης τραπεζογραμματίων ευρώ που κρίνονται κατάλληλα για τον σκοπό τους, η τακτική συλλογή των απόψεων των συμμετεχόντων στον κύκλο των μετρητών αποτελεί κεντρική δραστηριότητα που συνεισφέρει στην ανάπτυξη μελλοντικών τραπεζογραμματίων ευρώ και χαρακτηριστικών ασφαλείας. Με αυτό τον στόχο, το 2021 ξεκίνησε “Έρευνα μεταξύ ατόμων που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά” (Cash Handler Survey) για να καταγραφούν οι απόψεις τους σχετικά με τον σχεδιασμό, τις διαδικασίες εξακρίβωσης της γνησιότητας και τη διαχείριση των τραπεζογραμματίων ευρώ, ως έχουν σήμερα.

Το δείγμα της έρευνας περιλάμβανε άτομα ηλικίας άνω των 16 ετών και από τις 19 χώρες της ζώνης του ευρώ, τα οποία χειρίζονται μετρητά σε τακτική βάση στο πλαίσιο της επαγγελματικής τους δραστηριότητας. Συνολικά, διενεργήθηκαν περισσότερες από 22.000 συνεντεύξεις.

Η έρευνα έδειξε υψηλό βαθμό ικανοποίησης με τον σημερινό σχεδιασμό και τις ονομαστικές αξίες των τραπεζογραμματίων ευρώ. Σε ελάχιστες περιπτώσεις οι ερωτηθέντες ανέφεραν δυσκολίες στο να διακρίνουν τα τραπεζογραμμάτια μεταξύ τους.

Οι έλεγχοι γνησιότητας είναι πολύ συνήθης πρακτική, καθώς έξι στους δέκα συμμετέχοντες δήλωσαν ότι ελέγχουν τραπεζογραμμάτια και όλοι σχεδόν από όσους είχαν εκπαιδευθεί πρόσφατα στον έλεγχο τραπεζογραμματίων. Η χρήση μηχανημάτων/συσκευών για την εξακρίβωση της γνησιότητας των τραπεζογραμματίων είναι διαδεδομένη (56%) μεταξύ αυτών που ελέγχουν τραπεζογραμμάτια. Όσοι εξ αυτών δεν χρησιμοποιούν μηχανήματα ή συσκευές συνήθως κάνουν γρήγορο έλεγχο σε ένα (23%) ή περισσότερα (39%) χαρακτηριστικά ασφαλείας.

Το βασικό κριτήριο που καθορίζει την επιλογή του χαρακτηριστικού ασφαλείας που θα ελεγχθεί είναι η ταχύτητα. Επίσης σημαντική είναι και η ευκολία στον έλεγχο του χαρακτηριστικού. Αυτό το εύρημα ισχύει για όλα τα χαρακτηριστικά ασφαλείας και τις ονομαστικές αξίες των τραπεζογραμματίων.

6.3 Η παραχάραξη τραπεζογραμματίων ευρώ σε ιστορικώς χαμηλό επίπεδο

Η πτωτική τάση της παραχάραξης τραπεζογραμματίων ευρώ συνεχίστηκε το 2021, με τον λόγο πλαστών προς γνήσια τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία να καταγράφει νέο ιστορικό χαμηλό (βλ. Διάγραμμα 6.3). Ο συνολικός αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία ήταν 347.000 τεμάχια, γεγονός που σημαίνει ότι εντοπίστηκαν μόνο 12 πλαστά ανά εκατομμύριο γνήσιων τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία. Η ποιότητα των πλαστών τραπεζογραμματίων εξακολουθεί να είναι χαμηλή. Έτσι, μπορούν να εντοπιστούν πολύ γρήγορα και εύκολα με τον “τριπλό έλεγχο” (οπτικό, με την αφή και με εξέταση υπό γωνία).

Διάγραμμα 6.3

Αριθμός πλαστών τραπεζογραμματίων ανά εκατομμύριο γνήσιων τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία

(τεμάχια ανά εκατομμύριο)

Η δημιουργία των μελλοντικών τραπεζογραμματίων ευρώ έχει ξεκινήσει

Η ΕΚΤ αναμένει ότι τα μετρητά σε ευρώ θα εξακολουθήσουν να χρησιμοποιούνται ευρέως μέχρι το 2030 και μετά. Συνεπώς, και προκειμένου να έχει προβάδισμα σε σχέση με τους παραχαράκτες, χρειάζεται προπαρασκευή και ετοιμότητα για τη θέση σε κυκλοφορία βελτιωμένων και σύγχρονων τραπεζογραμματίων ευρώ, ώστε να διατηρείται η εμπιστοσύνη του κοινού σε αυτά και να παραμένουν ασφαλή και εύχρηστα. Δεδομένου ότι η δημιουργία των μελλοντικών τραπεζογραμματίων είναι χρονοβόρα και σύνθετη διαδικασία, έχουν ήδη ξεκινήσει προετοιμασίες, όπως δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης, τακτικές διαβουλεύσεις με τους ενδιαφερόμενους φορείς και το ευρύ κοινό, καθώς και η παραγωγή δοκιμαστικών τραπεζογραμματίων με νέα χαρακτηριστικά ασφαλείας.

Η EΚΤ προγραμματίζει τον επανασχεδιασμό των μελλοντικών τραπεζογραμματίων ευρώ. Η διαδικασία σχεδιασμού θα περιλαμβάνει διαδοχικές διαβουλεύσεις με τους Ευρωπαίους πολίτες. Η ΕΚΤ αναμένει ότι θα επιλέξει τα τελικά σχέδια για τα νέα τραπεζογραμμάτια ευρώ το 2024.

7 Στατιστική

Η ΕΚΤ – επικουρούμενη από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) – αναπτύσσει, συλλέγει, καταρτίζει και κοινοποιεί ευρύ φάσμα στατιστικών στοιχείων που παρέχουν την αναγκαία υποστήριξη στη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ, καθώς και στα καθήκοντα του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ) που σχετίζονται με τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και άλλα θέματα. Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται επίσης από τις δημόσιες αρχές, τους διεθνείς οργανισμούς, τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό και βοηθούν την ΕΚΤ να αυξήσει τη διαφάνεια του έργου της.

Το παρόν κεφάλαιο επικεντρώνεται στις νέες στατιστικές της ζώνης του ευρώ, δηλαδή στην ανάπτυξη πειραματικών δεικτών που υποστηρίζουν την πολιτική για την κλιματική αλλαγή, αλλά και δεικτών τιμών ιδιοκατοίκησης. Τα δύο πλαίσια εξετάζουν την πρόσφατη δημοσίευση των μέσων τιμών και του δείκτη του ανατοκιζόμενου επιτοκίου €STR, καθώς και την προώθηση της τυποποίησης των δεδομένων σε παγκόσμιο επίπεδο.

7.1 Νέες και επαυξημένες στατιστικές σειρές της ζώνης του ευρώ

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ εξέδωσε νέα Κατευθυντήρια Γραμμή στον τομέα των τριμηνιαίων χρηματοοικονομικών λογαριασμών τον Απρίλιο του 2021,^[96] η οποία καθορίζει νέες απαιτήσεις υποβολής στοιχείων, καθώς και χρονοδιάγραμμα εφαρμογής της υποβολής στοιχείων για τους τριμηνιαίους χρηματοοικονομικούς λογαριασμούς με νέες αναλύσεις, που λαμβάνουν υπόψη τις οικονομικές εξελίξεις και τις απαιτήσεις των χρηστών.

Η νέα Κατευθυντήρια Γραμμή θεσπίζει απαιτήσεις υποβολής λεπτομερών στοιχείων από τους υποτομείς των λοιπών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, προκειμένου να βελτιωθούν τα στατιστικά δεδομένα που χρησιμοποιούνται ως βάση για την παρακολούθηση του μη τραπεζικού χρηματοπιστωτικού τομέα στις αναλύσεις της νομισματικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Εισάγει επίσης νέο διαχωρισμό των χρηματοδοτικών μέσων ανά λειτουργική κατηγορία του ισοζυγίου πληρωμών προκειμένου να είναι δυνατός ο προσδιορισμός των διασυνοριακών συναλλαγών με επιχειρήσεις ξένων άμεσων επενδύσεων, αλλά και νέους διαχωρισμούς των χρηματοδοτικών μέσων στις κατηγορίες των συντάξεων και των ασφαλίσεων ζωής. Τα νέα στατιστικά στοιχεία θα γίνουν σταδιακά διαθέσιμα στους χρήστες από το δεύτερο εξάμηνο του 2022 και εξής.

Μετά την επανεξέταση των υποχρεώσεων υποβολής στατιστικών στοιχείων για τη λογιστική κατάσταση των νομισματικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένης δημόσιας διαβούλευσης που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 2020, η ΕΚΤ δημοσίευσε νέο Κανονισμό.^[97] Σκοπός του είναι να ικανοποιηθούν οι ανάγκες για δεδομένα υψηλής προτεραιότητας για την ανάλυση των νομισματικών και πιστωτικών εξελίξεων. Ο Κανονισμός τροποποιεί επίσης κάποιες υπάρχουσες απαιτήσεις, ορισμούς και εξαιρέσεις από τις υποχρεώσεις υποβολής στοιχείων, όπου αυτό βοηθά στην αποτελεσματικότερη ενοποίηση με άλλες σειρές στατιστικών δεδομένων.

Μετά από διαβούλευση με τον τραπεζικό τομέα, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ενέκρινε τον Δεκέμβριο του 2021 την έναρξη της φάσης σχεδιασμού του Πλαισίου Ενοποιημένης Υποβολής Στοιχείων (Integrated Reporting Framework – IReF).^[98] Το IReF επιδιώκει να ενοποιήσει την υποβολή στατιστικών στοιχείων από τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ και να μειώσει τον φόρτο που αυτή συνεπάγεται μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού και ενός προηγμένου συστήματος οργάνωσης της στατιστικής παραγωγής. Το έργο αναπτύσσεται σε στενή συνεργασία με άλλες ευρωπαϊκές αρχές στο πλαίσιο του μακροπρόθεσμου στόχου για περαιτέρω τυποποίηση και ενοποίηση στον τομέα της υποβολής στοιχείων για στατιστικούς και εποπτικούς σκοπούς, καθώς και για σκοπούς εξυγίανσης. Το νέο πλαίσιο υποβολής στοιχείων αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή το 2027.

7.2 Ανάπτυξη πειραματικών δεικτών που υποστηρίζουν την πολιτική για την κλιματική αλλαγή

Δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή θα επηρεάζει ολοένα περισσότερο την οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τον Ιούλιο του 2021 το Διοικητικό Συμβούλιο συμφώνησε σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης^[99] για την περαιτέρω ενσωμάτωση παραμέτρων σχετικών με την κλιματική αλλαγή στο πλαίσιο άσκησης της νομισματικής πολιτικής.

Προκειμένου να εμπλουτιστεί η ανάλυση, απαιτούνται αναλυτικά δεδομένα και διεθνώς συγκρίσιμοι δείκτες. Ο οδικός χάρτης προβλέπει την ανάπτυξη μιας σειράς νέων πειραματικών δεικτών για τους κλιματικούς κινδύνους και τη βιώσιμη χρηματοδότηση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων – π.χ. σε σχέση με την έκδοση πράσινων ομολόγων ή το αποτύπωμα άνθρακα – και στη συνέχεια τη σταδιακή βελτίωσή τους σύμφωνα με την πρόοδο ως προς τη διαθεσιμότητα και την εναρμόνιση των δεδομένων.

Η Επιτροπή Στατιστικής του ΕΣΚΤ^[100] ανέλαβε να επεξεργαστεί βέλτιστες μεθοδολογικές πρακτικές και να αναπτύξει πειραματικούς δείκτες για τον βαθμό έκθεσης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε φυσικούς κινδύνους λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθώς και για το ανθρακικό αποτύπωμα των χαρτοφυλακίων και τη βιώσιμη χρηματοδότηση. Τα πρωτογενή στοιχεία για την κατάρτιση αυτών των δεικτών θα προέρχονται από έναν συνδυασμό πηγών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα επιπρόσθετα προς τις υπάρχουσες σειρές δεδομένων του ΕΣΚΤ. Μια πρώτη σειρά δεικτών προγραμματίζεται να δημοσιευθεί μέχρι το τέλος του 2022.

Υπάρχουν πολλές προκλήσεις όσον αφορά τα δεδομένα και η αγορά αποτελείται επί του παρόντος από διάφορα προϊόντα που δεν είναι απολύτως εναρμονισμένα. Ακολουθώντας μια σταδιακή προσέγγιση, η ΕΚΤ βασίζεται σε πληροφορίες προερχόμενες από διάφορους μη εναρμονισμένους φορείς παροχής στοιχείων. Τα επόμενα βήματα θα επωφεληθούν από τις υπό εξέλιξη πολιτικές και πρωτοβουλίες της ΕΕ στο τομέα των ταξινομήσεων, της δημοσιοποίησης στοιχείων και της υποβολής εκθέσεων περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, καθώς και του προτύπου πράσινων ομολόγων.

7.3 Δείκτες τιμών ιδιοκατοίκησης

Μετά την επανεξέταση της στρατηγικής νομισματικής πολιτικής, το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε ότι ο γενικός ΕνΔΤΚ παραμένει ο ενδεδειγμένος δείκτης για την ποσοτικοποίηση του στόχου της σταθερότητας των τιμών για τη ζώνη του ευρώ και θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ για τους σκοπούς της νομισματικής πολιτικής. Η ΕΚΤ θεωρεί ότι η σταθερότητα των τιμών διαφυλάσσεται με τον καλύτερο τρόπο με την επιδίωξη στόχου για ρυθμό πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ 2% στη ζώνη του ευρώ μεσοπρόθεσμα και με μια συμμετρική δέσμευση σε αυτόν τον στόχο σύμφωνα με την οποία πολύ χαμηλοί και πολύ υψηλοί ρυθμοί πληθωρισμού θεωρούνται εξίσου ανεπιθύμητοι. Επιπλέον, η συμπερίληψη του κόστους στέγασης είναι σημαντική ώστε να προκύψει ένας αντιπροσωπευτικός δείκτης της καταναλωτικής δαπάνης για αγαθά και υπηρεσίες σε μια οικονομία.^[101] Καθώς η ΕΚΤ επιθυμεί ο ΕνΔΤΚ να αντιπροσωπεύει κατάλληλα τα καταναλωτικά πρότυπα των νοικοκυριών στη ζώνη του ευρώ, το Διοικητικό Συμβούλιο πρότεινε μια σειρά από ενέργειες για την πιστότερη αποτύπωση του κόστους στέγασης στον ΕνΔΤΚ της ζώνης του ευρώ.

Όσον αφορά τη στέγαση, υπάρχουν δύο βασικές επιλογές: μίσθωση ή ιδιοκατοίκηση. Ενώ τα ενοίκια συνυπολογίζονταν ανέκαθεν στον ΕνΔΤΚ, αυτό δεν ισχύει για το κόστος ιδιοκατοίκησης. Γι’ αυτόν τον λόγο, το Διοικητικό Συμβούλιο ζήτησε να περιληφθεί το κόστος ιδιοκατοίκησης στον ΕνΔΤΚ. Ωστόσο, η συμπερίληψή του στον ΕνΔΤΚ δημιουργεί διάφορες τεχνικές και εννοιολογικές προκλήσεις, ενώ η διαδικασία αυτή προϋποθέτει επίσης να προσδιοριστεί ο ρόλος των διαφόρων θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Μια δυσκολία συνδέεται με τη διττή φύση της στέγασης: εκ πρώτης όψεως, η αγορά κατοικίας θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επένδυση σε περιουσιακό στοιχείο. Ωστόσο, οι αγοραστές μπορεί να έχουν διαφορετικές προθέσεις: μπορεί να χρησιμοποιούν την κατοικία μόνο για επενδυτικούς σκοπούς (μίσθωση) ή κυρίως για καταναλωτικούς σκοπούς (ιδιοκατοίκηση). Δεδομένου ότι ο ιδιοκατοικών θα ωφεληθεί με την πάροδο του χρόνου και από τυχόν αύξηση της αξίας της κατοικίας, η κατοικία χρησιμοποιείται τόσο για επενδυτικούς όσο και για καταναλωτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με τη νομική του βάση, ο ΕνΔΤΚ θα πρέπει να καταγράφει την καταναλωτική δαπάνη, αποκλείοντας τις επενδύσεις. Ωστόσο, είναι δύσκολο από τεχνική άποψη να απομονωθεί η καταναλωτική δαπάνη, όπως φαίνεται από τους ποικίλους τρόπους που αντιμετωπίζουν το ζήτημα οι επιμέρους χώρες.

Μια άλλη δυσκολία αφορά τη μέθοδο μέτρησης της ιδιοκατοίκησης. Η ΕΚΤ υποστηρίζει τη λεγόμενη “μέθοδο του καθαρού κόστους κτήσης”. Μόνο αυτή η μέθοδος είναι συμβατή με το εννοιολογικό πλαίσιο του ΕνΔΤΚ ως δείκτη μέτρησης της αγοραστικής δύναμης, διότι αντιμετωπίζει την ιδιοκατοίκηση όπως κάθε άλλο διαρκές αγαθό. Για παράδειγμα, για τα καινούργια αυτοκίνητα λαμβάνονται οι τιμές κτήσης, παρότι το αυτοκίνητο θα χρησιμοποιείται και τα επόμενα χρόνια. Η μέθοδος του καθαρού κόστους κτήσης χρησιμοποιείται ήδη για τους τριμηνιαίους δείκτες τιμών ιδιοκατοίκησης (owner-occupied housing price indices – OOHPI) που δημοσιεύει η Eurostat. Οι δείκτες τιμών ιδιοκατοίκησης βασίζονται μόνο σε συναλλαγές τρίτων με τον τομέα των νοικοκυριών και ο ίδιος κανόνας ισχύει και για τον ΕνΔΤΚ. Οι αγοραπωλησίες κατοικιών μεταξύ νοικοκυριών εξαιρούνται, γεγονός που σημαίνει ότι οι OOHPI επικεντρώνονται κυρίως σε νεόδμητες κατοικίες. Αυτές συχνά βρίσκονται στις παρυφές των πόλεων, σε περιοχές όπου οι εξελίξεις των τιμών των κατοικιών ενδέχεται να μη συμβαδίζουν με τις συνολικές εξελίξεις των τιμών των κατοικιών. Οι OOHPI περιλαμβάνουν επίσης δαπάνες μεταβίβασης (π.χ. συμβολαιογραφικά έξοδα), καθώς και δαπάνες που βαρύνουν τον κύριο του ακινήτου (π.χ. ασφάλιση κατοικίας, συντήρηση και σημαντικές επισκευές). Επειδή οι δείκτες αυτοί διαμορφώνονται κυρίως με βάση τις αγοραπωλησίες καινούργιων κατοικιών, είναι σχετικά μικρός ο αριθμός των πράξεων που λαμβάνονται υπόψη μηνιαίως, με αποτέλεσμα να είναι πιο δύσκολος ο υπολογισμός ενός μηνιαίου δείκτη τιμών, ιδίως στην περίπτωση μικρότερων χωρών. Επιπλέον, δεδομένου ότι οι OOHPI δημοσιεύονται με τριμηνιαία συχνότητα και με χρονική υστέρηση τριών μηνών (ενώ ο ΕνΔΤΚ δημοσιεύεται στο τέλος του μηνός αναφοράς), στη σημερινή τους μορφή δεν πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν στον ΕνΔΤΚ.

Κατά την επανεξέταση της στρατηγικής, το Διοικητικό Συμβούλιο εξέτασε όλα αυτά τα τεχνικά ζητήματα και τους τρόπους επίλυσής τους και αποφάσισε να προτείνει έναν οδικό χάρτη για τη συμπερίληψη του κόστους ιδιοκατοίκησης, όπως μετρείται με τη μέθοδο του καθαρού κόστους κτήσης,^[102] στον ΕνΔΤΚ.

O οδικός χάρτης της ΕΚΤ προτείνει κατ’ αρχάς τη θέσπιση εσωτερικού αναλυτικού δείκτη της ΕΚΤ που θα συνδυάζει τον ΕνΔΤΚ με τους OOHPI. Κάλεσε επίσης τη Eurostat να δημοσιεύσει μέχρι το 2023 έναν πειραματικό τριμηνιαίο ΕνΔΤΚ που θα ενσωματώνει το κόστος ιδιοκατοίκησης. Παράλληλα, θα ξεκινήσουν οι απαραίτητες νομικές διεργασίες για τη δημοσίευση του επίσημου τριμηνιαίου δείκτη, πιθανόν το 2026. Ο απώτερος στόχος είναι να καταστεί εφικτή η ταχεία μηνιαία ενσωμάτωση του κόστους ιδιοκατοίκησης στον ΕνΔΤΚ ώστε αυτό να μπορεί να αξιοποιηθεί πλήρως για τους σκοπούς της νομισματικής πολιτικής.

Το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε επίσης ότι, κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, ο ΕνΔΤΚ, ως έχει σήμερα, θα παραμείνει ο κύριος δείκτης αναφοράς για τη νομισματική πολιτική.^[103] Ωστόσο, ο αυτοτελής τριμηνιαίος δείκτης τιμών ιδιοκατοίκησης, και, όποτε καταστούν διαθέσιμοι, οι τριμηνιαίοι δείκτες που συνδυάζουν τον ΕνΔΤΚ με το κόστος ιδιοκατοίκησης θα διαδραματίσουν σημαντικό συμπληρωματικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων νομισματικής πολιτικής.

8 Ερευνητικές δραστηριότητες της ΕΚΤ

Οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας συνέχισαν να διαμορφώνουν το ερευνητικό πρόγραμμα το 2021. Η νέα έρευνα για τις προσδοκίες των καταναλωτών (Consumer Expectations Survey) αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμη για την αξιολόγηση της κατάστασης των νοικοκυριών. Παράλληλα, τα υπάρχοντα ερευνητικά δίκτυα συνέχισαν τις εργασίες τους. Δημιουργήθηκε μια νέα ερευνητική ομάδα για την κλιματική αλλαγή, ενώ σημαντική πρόοδο κατέγραψε το δίκτυο PRISMA (Price-setting Μicrodata Αnalysis Νetwork) που μελετά την τιμολογιακή συμπεριφορά των επιχειρήσεων με βάση σύνολα μικροοικονομικών δεδομένων. Η αλληλεπίδραση με την ακαδημαϊκή κοινότητα επανεκκίνησε στη διάρκεια του 2021, αλλά η συνεδριακή δραστηριότητα παρέμεινε κάπως περιορισμένη λόγω της πανδημίας, αν και τα διαδικτυακά συνέδρια εν μέρει υποκατέστησαν τα συνέδρια με φυσική παρουσία.

8.1 Νέα ερευνητική ομάδα για την κλιματική αλλαγή

Στη διάρκεια του 2021 η έρευνα σχετικά με την κλιματική αλλαγή εντατικοποιήθηκε σύμφωνα με την επιθυμία που έχει εκφράσει δημόσια η ΕΚΤ να κατανοήσει καλύτερα τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για τη νομισματική πολιτική και την ενισχυμένη δέσμευσή της να συμβάλλει σε πολιτικές μετριασμού και προσαρμογής, λαμβάνοντας υπόψη τους κινδύνους και τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής και των πολιτικών για την αντιμετώπισή της, προς εκπλήρωση της αποστολής της. Ειδικότερα, το δεύτερο εξάμηνο του 2021 ξεκίνησε η λειτουργία της ερευνητικής ομάδας του ΕΣΚΤ (Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών) για την κλιματική αλλαγή, σκοπός της οποίας είναι να διευκολύνει τον συντονισμό μεταξύ ερευνητών από τις κεντρικές τράπεζες της ΕΕ και από την ΕΚΤ μέσα από τη διοργάνωση μηνιαίων διαδικτυακών σεμιναρίων (webinars), την ανταλλαγή πληροφοριών και εξειδικευμένων γνώσεων, και ένα προβλεπόμενο ετήσιο εργαστήριο. Το 2021 η ομάδα συνδιοργάνωσε συνεδρία αφιερωμένη στην κλιματική αλλαγή ως μέρος του ετήσιου εργαστηρίου των ερευνητικών ομάδων του ΕΣΚΤ. Ενώ αρχικά ασχολήθηκε με τα οικονομικά της κλιματικής αλλαγής από μια ευρύτερη σκοπιά, στη συνέχεια θα επικεντρωθεί σε θέματα που σχετίζονται στενότερα με τη νομισματική πολιτική.^[109]

Ένας άξονας του ερευνητικού έργου στην ΕΚΤ επικεντρώνεται στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής. Π.χ. μια μελέτη αναλύει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του προγράμματος αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (corporate sector purchase programme – CSPP)^[110] της ΕΚΤ και διαπιστώνει ότι στο χαρτοφυλάκιο εταιρικών ομολόγων της ΕΚΤ είναι υψηλή η αναλογία των τομέων εντάσεως άνθρακα σε σχέση με ένα χαρτοφυλάκιο που αντιστοιχεί στην κλαδική σύνθεση της οικονομίας. Ενώ το χαρτοφυλάκιο της ΕΚΤ αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την τομεακή διάρθρωση των αγορών ομολόγων, τομείς εντάσεως άνθρακα, όπως οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και ρυπογόνοι κλάδοι της μεταποίησης, βασίζονται περισσότερο στη χρηματοδότηση μέσω ομολόγων από ό,τι τομείς χαμηλών εκπομπών άνθρακα (βλ. Διάγραμμα 8.1). Η μελέτη συμβάλλει στον εν εξελίξει διάλογο σχετικά με το κατά πόσον η ΕΚΤ θα πρέπει αντί για την αρχή της ουδέτερης επίδρασης στην αγορά (market neutrality), που ορίζει ότι η σύνθεση του χαρτοφυλακίου εταιρικών ομολόγων της πρέπει να αντικατοπτρίζει τη διάρθρωση της αγοράς ομολόγων, να επιδιώκει μια σύνθεση που να αντικατοπτρίζει τη διάρθρωση της πραγματικής οικονομίας, όπου θα εκπροσωπούνται περισσότερο επιχειρήσεις πιο πράσινων τομέων.

Ένας άλλος άξονας του ερευνητικού έργου εξετάζει τη σχέση μεταξύ χρηματοπιστωτικών αγορών και κλιματικής αλλαγής. Μια μελέτη έδειξε ότι οι κατοχυρωμένες με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τεχνολογικές καινοτομίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα υπολείπονται στην ΕΕ συγκριτικά με άλλες επιλεγμένες περιοχές, αν και παρατηρούνται σημαντικές διαφορές μεταξύ των επιμέρους κρατών-μελών.^[111] Ένα μεγάλο μέρος αυτών των διαφορών εξηγείται από την υστέρηση των επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) και γενικότερα επενδύσεων πρώιμου σταδίου (early-stage investment). Τα ευρήματα αυτά είναι ενδεικτικά των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ΕΕ όσον αφορά τη στήριξη της ανάπτυξης τεχνολογιών μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, δεδομένου ότι η συνολική δαπάνη για Ε&Α υπολείπεται των συστάσεων της Ατζέντας της Λισσαβώνας. Η μελέτη υποστηρίζει την ανάγκη λήψης μέτρων δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής που θα στηρίξουν τις αγορές κεφαλαίου επιχειρηματικού κινδύνου (venture capital) και τις επενδύσεις σε Ε&Α πράσινων τεχνολογιών.

Διάγραμμα 8.1

Μερίδια των οικονομικών τομέων στο πρόγραμμα CSPP της ΕΚΤ

(μερίδια τομέων σε συνολικούς όγκους)

8.2 Άλλα ερευνητικά δίκτυα

Το 2021 η Ερευνητική Ομάδα Δράσης για τη νομισματική πολιτική, τη μακροπροληπτική πολιτική και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα ολοκλήρωσε το έργο της, προσφέροντας μιας σειρά από αναλυτικά ευρήματα και συμπεράσματα πολιτικής για τη σχέση νομισματικής και μακροπροληπτικής πολιτικής. Για παράδειγμα, η ομάδα δράσης ανέλυσε τις σχέσεις συμβιβασμού (trade-offs) μεταξύ της στήριξης της προσφοράς πιστώσεων προς την οικονομία και των κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ενώ οι μακροπροληπτικές πολιτικές που μετριάζουν τον συστημικό κίνδυνο παρέχουν προστασία έναντι σοβαρών χρηματοπιστωτικών υφέσεων, σε περιόδους οικονομικής μεγέθυνσης μπορεί να περιορίσουν τη διαθεσιμότητα πιστώσεων για παραγωγικές οικονομικές δραστηριότητες και έτσι να επιδράσουν αρνητικά. Τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη στήριξη της δυνατότητας των τραπεζών να επιτελέσουν τον διαμεσολαβητικό τους ρόλο, αλλά μπορεί να έχουν και ανεπιθύμητες συνέπειες, διότι ενθαρρύνουν την ανάληψη κινδύνων εκ μέρους των τραπεζών.

Η ορθή βαθμονόμηση των εργαλείων ενίσχυσης της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις προαναφερθείσες σχέσεις συμβιβασμού, δεδομένου ότι η χρηματοοικονομική ευρωστία του τραπεζικού συστήματος επηρεάζει τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής.

Το ερευνητικό δίκτυο PRISMA (Price-setting Μicrodata Αnalysis Νetwork) μελετά την τιμολογιακή συμπεριφορά μεμονωμένων επιχειρήσεων και αλυσίδων λιανικού εμπορίου χρησιμοποιώντας μικροδεδομένα για τις τιμές. Το 2021 το δίκτυο ανέλυσε την ανομοιογένεια όσον αφορά τον πληθωρισμό που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά, ανά περιφέρεια και με βάση τη σύνθεση του καλαθιού του καταναλωτή.

Μία από τις μελέτες του δικτύου εξέτασε την ανομοιογένεια όσον αφορά τον πληθωρισμό που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά διαφορετικών εισοδηματικών κατηγοριών. Διαπιστώθηκαν σημαντικές διαφορές στον ρυθμό πληθωρισμού που αντιμετωπίζουν τα επιμέρους νοικοκυριά, οι οποίες σχετίζονταν κυρίως με τις ιδιοσυγκρατικές τους επιλογές ανά κατηγορία προϊόντων. Τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα αντιμετώπισαν, κατά μέσο όρο, κάπως υψηλότερο πληθωρισμό την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, οι διαφορές είναι μικρές και ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και διαχρονικά. Σύμφωνα με άλλη μελέτη, οι ρυθμοί πληθωρισμού που βιώνουν τα νοικοκυριά με υψηλότερο εισόδημα εμφανίζουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε παρεμβάσεις νομισματικής πολιτικής.

Το Δίκτυο για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών ξεκίνησε τη συλλογή δεδομένων για την έρευνα του 2021. Με βάση τη μελέτη των στοιχείων της έρευνας, το APP της ΕΚΤ έχει μειώσει σημαντικά το ποσοστό ανεργίας στα χαμηλότερα κλιμάκια της κατανομής εισοδήματος. Άλλες μελέτες επικεντρώθηκαν στις συνέπειες της ετερογένειας μεταξύ νοικοκυριών για τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής, τη συσσώρευση χρέους από στεγαστικά και ενυπόθηκα δάνεια και τη δανειοληπτική συμπεριφορά των ιδιοκτητών κατοικιών.

Τα υφιστάμενα ερευνητικά δίκτυα εξακολούθησαν να συντονίζουν το ερευνητικό έργο εντός του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και να διατηρούν σχέσεις με ακαδημαϊκούς ερευνητές. Συγκεκριμένα, οι τρεις ερευνητικές ομάδες του ΕΣΚΤ, “Νομισματική οικονομική”, “Διεθνής μακροοικονομική, δημοσιονομική πολιτική, οικονομικά της εργασίας, ανταγωνιστικότητα, και διακυβέρνηση της ΟΝΕ” και “Χρηματοπιστωτική σταθερότητα, μακροπροληπτική ρύθμιση και μικροπροληπτική εποπτεία”, διοργάνωσαν εργαστήρια με αντικείμενο τα πλέον πιεστικά ζητήματα στους αντίστοιχους τομείς τους, τα οποία εν μέρει συνδέονταν με την πανδημία. Οι έρευνές τους έδειξαν π.χ. ότι η αποδέσμευση μακροπροληπτικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας στήριξε τη χορήγηση πιστώσεων προς τα νοικοκυριά. Σε άλλο εργαστήριο ερευνητικής ομάδας αναλύθηκαν οι μεσοπρόθεσμες συνέπειες της πανδημίας σε συνάρτηση με επιδράσεις ανακατανομής στο εμπόριο και τις αγορές εργασίας.

8.3 Συνέδρια και δημοσιεύσεις

Η αλληλεπίδραση με την ακαδημαϊκή κοινότητα παρέμεινε κάπως περιορισμένη λόγω της πανδημίας. Τα περισσότερα τακτικά συνέδρια και διαβουλεύσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω διαδικτύου, αλλά πολλά από αυτά ήταν μικρότερης κλίμακας από ό,τι τα προηγούμενα έτη, όπως το Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών, το Ετήσιο Ερευνητικό Συνέδριο και το Συνέδριο Νομισματικής Πολιτικής της ΕΚΤ. Στα συνέδρια αυτά συζητήθηκαν οι πιο μακροπρόθεσμες συνέπειες της πανδημίας και οι επιλογές παρεμβάσεων πολιτικής, αλλά παρουσιάστηκε και καινοτόμος έρευνα σχετικά με τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και τη διάρθρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών. Μεταξύ άλλων συνεδρίων, διοργανώθηκε στην ΕΚΤ το πρώτο Συμπόσιο του Centre for Economic Policy Research (CEPR), της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) και της ΕΚΤ με θέμα “Climate change, finance, and green growth”, στο οποίο συμμετείχαν υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι και κλιματολόγοι, ενώ το 11ο Συνέδριο της ΕΚΤ για τις Τεχνικές Προβλέψεων ανέλυσε μεθόδους πρόβλεψης σε μη ομαλές περιόδους.

Το 2021 τα στελέχη της ΕΚΤ δημοσίευσαν 126 μελέτες στη σειρά Working Papers της ΕΚΤ. Επιπλέον, μεθοδολογικές μελέτες ή μελέτες περισσότερο προσανατολισμένες στην άσκηση πολιτικής δημοσιεύθηκαν στις σειρές Occasional Papers, Statistics Papers και Discussion Papers της ΕΚΤ. Συγκεκριμένα, στη σειρά Occasional Papers το 2021 δημοσιεύθηκαν μελέτες που εκπονήθηκαν από τις ομάδες εργασίας για την επανεξέταση της στρατηγικής της ΕΚΤ. Πολλές από τις ερευνητικές δραστηριότητες της ΕΚΤ δημοσιεύθηκαν και σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, ενώ 14 άρθρα δημοσιεύθηκαν στο Research Bulletin της ΕΚΤ, το οποίο απευθύνεται σε ένα λιγότερο εξειδικευμένο κοινό.

Πλαίσιο 10
Δημοσιονομική στήριξη στη διάρκεια της πανδημίας – πληροφορίες από τη νέα έρευνα της ΕΚΤ για τις προσδοκίες των καταναλωτών

Η πανδημία είχε πολύ διαφορετικές οικονομικές και χρηματοοικονομικές συνέπειες για τα νοικοκυριά και τους καταναλωτές ανάλογα με την προσωπική και οικονομική τους κατάσταση.^[112] Αναγνωρίζεται ευρέως ότι οι ανάγκες οικονομικής στήριξης των νοικοκυριών διέφεραν ανάλογα με τη χώρα, τον τομέα δραστηριοποίησης, το είδος απασχόλησης και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά (π.χ. οικογενειακή κατάσταση) του νοικοκυριού.

Αυτή η ανομοιογένεια όσον αφορά τον αντίκτυπο της πανδημίας αποτέλεσε σημαντική πρόκληση για την παροχή στοχευμένης και αποτελεσματικής δημοσιονομικής στήριξης. Οι εθνικές κυβερνήσεις της ζώνης του ευρώ παρείχαν μεγάλης κλίμακας οικονομική στήριξη στα νοικοκυριά, η οποία έλαβε ποικίλες μορφές, από παραδοσιακά μέτρα κοινωνικής ασφάλισης, λ.χ. αυτόματους σταθεροποιητές και υφιστάμενα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, έως μέτρα εισοδηματικής στήριξης για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης σε είδος (π.χ. παροχή άδειας ειδικού σκοπού σε εργαζόμενους γονείς). Επιπλέον, οι κυβερνήσεις στήριξαν εμμέσως τα νοικοκυριά με μέτρα επιδότησης των επιχειρήσεων, όπως άμεσες επιδοτήσεις απασχόλησης, εγγυήσεις δανείων και αναστολή πληρωμών δανειακών και άλλων υποχρεώσεων (moratoria).

Το 2021 η νέα έρευνα της ΕΚΤ για τις προσδοκίες των καταναλωτών (Consumer Expectations Survey – CES) αποδείχθηκε πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την παρακολούθηση των οικονομικών συνεπειών αυτών των παρεμβάσεων. Πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακά και με μηνιαία συχνότητα συνεντεύξεις με αντιπροσωπευτικά δείγματα νοικοκυριών από τις έξι μεγαλύτερες οικονομίες της ζώνης του ευρώ (Βέλγιο, Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Ολλανδία), παρέχοντας έτσι επίκαιρα στοιχεία και συγκρίσιμα μεταξύ των χωρών. Η έρευνα ξεκίνησε πιλοτικά τον Ιανουάριο του 2020 και από το δεύτερο εξάμηνο του 2021 βρίσκεται στη φάση της περαιτέρω ανάπτυξης, με τις σχετικές εργασίες να συνεχίζονται και το 2022. Στη φάση αυτή το μέγεθος του δείγματος και η κάλυψη των χωρών θα αυξηθούν με την προσθήκη πέντε επιπλέον χωρών της ζώνης του ευρώ.

Διάγραμμα A

Μορφές κρατικής στήριξης στο πλαίσιο της πανδημίας το 2020

(ποσοστό % των ερωτηθέντων που δήλωσαν ότι έλαβαν στήριξη με τη συγκεκριμένη μορφή)

Η έρευνα έδωσε τη δυνατότητα να αξιολογηθούν η κατανομή της κρατικής στήριξης μεταξύ των νοικοκυριών, τα είδη διαθέσιμης στήριξης, καθώς και οι απόψεις των νοικοκυριών για τις εν λόγω δημοσιονομικές παρεμβάσεις. Για παράδειγμα, ανέδειξε το γεγονός ότι οι παρεμβάσεις υπήρξαν εξαιρετικά στοχευμένες και στήριξαν τα νοικοκυριά με τη μεγαλύτερη ανάγκη. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα Α, ποσοστό μόλις κάτω του 30% των νοικοκυριών της ζώνης του ευρώ ανέφερε ότι έλαβε κάποιας μορφής κρατική στήριξη, ενώ τα υπόλοιπα νοικοκυριά ανέφεραν ότι δεν έλαβαν στήριξη. Επιπλέον, τα νοικοκυριά από τα δύο πεμπτημόρια με το χαμηλότερο εισόδημα εμφάνιζαν σημαντικά υψηλότερο ποσοστό καταφατικών απαντήσεων στο ερώτημα αν έλαβαν στήριξη.^[113] Το σημαντικότερο είδος στήριξης ήταν η αναπλήρωση εισοδήματος, την οποία έλαβε το 6% περίπου των συμμετεχόντων στην έρευνα.

Επιπλέον, ζητήθηκε από τα νοικοκυριά να αξιολογήσουν την επάρκεια των μέτρων δημοσιονομικής στήριξης σε σχέση με τη χρηματοοικονομική τους κατάσταση, ανεξαρτήτως του αν έλαβαν στήριξη ή όχι και με ποια μορφή. Τα αποτελέσματα δείχνουν θετική συσχέτιση μεταξύ αυτών των αξιολογήσεων και της κατανάλωσης των νοικοκυριών, για παράδειγμα, όπως απεικονίζεται στο Διάγραμμα Β σχετικά με τις δαπάνες για πακέτα διακοπών και μη διαρκή αγαθά. Πράγματι, μελέτες που βασίστηκαν στα συγκεκριμένα στοιχεία της έρευνας δείχνουν επίσης ότι οι αξιολογήσεις αυτές μπορεί να έχουν σημαντικό ρόλο στη σταθεροποίηση της κατανάλωσης. Τα νοικοκυριά που θεωρούν ότι οι κρατικές παρεμβάσεις ήταν επαρκείς τείνουν να πραγματοποιούν αγορές μεγάλου ύψους (π.χ. πακέτα διακοπών και αυτοκίνητα), αντανακλώντας τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις τους για τα μελλοντικά τους εισοδήματα, τη μελλοντική τους πρόσβαση σε πιστώσεις και τη χρηματοοικονομική τους κατάσταση.^[114] Η ίδια τάση διαπιστώθηκε και στην περίπτωση των νοικοκυριών τα οποία δεν έλαβαν κρατική στήριξη, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι δημοσιονομικές παρεμβάσεις μπορούν να έχουν ευρύτερες συνέπειες, με την έννοια ότι επηρεάζουν τη συμπεριφορά όλων των νοικοκυριών και όχι μόνο αυτών στα οποία στοχεύουν ή τα οποία επωφελήθηκαν από αυτές.

Διάγραμμα B

Εκτιμώμενη επάρκεια κρατικής στήριξης στο πλαίσιο της πανδημίας, σε συνάρτηση με την κατανάλωση

(άξονας x: μέση εκτιμώμενη επάρκεια σε μια κλίμακα από 0= “πολύ κακή” έως 10= “πολύ καλή”, άξονας y: στο γράφημα (α) ποσοστό συμμετεχόντων που πραγματοποίησε δαπάνες για πακέτα διακοπών τον προηγούμενο μήνα, στο γράφημα (β) κατανάλωση (σε λογαριθμική μορφή) μη διαρκών αγαθών τον προηγούμενο μήνα)

9 Νομικές δραστηριότητες και καθήκοντα

Το παρόν κεφάλαιο ασχολείται με τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί υποθέσεων που αφορούν την ΕΚΤ, παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις γνώμες της ΕΚΤ και τις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της, καθώς και την παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης.

9.1 Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί υποθέσεων που αφορούν την ΕΚΤ

Στις 30.11.2021 το τμήμα μείζονος σύνθεσης του Δικαστηρίου ερμήνευσε το Πρωτόκολλο (αριθ. 7) περί Προνομίων και Ασυλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για πρώτη φορά σχετικά με τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) των κρατών-μελών. Η προδικαστική παραπομπή έγινε στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας κατά του πρώην Διοικητή της Latvijas Banka για τα αδικήματα της διαφθοράς και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (Υπόθεση C-3/20). Η απόφαση αυτή είναι σημαντική από πολλές απόψεις. Πρώτον, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι οι διοικητές των ΕθνΚΤ απολαύουν ασυλίας για πράξεις στις οποίες προέβησαν ενεργώντας υπό την επίσημη ιδιότητά τους ως μέλη οργάνου της ΕΚΤ, όπως και οι υπάλληλοι και το λοιπό προσωπικό της Ένωσης. Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι η θέση του διοικητή μιας ΕθνΚΤ χαρακτηρίζεται από έναν διττό λειτουργικό ρόλο ο οποίος συνεπάγεται το υβριδικό καθεστώς εθνικής αρχής και μέλους οργάνου της ΕΚΤ (βλ. επίσης τις Συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C 202/18 και C 238/18, Rimšēvičs και ΕΚΤ κατά Δημοκρατίας της Λεττονίας). Δεύτερον, η ασυλία δεν περιορίζεται στην ένδικη διαδικασία, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει και ποινικές έρευνες. Τρίτον, σε περίπτωση που η εθνική αρχή διαπιστώνει, σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής έρευνας, ότι η εν λόγω πράξη πιθανώς έχει τελεστεί από τον διοικητή μιας ΕθνΚΤ υπό την επίσημη ιδιότητά του ως μέλους οργάνου της ΕΚΤ, οφείλει να διαβουλεύεται με την ΕΚΤ. Εάν η ΕΚΤ κρίνει ότι οι πράξεις πράγματι τελέστηκαν υπό την ιδιότητα αυτή, η εθνική αρχή οφείλει να ζητήσει από την ΕΚΤ την άρση της ασυλίας του διοικητή της ΕθνΚΤ. Η ΕΚΤ είναι αποκλειστικώς αρμόδια να κρίνει αν η άρση της ασυλίας είναι αντίθετη προς τα συμφέροντα της Ένωσης. Τέταρτον, οι περιπτώσεις απάτης, διαφθοράς και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες βρίσκονται εκτός του πεδίου των καθηκόντων ενός μέλους οργάνου της ΕΚΤ. Πέμπτον, αποδεικτικά στοιχεία που συγκεντρώνονται στο πλαίσιο ποινικών ερευνών εις βάρος διοικητή ΕθνΚΤ ο οποίος καλύπτεται από ασυλία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ποινική διαδικασία κατά του ίδιου διοικητή που αφορά άλλες πράξεις μη καλυπτόμενες από την ασυλία ή στρεφόμενες κατά τρίτων. Τέλος, καταχρηστικές ποινικές έρευνες ή διαδικασίες για πράξεις που δεν καλύπτονται από την ασυλία είναι αντίθετες προς την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας.

Στις 6.5.2021 το Δικαστήριο εξέδωσε, σε δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας, απόφαση επί του παραδεκτού της προσφυγής ακυρώσεως κατά της διαπίστωσης ότι ένα πιστωτικό ίδρυμα βρίσκεται σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας (ΚΑΕΑ) (failing or likely to fail – FOLTF) σύμφωνα με το άρθρο 18, παράγραφος 1, στοιχείο (α) του Κανονισμού αριθ. 806/2014 (Συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C-551/19 P και C-552/19 P, ABLV Bank AS κ.λπ. κατά ΕΚΤ). Η αξιολόγηση ΚΑΕΑ αποτελεί στάδιο της διαδικασίας εξυγίανσης που προβλέπεται από το άρθρο 18 του εν λόγω Κανονισμού, σύμφωνα με το οποίο η έγκριση ενός σχήματος εξυγίανσης υπόκειται σε τρεις σωρευτικές προϋποθέσεις, δηλ. ότι (α) ένα πιστωτικό ίδρυμα βρίσκεται σε ΚΑΕΑ, (β) δεν υπάρχει εύλογη προοπτική ότι με εναλλακτικά μέτρα θα αποφευχθεί η αφερεγγυότητα του ιδρύματος εντός εύλογου χρονικού διαστήματος και (γ) η εφαρμογή μέτρων εξυγίανσης είναι αναγκαία για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Η αξιολόγηση σχετικά με την πρώτη προϋπόθεση μπορεί να γίνει από την ΕΚΤ ή από το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης (ΕΣΕ), ενώ η αξιολόγηση για τη δεύτερη και την τρίτη προϋπόθεση γίνεται από το ΕΣΕ.

Το Δικαστήριο επικύρωσε το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε το Γενικό Δικαστήριο στις διατάξεις του στις υποθέσεις T-281/18 και T-283/18, απορρίπτοντας ως απαράδεκτες τις προσφυγές ακυρώσεως κατά της αξιολόγησης της ΕΚΤ ότι ένα πιστωτικό ίδρυμα βρίσκεται σε ΚΑΕΑ. Το Δικαστήριο δέχθηκε τους ισχυρισμούς της ΕΚΤ και επισήμανε ότι οι εκτιμήσεις περί του αν μια οντότητα βρίσκεται σε ΚΑΕΑ αποτελούν προπαρασκευαστικά μέτρα στο πλαίσιο της διαδικασίας εξυγίανσης. Δεν παράγουν δεσμευτικά έννομα αποτελέσματα ικανά να μεταβάλουν σαφώς τη νομική κατάσταση ενός πιστωτικού ιδρύματος. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, η διαδικασία εξυγίανσης πρέπει να θεωρηθεί ως “σύνθετη διοικητική διαδικασία στην οποία εμπλέκονται πλείονες αρχές, της οποίας το τελικό αποτέλεσμα, που απορρέει από την εκ μέρους του Συμβουλίου Εξυγίανσης άσκηση της αρμοδιότητάς του, είναι το μόνο που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο [...] δικαστικού ελέγχου” ενώπιον των δικαστηρίων της Ένωσης. Ως εκ τούτου, η εκτίμηση της ΕΚΤ περί του αν μια οντότητα βρίσκεται σε ΚΑΕΑ δεν υπόκειται σε αυτοτελή δικαστικό έλεγχο, αλλά μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο παρεμπίπτοντος ελέγχου στο πλαίσιο δικαστικής διαδικασίας κατά της απόφασης του ΕΣΕ με την οποία ολοκληρώνεται η διαδικασία του άρθρου 18 του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 806/2014.

9.2 Γνώμες της ΕΚΤ και περιπτώσεις μη συμμόρφωσης

Σύμφωνα με τα άρθρα 127(4) και 282(5) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ για κάθε προτεινόμενη κοινοτική ή εθνική νομοθετική ρύθμιση που εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων της. Όλες οι γνώμες της ΕΚΤ δημοσιεύονται στη βάση δεδομένων EUR-Lex. Οι γνώμες της ΕΚΤ επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών διατάξεων δημοσιεύονται επίσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2021 η ΕΚΤ εξέδωσε οκτώ γνώμες επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων και 32 γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.

Καταγράφηκαν τρεις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων νομοθετικών ρυθμίσεων^[115] οι οποίες αφορούσαν εθνικό δίκαιο. Η πρώτη περίπτωση αφορούσε τροποποίηση του Εργατικού Κώδικα της Λιθουανίας, σύμφωνα με την οποία η καταβολή μισθών και άλλων αμοιβών εργασίας πρέπει να πραγματοποιείται σε τραπεζικό λογαριασμό που υποδεικνύει ο υπάλληλος. Σε αντιστοιχία με προγενέστερες γνώμες της ΕΚΤ, στις οποίες ζητήθηκε η εκπλήρωση του κριτηρίου της αναλογικότητας, η περίπτωση αυτή κρίθηκε σαφής και σημαντική λόγω της πιθανής περιοριστικής της επίδρασης, μεταξύ άλλων, σε μέσα πληρωμής στη Λιθουανία. Η δεύτερη περίπτωση αφορούσε τροποποίηση του πολωνικού νόμου για τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων, η οποία επέβαλλε, μεταξύ άλλων, ορισμένους περιορισμούς στις πληρωμές με μετρητά για καταναλωτές και επιχειρήσεις. Σε αντιστοιχία με προγενέστερες γνώμες της ΕΚΤ, η περίπτωση αυτή κρίθηκε σαφής και σημαντική λόγω της πιθανής περιοριστικής της επίδρασης, μεταξύ άλλων, στα μέσα πληρωμών στην Πολωνία. Η τρίτη περίπτωση αφορούσε νόμο της Ισπανίας σχετικά με μέτρα για την πρόληψη και την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, ο οποίος θέσπιζε όριο 1.000 ευρώ για πληρωμές με μετρητά από φυσικά πρόσωπα φορολογικούς κατοίκους της Ισπανίας που δεν ενεργούν υπό επαγγελματική ή επιχειρηματική ιδιότητα προς πρόσωπα ενεργούντα υπό επαγγελματική ή επιχειρηματική ιδιότητα. Σε αντιστοιχία με προγενέστερες γνώμες της ΕΚΤ, η περίπτωση αυτή κρίθηκε σαφής και σημαντική λόγω των δυνητικά δυσμενών συνεπειών της στο σύστημα πληρωμών με μετρητά της Ισπανίας.

Η ΕΚΤ εξέδωσε επτά γνώμες επί προτάσεων της ΕΕ αναφορικά με καινοτομίες στους τομείς της ψηφιακής χρηματοδότησης, της πράσινης χρηματοδότησης και της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτές αφορούσαν: το κανονιστικό πλαίσιο για τα κρυπτοστοιχεία, την κυβερνοασφάλεια και την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα του χρηματοοικονομικού τομέα, ένα πιλοτικό καθεστώς για υποδομές της αγοράς βασιζόμενες σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού, την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρίες και τα πράσινα ομόλογα, και την παροχή και χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης από πιστωτικά ιδρύματα. Στις γνώμες αυτές περιλαμβανόταν ευρύ φάσμα παρατηρήσεων σχετικά με τις συνέπειες αυτών των καινοτομιών για τη νομισματική πολιτική, τις υποδομές της αγοράς και τις πληρωμές, την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Η ΕΚΤ εξέδωσε επίσης γνώμη με την οποία τασσόταν κατά πρότασης της ΕΕ, η οποία θεσπίζει τη χρήση των συναλλαγματικών ισοτιμιών αναφοράς του ευρώ που εκδίδει η ΕΚΤ από υπηρεσίες μετατροπής νομισμάτων.

Η ΕΚΤ εξέδωσε διάφορες γνώμες σε θέματα που αφορούν το νόμισμα και τα μέσα πληρωμών, μεταξύ άλλων: την έκδοση και κυκλοφορία τραπεζογραμματίων και κερμάτων ευρώ στη Λεττονία, την υποχρέωση αποδοχής πληρωμών με μετρητά στη Δανία και την Πολωνία, την προστασία των τραπεζογραμματίων και κερμάτων ευρώ από την παραχάραξη και την κιβδηλεία στην Ιρλανδία, και τους κανόνες στρογγυλοποίησης για τις πληρωμές σε λεπτά του ευρώ στη Σλοβακία.

Η ΕΚΤ εξέδωσε διάφορες γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν το θεσμικό πλαίσιο και την επίβλεψη των συστημάτων πληρωμών ή/και διακανονισμού τίτλων στην Ιταλία, τη Λεττονία, τη Λιθουανία και την Ουγγαρία.

Η ΕΚΤ εξέδωσε πολλές γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ), μεταξύ άλλων: τα νέα καθήκοντα της Banco de España αναφορικά με την επίβλεψη της έκδοσης καλυμμένων ομολογιών από πιστωτικά ιδρύματα και τη συμμόρφωση των χρηστών υπηρεσιών πληρωμών με τις απαιτήσεις του Ενιαίου Χώρου Πληρωμών σε Ευρώ (SEPA), τη συμμόρφωση του καταστατικού της Българска народна банка (Εθνική Τράπεζα της Βουλγαρίας) με τις απαιτήσεις ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας, τη σημαντική μεταρρύθμιση της Latvijas Banka, που επικαιροποιεί τη δομή διακυβέρνησής της και προβλέπει την ενσωμάτωση της εποπτικής λειτουργίας και της λειτουργίας εξυγίανσης στην κεντρική τράπεζα, την ευθύνη της Eesti Pank έναντι της Εσθονικής Αρχής Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (Finantsinspektsioon), την ανάγκη να αμείβονται οι ΕθνΚΤ σύμφωνα με την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης για την εκτέλεση κυβερνητικών καθηκόντων, όπως το νέο καθήκον της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου που σχετίζεται με την ετοιμότητα της εθνικής άμυνας, τα καθήκοντα της Central Bank of Ireland σχετικά με τα κέρματα και τα καθήκοντα της Oesterreichische Nationalbank σε σχέση με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο της Αυστρίας (Fiskalrat), την εξειδίκευση της εντολής της Magyar Nemzeti Bank όσον αφορά την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, την προτροπή προς τις ουγγρικές αρχές να αποφύγουν την ανάθεση στη Magyar Nemzeti Bank του καθήκοντος χορήγησης δανείων ενεργειακής απόδοσης απευθείας σε καταναλωτές, τη συμμόρφωση των πιστοδοτήσεων της Narodowy Bank Polski προς το Ταμείο Τραπεζικών Εγγυήσεων της Πολωνίας (Polish Bank Guarantee Fund) με την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης, την ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου των δανειοδοτικών πράξεων της Narodowy Bank Polski, τη συμμόρφωση των νέων καθηκόντων Πολιτικής Σχεδίασης Εκτάκτων Αναγκών της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου προς τις απαιτήσεις της Συνθήκης, τη συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης της συνεισφοράς της Banca d’Italia και της Oesterreichische Nationalbank στη συμμετοχή της Ιταλίας και της Αυστρίας σε προγράμματα που σχετίζονται με το ΔΝΤ, την πρόταση να ανατεθεί στην Banka Slovenije το καθήκον να εποπτεύει τη συμμόρφωση των πιστωτικών ιδρυμάτων με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας όσον αφορά την αναδιάρθρωση δανείων που έχουν συνομολογηθεί σε ελβετικά φράγκα, τη συμμετοχή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου στην παρακολούθηση πλαισίου κυβερνητικών εγγυήσεων προς πιστωτικά ιδρύματα την περίοδο της πανδημίας, τις συνέπειες διατάξεων σχετικών με την ελευθερία της πληροφόρησης για την Oesterreichische Nationalbank, και τα υποχρεωτικά ελάχιστα αποθεματικά που απαιτεί η Narodowy Bank Polski.

Η ΕΚΤ εξέδωσε διάφορες γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν θέματα στατιστικής, μεταξύ άλλων τα δεδομένα από πολυεθνικούς επιχειρηματικούς ομίλους στη Γερμανία, τη θέσπιση εθνικού αριθμού μητρώου επιχειρήσεων και μητρώου βασικών δεδομένων επιχειρήσεων στη Γερμανία, τη συλλογή στατιστικών στοιχείων για τις διασυνοριακές υπηρεσίες στην Αυστρία, τη συλλογή στατιστικών στοιχείων στη Λεττονία, και την υποβολή στοιχείων πιστώσεων στο Βέλγιο.

Η ΕΚΤ εξέδωσε διάφορες γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων σχετικά με την προληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων, που αφορούν, μεταξύ άλλων: τις συνέπειες διατάξεων σχετικών με την ελευθερία της πληροφόρησης στην Αυστρία, τις συνέπειες του πλαισίου διαφάνειας των συμβάσεων που αφορούν τη χρήση δημόσιων κεφαλαίων στην Πορτογαλία για την προστασία εμπιστευτικών εποπτικών πληροφοριών, τις αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων, την ίδρυση εσθονικών πιστωτικών ιδρυμάτων με αρχικό κεφάλαιο 1-5 εκατ. ευρώ, τη συμμόρφωση του κρατικού ελέγχου που διενεργήθηκε στην Εσθονική Αρχή Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας προς την ειδική περί τραπεζικής εποπτείας ανεξαρτησία, την άδεια έκδοσης καλυμμένων ομολογιών από πιστωτικά ιδρύματα της Φινλανδίας και της Ισπανίας, τις προθεσμίες για την αξιολόγηση από την Εσθονική Αρχή Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας ή την ΕΚΤ της καταλληλότητας των μελών του διοικητικού οργάνου και των επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών σε πιστωτικά ιδρύματα της Εσθονίας, την εποπτεία συμφωνιών εξωτερικής ανάθεσης που συνάπτονται από πιστωτικά ιδρύματα της Γερμανίας, τη θέσπιση νέων λόγων για την κίνηση της διαδικασίας ανάκλησης της άδειας λειτουργίας πιστωτικών ιδρυμάτων της Σλοβενίας, και την αναγνώριση του εκκαθαριστικού συμψηφισμού (close-out netting) ως παράγοντα μείωσης του κινδύνου για τα πιστωτικά ιδρύματα βάσει της λεττονικής νομοθεσίας.

Η ΕΚΤ εξέδωσε διάφορες γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, μεταξύ άλλων τη συμμετοχή του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας σε αυξήσεις κεφαλαίου ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων (πλην αυτών που αποσκοπούν σε προληπτική ανακεφαλαιοποίηση ή εξυγίανση), τη μακροπροληπτική εντολή και δέσμη μακροπροληπτικών εργαλείων της Latvijas Banka, την αναδιάρθρωση καταναλωτικών δανείων που έχουν συνομολογηθεί σε ελβετικά φράγκα στη Σλοβενία, τη ρύθμιση ασυμφωνιών ληκτότητας απαιτήσεων-υποχρεώσεων προερχόμενων από ουγγρικές πιστοδοτήσεις, και την εκτελεστότητα συμβάσεων εκκαθαριστικού συμψηφισμού στη Λεττονία.

9.3 Συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης

Σύμφωνα με το άρθρο 271(δ) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ανατεθεί στην ΕΚΤ το καθήκον να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) της ΕΕ προς τις απαγορεύσεις που απορρέουν από τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης και από τους Κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 3603/93 και 3604/93 του Συμβουλίου. Το άρθρο 123 απαγορεύει στην ΕΚΤ και στις ΕθνΚΤ να παρέχουν διευκολύνσεις υπεραναλήψεων ή άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις προς κυβερνήσεις και όργανα ή οργανισμούς της ΕΕ, καθώς και να αγοράζουν στην πρωτογενή αγορά χρεόγραφα εκδόσεώς τους. Το άρθρο 124 απαγορεύει οποιοδήποτε μέτρο, εφόσον δεν υπαγορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας, που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κυβερνήσεων και των οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Παράλληλα με το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, τη συμμόρφωση των κρατών-μελών προς τις ανωτέρω διατάξεις παρακολουθεί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ΕΚΤ παρακολουθεί επίσης τις τοποθετήσεις, μέσω της δευτερογενούς αγοράς, των κεντρικών τραπεζών της ΕΕ σε χρεόγραφα που έχουν εκδοθεί από τον εγχώριο δημόσιο τομέα, τον δημόσιο τομέα άλλων κρατών-μελών και από όργανα και οργανισμούς της ΕΕ. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 3603/93 του Συμβουλίου, η απόκτηση χρεογράφων του δημόσιου τομέα στη δευτερογενή αγορά δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την καταστρατήγηση του άρθρου 123 της Συνθήκης. Οι τοποθετήσεις αυτές δεν πρέπει να αποτελούν μορφή έμμεσης νομισματικής χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα.

Η άσκηση παρακολούθησης που διενεργήθηκε από την ΕΚΤ το 2021 επιβεβαίωσε ότι τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης γενικώς τηρήθηκαν.

Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί την ανάμιξη της Magyar Nemzeti Bank στο Χρηματιστήριο της Βουδαπέστης, δεδομένου ότι η αγορά της πλειοψηφίας των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Βουδαπέστης από τη Magyar Nemzeti Bank το 2015 μπορεί ακόμη να θεωρηθεί ότι γεννά ανησυχίες από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Η μείωση στοιχείων ενεργητικού συναφών με την Irish Bank Resolution Corporation από τη Central Bank of Ireland το 2021 μέσω πωλήσεων μακροπρόθεσμων τίτλων κυμαινόμενου επιτοκίου είναι ένα βήμα προς την αναγκαία πλήρη διάθεση των εν λόγω στοιχείων. Η συνέχιση των πωλήσεων με τον κατάλληλο ρυθμό θα περιόριζε περαιτέρω τις σοβαρές ανησυχίες που εξακολουθούν να υπάρχουν από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Η χρηματοδότηση εκ μέρους των ΕθνΚΤ των υποχρεώσεων του δημόσιου τομέα έναντι του ΔΝΤ δεν θεωρείται νομισματική χρηματοδότηση, υπό την προϋπόθεση ότι δημιουργεί απαιτήσεις έναντι του εξωτερικού που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά των συναλλαγματικών διαθεσίμων. Ωστόσο, οι δωρεές χρηματικών ποσών από διάφορες ΕθνΚΤ μέσω του ΔΝΤ για την ελάφρυνση του χρέους υπερχρεωμένων φτωχών χωρών δεν δημιουργούν απαιτήσεις έναντι του εξωτερικού. Ως εκ τούτου, αυτού του είδους οι χρηματοδοτικές συνεισφορές των ΕθνΚΤ σε πρωτοβουλίες του ΔΝΤ δεν είναι συμβατές με την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και καθιστούν αναγκαία τη λήψη διορθωτικών μέτρων.

10 Η ΕΚΤ σε ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο

Η ΕΚΤ συνέχισε να αναπτύσσει στενό διάλογο με τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς εταίρους της το 2021. Η σχέση της ΕΚΤ με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του πλαισίου λογοδοσίας της. Η ΕΚΤ συνεργαζόταν στενά με την Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ECON) καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους μέσω τακτικών ακροάσεων και ανταλλαγής επιστολών, αλλά και έκτακτων συναντήσεων αναφορικά με την επανεξέταση της στρατηγικής και το ψηφιακό ευρώ. Εκτός Ευρώπης, η ΕΚΤ ανέπτυξε επίσης εποικοδομητικό διάλογο με υπουργεία οικονομικών και κεντρικές τράπεζες της G20 και συμμετείχε σε συζητήσεις κεντρικής τραπεζικής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ιδίως σε εκείνες που αφορούσαν τη λήψη μέτρων πολιτικής για τη στήριξη της παγκόσμιας ανάκαμψης από την πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19). Η ΕΚΤ συνέβαλε επίσης με τις εξειδικευμένες γνώσεις και την οπτική της στη διαμόρφωση κοινών θέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή της ζώνης του ευρώ σε διεθνή φόρουμ ανταλλαγής απόψεων. Η νέα γενική κατανομή ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων από το ΔΝΤ αποτέλεσε ορόσημο για τη στήριξη της παγκόσμιας οικονομίας, και το Ευρωσύστημα από πλευράς του συνέβαλε στη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς εθελοντικής ανταλλαγής ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων.

10.1 Λογοδοσία της ΕΚΤ

Η ανεξαρτησία που παρέχει στην ΕΚΤ η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) της επιτρέπει να εκπληρώνει την αποστολή της για σταθερότητα των τιμών χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις. Η ανεξαρτησία πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογο επίπεδο λογοδοσίας και η Συνθήκη ορίζει ότι η ΕΚΤ λογοδοτεί πρωτίστως στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ως σώμα που απαρτίζεται από τους εκλεγμένους εκπροσώπους των πολιτών της ΕΕ. Η αποτελεσματική εκπλήρωση των υποχρεώσεων λογοδοσίας της ΕΚΤ προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί επιτακτικό καθήκον για την ΕΚΤ. Ο καθιερωμένος αμφίδρομος διάλογος με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιτρέπει στην ΕΚΤ να εξηγεί τις ενέργειές της στους εκπροσώπους των πολιτών της ΕΕ και να ακούει τις ανησυχίες τους. Οι πρακτικές λογοδοσίας της ΕΚΤ έχουν εξελιχθεί με ευέλικτο τρόπο ώστε να υπερκαλύπτουν τις απαιτήσεις του άρθρου 284(3) της ΣΛΕΕ. Συμπληρώνονται από τον δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων της ΕΚΤ από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το 2021 η Πρόεδρος της ΕΚΤ παρέστη σε τέσσερις τακτικές ακροάσεις της Επιτροπής ECON και έλαβε μέρος στη συζήτηση της ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2019 τον Φεβρουάριο. Ο Αντιπρόεδρος παρουσίασε την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2020 στην Επιτροπή ECON τον Απρίλιο του 2021. Η ΕΚΤ δημοσίευσε τις απαντήσεις της στις παρατηρήσεις που διατύπωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του σχετικά με την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2019. Η ΕΚΤ απάντησε επίσης σε 46 γραπτές ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2021.

Πέραν αυτών των τακτικών επαφών, η ΕΚΤ συνεργάστηκε επίσης στενά με την Επιτροπή ECON αναφορικά με την επανεξέταση της στρατηγικής και το ψηφιακό ευρώ (βλ. Πλαίσιο 11). Κλιμάκιο μελών της Επιτροπής ECON συμμετείχε στην ετήσια επίσκεψη στην ΕΚΤ τον Φεβρουάριο, η οποία πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά το 2021. Επιπλέον, τον Μάιο η ΕΚΤ διοργάνωσε άλλη μία διαδικτυακή επίσκεψη αναφορικά με την επανεξέταση της στρατηγικής, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη συγκέντρωση απόψεων, καθώς και σε σχέση με το ψηφιακό ευρώ, με οικοδεσπότες την Πρόεδρο της ΕΚΤ και τους κ.κ. Lane και Panetta, μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής. Μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος της επανεξέτασης της στρατηγικής στις 8 Ιουλίου, η ΕΚΤ διοργάνωσε επίσης συνάντηση με την Επιτροπή ECON προκειμένου να εξηγήσει τη νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής και να απαντήσει σε ερωτήσεις μελών της.

Η πιο πρόσφατη δημοσκόπηση του Eυρωβαρόμετρου έδειξε ότι το 79% των ερωτηθέντων στη ζώνη του ευρώ τάσσεται υπέρ του ευρώ και το 47% τείνει να εμπιστεύεται την ΕΚΤ.^[116] Τα ποσοστά αυτά είναι αυξημένα τόσο σε σχέση με τα προ της πανδημίας επίπεδα (φθινόπωρο 2019) όσο και έναντι προηγούμενων επεισοδίων κρίσης, γεγονός το οποίο μαρτυρεί ότι οι πολίτες αναγνωρίζουν το έργο που επιτέλεσε η ΕΚΤ για την αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης και για τη βελτίωση των πρακτικών επικοινωνίας της με τους πολίτες. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει τις προσπάθειες εποικοδομητικού διαλόγου με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τους πολίτες προκειμένου να εξηγεί τις αποφάσεις της και να ακούει τις ανησυχίες τους.

10.2 Διεθνείς σχέσεις

G20

Οι υπουργοί οικονομικών και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών της G20 τόνισαν επανειλημμένως ότι θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν όλα τα διαθέσιμα εργαλεία για όσο διάστημα χρειαστεί μέχρις ότου αναχαιτιστεί η πανδημία. Όσον αφορά την προσεχή περίοδο, η G20 υπογράμμισε την ανάγκη ολοένα πιο στοχευμένης στήριξης που θα αποσκοπεί σε μια χωρίς αποκλεισμούς, ψηφιακή, πράσινη και βιώσιμη ανάκαμψη και ενέκρινε έναν πολυετή οδικό χάρτη εθελοντικού χαρακτήρα για τη βιώσιμη χρηματοδότηση. Σε σχέση με άλλα θέματα του χρηματοπιστωτικού τομέα, η G20 άρχισε να εφαρμόζει τον οδικό χάρτη για την ενίσχυση των διασυνοριακών πληρωμών και πραγματοποίησε συζητήσεις σχετικά με τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών και τα παγκόσμια σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins). Η G20 επισήμανε επίσης την ανάγκη να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα του τομέα της μη τραπεζικής χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης, συμπεριλαμβανομένων των αμοιβαίων κεφαλαίων της αγοράς χρήματος, και ενέκρινε τα αντίστοιχα προγράμματα εργασίας του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Επιπλέον, η G20 ενέκρινε τη συμφωνία-ορόσημο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης σχετικά με τη διεθνή φορολογική μεταρρύθμιση. Όσον αφορά τη στήριξη των ευάλωτων χωρών, η G20 εργάστηκε για την αντιμετώπιση των ευπαθειών που σχετίζονται με τα υψηλά επίπεδα χρέους μέσω του Κοινού Πλαισίου για τις Ρυθμίσεις του Χρέους πέραν της πρωτοβουλίας για την προσωρινή αναστολή της εξυπηρέτησης του χρέους.

Θέματα πολιτικής που αφορούν το ΔΝΤ και την αρχιτεκτονική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος

Το ΔΝΤ συνέχισε να αποτελεί κεντρικό στοιχείο της απάντησης της διεθνούς κοινότητας στην πανδημία, καθώς από τον Μάρτιο του 2020 έχει χορηγήσει δάνεια στήριξης στα μισά σχεδόν μέλη του, ιδίως σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Παρά το εύρος του δανεισμού, οι πόροι του ΔΝΤ συνέχισαν να είναι επαρκείς, αλλά παρέμειναν υπό συνεχή παρακολούθηση. Ένα γεγονός-ορόσημο για την παγκόσμια οικονομία το καλοκαίρι του 2021 ήταν η ιστορικών διαστάσεων γενική κατανομή ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων (SDR) από το ΔΝΤ (βλ. Πλαίσιο 12). Στις Ετήσιες Συνελεύσεις του ΔΝΤ το 2021 επιτεύχθηκε επίσης ευρύτερη συμφωνία για την εθελοντική διοχέτευση από χώρες-μέλη με ισχυρές εξωτερικές θέσεις προς χώρες χαμηλού εισοδήματος, αλλά και ευάλωτες χώρες μεσαίου εισοδήματος, μεταξύ άλλων μέσω ενός νέου Ταμείου Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας (Resilience and Sustainability Trust – RST), υπό τη διαχείριση του ΔΝΤ, το οποίο θα σχεδιαστεί και συσταθεί στο εγγύς μέλλον. Προκειμένου οι κεντρικές τράπεζες του ΕΣΚΤ να δανείσουν SDR στο RST, θα πρέπει να διασφαλιστεί η φύση αυτών των SDR ως συναλλαγματικών διαθεσίμων, γεγονός που προϋποθέτει επαρκή βαθμό ρευστότητας και χαμηλό πιστωτικό κίνδυνο των απαιτήσεων των κεντρικών τραπεζών.

Δεδομένων των δυσμενών επιπτώσεων της πανδημίας στο χρέος πολλών χωρών, το ΔΝΤ συνέχισε τις εργασίες του σχετικά με το χρέος. Μια σειρά συστάσεων που περιλήφθηκαν στην έκθεση της ομάδας δράσης της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων του ΕΣΚΤ (Task Force of the International Relations Committee of the ESCB) σχετικά με τον ρόλο του ΔΝΤ σε προγράμματα αναδιάρθρωσης δημόσιου χρέους συνέβαλε σημαντικά στην επανεξέταση των πολιτικών του ΔΝΤ για το χρέος, ιδίως εκείνων που αφορούν δανεισμό προς χώρες-μέλη του ΔΝΤ με ληξιπρόθεσμες οφειλές (lending-into-arrears).

Καθώς οι χώρες θα ανακάμπτουν από την κρίση, η σημασία της ασκούμενης από το ΔΝΤ εποπτείας θα αυξάνεται, καθώς οι χώρες θα αναζητούν συμβουλές για τη μετάβαση προς μια πράσινη, ψηφιακή και συμπεριληπτική ανάκαμψη. Για τον σκοπό αυτό, το ΔΝΤ ολοκλήρωσε τη Συνολική Αναθεώρηση των Δραστηριοτήτων Εποπτείας (Comprehensive Surveillance Review) και την Αναθεώρηση του Προγράμματος Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα (Financial Sector Assessment Programme Review) τον Μάιο του 2021. Επίσης, διαμόρφωσε στρατηγική για την πραγματοποίηση εργασιών σχετικά με τις προκλήσεις πολιτικής που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή. Το 2022 το ΔΝΤ θα ολοκληρώσει την επανεξέταση της Θεσμικής του Άποψης του 2012 σχετικά με την Απελευθέρωση και Διαχείριση των Κεφαλαιακών Ροών (που επιτρέπει τη χρήση μέτρων διαχείρισης των κεφαλαιακών ροών υπό συγκεκριμένες συνθήκες).

11 Χρηστή διακυβέρνηση και μεγαλύτερη κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα στην ΕΚΤ

Το 2021 η ΕΚΤ δεσμεύθηκε να αρχίσει να δημοσιοποιεί με πιο ολιστικό τρόπο στοιχεία αναφορικά με ζητήματα βιωσιμότητας (περιβαλλοντικά, κοινωνικά και διακυβέρνησης (ΠΚΔ)), που κρίνονται σημαντικά για τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εταίρους της. Ως εκ τούτου, ξεκίνησαν εργασίες για τη διεύρυνση του υφιστάμενου πλαισίου της ΕΚΤ για τη δημοσιοποίηση περιβαλλοντικών στοιχείων με τη συμπερίληψη θεμάτων διακυβέρνησης, καθώς και κοινωνικών θεμάτων και θεμάτων σχετικών με τους εργαζομένους, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών.^[127]Το παρόν κεφάλαιο συνοψίζει πώς προσεγγίζει η ΕΚΤ τα εν λόγω ζητήματα, τα οποία προσδιορίστηκαν μέσω άσκησης αξιολόγησης της σημαντικότητας. Η άσκηση αυτή ήταν καίριας σημασίας τόσο για τον καθορισμό του περιεχομένου των δημοσιοποιήσεων όσο και για την επικείμενη αναθεώρηση της επιχειρησιακής στρατηγικής της ΕΚΤ, με σκοπό την περαιτέρω ενσωμάτωση της βιωσιμότητας στη διακυβέρνησή της.

11.1 Διαχείριση της βιωσιμότητας και των συναφών επιπτώσεων και κινδύνων

Το 2021 η ΕΚΤ προσδιόρισε τα κεντρικής σημασίας ζητήματα βιωσιμότητας του ιδρύματος μέσα από μια άσκηση αξιολόγησης της σημαντικότητας υπό τον συντονισμό εσωτερικής ομάδας εργασίας, απαρτιζόμενης από εκπροσώπους όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιακών μονάδων της τράπεζας. Το πρώτο μέρος της αξιολόγησης αφορούσε την επιλογή των ζητημάτων βιωσιμότητας με βάση τις υπάρχουσες κατευθυντήριες γραμμές, τα πρότυπα και τους δείκτες (benchmarks) βιωσιμότητας καθώς και την ανάλυση των ειδικών συνθηκών της ΕΚΤ και των προσδοκιών των εμπλεκόμενων παραγόντων. Το δεύτερο μέρος περιλάμβανε συνεργασία με εταίρους εντός και εκτός της ΕΚΤ, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ), ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, καθώς και ορισμένων βασικών εξωτερικών παρόχων υπηρεσιών της ΕΚΤ.

Η σημαντικότητα των ζητημάτων αυτών αξιολογήθηκε με βάση εσωτερικές και εξωτερικές εκτιμήσεις για το πώς επηρεάζουν τον οργανισμό, συνεκτιμώντας παράλληλα το κοινωνικό και περιβαλλοντικό του αποτύπωμα. Τα ζητήματα που αξιολογήθηκαν ως σημαντικά παρουσιάστηκαν στη συνέχεια στην Εκτελεστική Επιτροπή και αποτέλεσαν τη βάση για να οριστεί η κεντρική θεματολογία των δημοσιοποιήσεων μέσω της Ετήσιας Έκθεσης (βλ. Σχήμα 11.1).

Σχήμα 11.1

ΕΚΤ και βιωσιμότητα: σημαντικά ζητήματα

Η ΕΚΤ διαχειρίζεται επίσης τους κινδύνους βιωσιμότητας στο πλαίσιο της διακυβέρνησης της διαχείρισης των λειτουργικών κινδύνων. Όπως περιγράφεται αναλυτικότερα στο κεφάλαιο με τίτλο “Διαχείριση κινδύνων” των Ετήσιων Λογαριασμών, η διαχείριση του λειτουργικού κινδύνου αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δομής διακυβέρνησης της ΕΚΤ.^[128] Η ΕΚΤ έχει θεσπίσει διαδικασίες διαχείρισης που διευκολύνουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση όλων των λειτουργικών κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων τυχόν κινδύνων και ευκαιριών ΠΚΔ.

Στην πράξη, οι κίνδυνοι και ευκαιρίες ΠΚΔ εξετάζονται μεταξύ άλλων κατά τις ετήσιες ασκήσεις αξιολόγησης κινδύνων και ανθεκτικότητας. Αποτυπώνονται στα ευρήματα της ανίχνευσης των αναδυόμενων τάσεων του περιβάλλοντος (environmental scanning of emerging trends), τα οποία συνεκτιμώνται στις συζητήσεις με τη Διοίκηση. Λαμβάνονται επίσης υπόψη κατά τον προσδιορισμό, την αξιολόγηση, την αντιμετώπιση, την αναφορά και την παρακολούθηση λειτουργικών κινδύνων, συμβάντων και ελέγχων από τις υπηρεσιακές μονάδες, είτε στο πλαίσιο των ετήσιων ασκήσεων είτε εκτάκτως καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους στο πλαίσιο της καθημερινής διαχείρισης.

11.2 Ενίσχυση της δεοντολογίας και της ακεραιότητας

Η ΕΚΤ ανέπτυξε νέες πρωτοβουλίες, όπως η Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τη Δεοντολογία, οι Ανοικτές Ημέρες Δεοντολογίας για τους νέους υπαλλήλους και εξειδικευμένα εκπαιδευτικά σεμινάρια προκειμένου το προσωπικό να μυηθεί με πιο αποτελεσματικό και βιώσιμο τρόπο στους κανόνες δεοντολογίας, ενώ όλοι οι νεοπροσλαμβανόμενοι υπάλληλοι παρακολουθούν υποχρεωτικά το πρόγραμμα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως “Being ethical”. Αυτές οι πρωτοβουλίες ενισχύουν περαιτέρω το υφιστάμενο Πλαίσιο Δεοντολογίας για το σύνολο του προσωπικού της ΕΚΤ, το οποίο αποτελεί τη βάση της δέσμευσής της για την προώθηση της ακεραιότητας, της χρηστής εταιρικής διακυβέρνησης και των υψηλότερων προτύπων δεοντολογίας. Τα μέλη του προσωπικού της ΕΚΤ γνωρίζουν και χρησιμοποιούν το υφιστάμενο Πλαίσιο: το 2021 το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης, το όργανο που είναι αρμόδιο για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης της ΕΚΤ προς τους κανόνες δεοντολογίας και διακυβέρνησης, ανταποκρίθηκε σε περισσότερα από 2.000 αιτήματα σχετικά με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, προερχόμενα σχεδόν ισομερώς από στελέχη της λειτουργίας κεντρικής τράπεζας και της λειτουργίας τραπεζικής εποπτείας. Σχεδόν το 60% αυτών των αιτημάτων αφορούσε ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές του προσωπικού και ακολουθούσαν αιτήματα σχετικά με εξωτερικές δραστηριότητες και θέματα περιορισμών μετά τη λήξη της απασχόλησης (βλ. Διάγραμμα 11.1). Οι έλεγχοι συμμόρφωσης, που διενεργήθηκαν με την υποστήριξη εξωτερικού παρόχου υπηρεσιών, επιβεβαίωσαν ότι το προσωπικό της ΕΚΤ και τα μέλη των ανώτατων οργάνων της ΕΚΤ τηρούν γενικώς τους κανόνες για τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές.

Διάγραμμα 11.1

Αιτήματα για παροχή συμβουλών που υποβλήθηκαν το 2021 από το προσωπικό της ΕΚΤ

(αριθμός αιτημάτων)

Το 2021 ήταν το πρώτο πλήρες έτος λειτουργίας του εργαλείου Whistleblowing, ενός ηλεκτρονικού εργαλείου υποβολής εσωτερικών αναφορών που λειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2020 και επιτρέπει στο προσωπικό να καταγγέλλει πιθανολογούμενες παραβάσεις επαγγελματικού καθήκοντος. Κατά τη διάρκεια του έτους υποβλήθηκαν τόσο ανώνυμες όσο και επώνυμες αναφορές (τόσο μέσω του εργαλείου Whistleblowing όσο και μέσω άλλων διαύλων), που κάλυπταν μια ευρεία θεματολογία, από προσβολές της αξιοπρέπειας στην εργασία μέχρι απάτη και υπεξαίρεση. Όλες οι αναφορές υποβάλλονται σε προκαταρκτική εξέταση, κατόπιν της οποίας δίδεται η δυνατότητα περαιτέρω ενεργειών. Για τα υψηλόβαθμα στελέχη της ΕΚΤ, η Επιτροπή Δεοντολογίας της ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει συμβουλές σχετικά με την εφαρμογή του ενιαίου Κώδικα Συμπεριφοράς και αξιολόγησε τις δηλώσεις συμφερόντων που υπέβαλαν τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής, του Διοικητικού Συμβουλίου και του Εποπτικού Συμβουλίου προς δημοσίευση στους δικτυακούς τόπους της ΕΚΤ. Επιπλέον, το 2021 η Επιτροπή Δεοντολογίας εξέδωσε αυξημένο αριθμό γνωμοδοτήσεων, η πλειονότητα των οποίων αφορούσε ιδιωτικές δραστηριότητες και δραστηριότητες μετά τη λήξη της απασχόλησης.^[129]

Σε επίπεδο Ευρωσυστήματος και Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ), ως αποτέλεσμα της τακτικής επανεξέτασης, το Διοικητικό Συμβούλιο υιοθέτησε νέες Κατευθυντήριες Γραμμές Δεοντολογίας^[130], οι οποίες θεσπίζουν ενισχυμένα πρότυπα ακεραιότητας για όλες τις κεντρικές τράπεζες και τις εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) της ζώνης του ευρώ. Προκειμένου να αντιμετωπίζονται πιο αποτελεσματικά οι συγκρούσεις συμφερόντων, οι Κατευθυντήριες Γραμμές ενισχύουν τις διατάξεις που εφαρμόζονται πριν και μετά τη θητεία, καθώς και τους κανόνες για τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Οι κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος και οι εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) πρέπει να εφαρμόσουν τις νέες απαιτήσεις εντός 18 μηνών.

Η επανεξέταση πραγματοποιήθηκε από την Ομάδα Δράσης Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης (Ethics and Compliance Officers Task Force), η οποία μετεξελίχθηκε σε Διάσκεψη Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης το 2021, σχήμα που κατά το Διοικητικό Συμβούλιο εκφράζει καλύτερα τον μόνιμο χαρακτήρα της Ομάδας, το γεγονός ότι καλύπτει το σύνολο του Ευρωσυστήματος και του ΕΕΜ, αλλά και γενικότερα την αυξανόμενη σημασία των ζητημάτων δεοντολογίας και συμμόρφωσης.

Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΚΤ φιλοξένησε τη 13η Ετήσια Συνεδρίαση του Δικτύου Δεοντολογίας των Πολυμερών Οργανισμών (Ethics Network of Multilateral Organisations – ENMO), την έναρξη των εργασιών της οποίας κήρυξε η Πρόεδρος της ΕΚΤ. Συμμετείχαν ανώτεροι λειτουργοί αρμόδιοι για θέματα δεοντολογίας από περισσότερους από 40 πολυμερείς διακυβερνητικούς οργανισμούς και συζήτησαν θέματα που αφορούσαν βέλτιστες πρακτικές, επίκαιρα ζητήματα δεοντολογίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.

11.3 Ενίσχυση της διαφάνειας και επικοινωνία με το κοινό

Το 2021 η ΕΚΤ έκανε σημαντικά βήματα στην προσπάθειά της να γίνει καλύτερα κατανοητή από το ευρύ κοινό, ιδίως μέσω των καινοτομιών στην επικοινωνία της για τη νομισματική πολιτική (βλ. Πλαίσιο 3). Παράλληλα, συνέχισε να μετατρέπει σε ευκαιρίες τις προκλήσεις που δημιουργεί η πανδημία, επινοώντας νέους τρόπους προσέγγισης των διαφόρων κατηγοριών κοινού. Παρέμεινε πιστή στη δέσμευσή της για πρόσβαση στα έγγραφά της, μια ουσιώδη συνιστώσα της διαφάνειας και της λογοδοσίας της, και επένδυσε στην επικοινωνία της με τους πολίτες προκειμένου να κάνει καλύτερα κατανοητό τον ρόλο της και το σκεπτικό στο οποίο βασίζονται οι αποφάσεις της.

Επικοινωνία με τους πολίτες στη διάρκεια της πανδημίας: ενίσχυση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας με το ευρύτερο κοινό

Με στόχο να ενισχύσει τη διαδικτυακή παρουσία της και να γίνει καλύτερα κατανοητή από το ευρύ κοινό, η ΕΚΤ προέβη το 2021 σε δραστικό επανασχεδιασμό των ιστοσελίδων της. Τόσο ο δικτυακός τόπος της ΕΚΤ όσο και ο δικτυακός τόπος της Τραπεζικής Εποπτείας έχουν αποκτήσει πλέον νέο σύγχρονο σχεδιασμό και βελτιωμένη πλοήγηση και για κινητές συσκευές. Ο νέος αυτός σχεδιασμός ακολουθεί σύγχρονες προσεγγίσεις ψηφιακού σχεδιασμού, με έμφαση στo οπτικό υλικό, με εύληπτα κείμενα, καθώς και έναν ελκυστικό τρόπο παρουσίασης του έργου της ΕΚΤ και της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Ένα μεγάλο μέρος και των δύο δικτυακών τόπων, ιδίως οι κεντρικές σελίδες για διάφορα θέματα, είναι διαθέσιμο και στις 24 επίσημες γλώσσες της ΕΕ. Η επισκεψιμότητα ειδικά αυτών των κεντρικών σελίδων υπερδιπλασιάστηκε μετά τον ανασχεδιασμό των δικτυακών τόπων.

Οι σύγχρονες μορφές επικοινωνίας, όπως το ιστολόγιο ECB Blog και οι ηχογραφημένες διαδικτυακές μεταδόσεις ECB Podcast, συνέχισαν να αποτελούν ελκυστικά και επιτυχημένα μέσα που δίνουν την ευκαιρία στο κοινό να πληροφορηθεί τις θέσεις των υπευθύνων χάραξης πολιτικής για σημαντικά ζητήματα, όπως οι πιο πρόσφατες αποφάσεις της ΕΚΤ, το ψηφιακό ευρώ ή ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ο αριθμός ακολούθων του ECB Podcast αυξήθηκε, ιδίως μεταξύ των νεότερων ηλικιών. Οι μεταδόσεις κάλυψαν ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως ο πληθωρισμός, η χρήση μεταφορών από το ζωικό βασίλειο στον λόγο των κεντρικών τραπεζών, οι γυναίκες σε ηγετικές θέσεις και η ισότητα των φύλων. Π.χ. η συζήτηση μεταξύ της Προέδρου της ΕΚΤ Christine Lagarde, της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen και της Αμερικανίδας Υπουργού Οικονομικών Janet Yellen σχετικά με την ενδυνάμωση των γυναικών, τη συμπεριληπτική οικονομική ανάκαμψη από την πανδημία και τη διατλαντική συνεργασία κατέγραψε συνολικά 22.909 ακροάσεις.

Στη διάρκεια της πανδημίας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της ΕΚΤ αποτελούσαν έναν ακόμη τρόπο άμεσης και αμφίδρομης επικοινωνίας με το κοινό. Συνολικά το 2021 ο αριθμός των ακολούθων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της ΕΚΤ αυξήθηκε κατά 15%. Τον Απρίλιο του 2021 η Isabel Schnabel, μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής, απάντησε σε ερωτήσεις πολιτών μέσω Twitter. Η εκδήλωση γνώρισε πρωτοφανή επιτυχία με έως και δύο εκατομμύρια προβολές των απαντήσεών της, οι οποίες αφορούσαν ποικίλα θέματα, από τα αρνητικά επιτόκια μέχρι συμβουλές σε γυναίκες που ενδιαφέρονται να σταδιοδρομήσουν στην ΕΚΤ.

Για να ενισχύσει τις προσπάθειες επικοινωνίας με τους πολίτες και εξήγησης της πολιτικής της ΕΚΤ, ακόμη και εν μέσω των περιορισμών στη φυσική αλληλεπίδραση τους οποίους επέβαλλε η πανδημία, το Κέντρο Επισκεπτών της ΕΚΤ επέτρεψε τη δημόσια πρόσβαση στις ζωντανές διαδικτυακές διαλέξεις του και τις συμπλήρωσε με νέες επικοινωνιακές δραστηριότητες, όπως διαδικτυακές παρουσιάσεις και βιντεοσκοπημένες διαλέξεις.

Διαδικτυακή διάλεξη στο Κέντρο Επισκεπτών

Τήρηση της δέσμευσης για διαφάνεια και επικοινωνία με τους πολίτες

Το καθεστώς της ΕΚΤ για την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφά της αποτελεί ένα σημαντικό μέσο στήριξης της πολιτικής της για τη διαφάνεια. Είναι σχεδιασμένο ώστε να ενισχύει τη διαφάνεια και τη δημοκρατική νομιμοποίηση της ΕΚΤ, παρέχοντας στο κοινό ευρεία πρόσβαση στα έγγραφά της και ταυτόχρονα διασφαλίζοντας ένα επαρκές επίπεδο προστασίας της ανεξαρτησίας και της λειτουργίας της. Η δημοσίευση με ιδία πρωτοβουλία (οwn-initiative publication) προωθήθηκε και εφαρμόστηκε ενεργά για διάφορα κείμενα, από ιστορικά έγγραφα της περιόδου πριν από την ίδρυση της ΕΚΤ μέχρι έγγραφα γενικού ενδιαφέροντος. Τέλος, η δημοσίευση εγγράφων κατόπιν αιτήματος πρόσβασης των πολιτών, χρησιμοποιήθηκε ολοένα περισσότερο από την ΕΚΤ ως μέσο να προωθήσει περαιτέρω τη δέσμευσή της για διαφάνεια, αλλά και να την εφαρμόσει στην πράξη. Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής δεν διαπίστωσε κακοδιοίκηση όσον αφορά τον τρόπο που χειρίστηκε η ΕΚΤ αιτήματα του κοινού για πρόσβαση στα έγγραφά της.

Τον Σεπτέμβριο του 2021 η ΕΚΤ εγκαινίασε τη νέα ιστοσελίδα Ρωτήστε μας για τις ερωτήσεις του κοινού. Αυτό το νέο εργαλείο διευκολύνει την αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της ΕΚΤ και των πολιτών, οι οποίοι μπορούν να βρουν άμεσες και έτοιμες απαντήσεις σε συνήθεις ερωτήσεις. Το 2021 η αρμόδια ομάδα της ΕΚΤ χειρίστηκε 25.189 ερωτήσεις του κοινού, δίνοντας φωνή στους πολίτες που υπηρετεί, ακούγοντας τις ανησυχίες και τις προσδοκίες τους και εξηγώντας σε απλή γλώσσα την εντολή, τα καθήκοντα και τις αποφάσεις της ΕΚΤ.

Ιστοσελίδα “Ρωτήστε μας”

Στο πλαίσιο της τακτικής σειράς σεμιναρίων της ΕΚΤ για την κοινωνία των πολιτών, πραγματοποιήθηκαν τρία σεμινάρια το 2021 με τη συμμετοχή εκπροσώπων ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις με εμπειρογνώμονες της ΕΚΤ για διάφορα ζητήματα, από τις μακροοικονομικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ και τη στρατηγική πληρωμών λιανικής της ΕΚΤ μέχρι το αποτέλεσμα της επανεξέτασης της στρατηγικής της ΕΚΤ.

11.4 Προώθηση της ανθεκτικότητας, της ενδυνάμωσης και της διαφορετικότητας μεταξύ των συναδέλφων μας

Το ανθρώπινο δυναμικό έχει κομβικό ρόλο στις επιδόσεις της ΕΚΤ. Γι’ αυτό επιδιώκει χωρίς αποκλεισμούς την προσέλκυση και ανάπτυξη ικανών στελεχών που θα εργαστούν για την Ευρώπη. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η ΕΚΤ έχει θεσπίσει πολιτικές και πλαίσια για τη συμμετοχή και την ενδυνάμωση του προσωπικού, με παράλληλη διασφάλιση της εργασιακής ικανοποίησης, της ανθεκτικότητας και της ευημερίας του καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Οι πολιτικές αυτές εξελίσσονται ανάλογα με τα εκάστοτε δεδομένα του εξωτερικού περιβάλλοντος. Συμβαδίζουν με τις προσπάθειες της ΕΚΤ να προωθήσει έναν συμπεριληπτικό χώρο εργασίας, που να επιτρέπει την αριστεία του ανθρώπινου δυναμικού και να στηρίζει την εκπλήρωση της αποστολής της.

Ευημερία και ανάπτυξη

Κατά τη διάρκεια του 2021 οι υπάλληλοι της ΕΚΤ εργάστηκαν κυρίως εξ αποστάσεως λόγω της πανδημίας. Η σωματική και ψυχική υγεία, η συνοχή της ομάδας και οι συνθήκες εργασίας των υπαλλήλων της ΕΚΤ ήταν στο επίκεντρο πολλών δραστηριοτήτων του οργανισμού.

Τρεις σφυγμομετρήσεις, με μέσο ποσοστό συμμετοχής 60%, είχαν ως κεντρικά τους θέματα την ψυχική υγεία των συναδέλφων και τη συνοχή των ομάδων, ενώ παράλληλα κατέγραψαν την άποψη των μελών του προσωπικού όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των υποστηρικτικών μέτρων της ΕΚΤ. Η σφυγμομέτρηση του Φεβρουαρίου 2021 έδειξε ότι οι εκτιμήσεις του προσωπικού όσον αφορά την ευημερία των υπαλλήλων της ΕΚΤ και την εξισορρόπηση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής βρίσκονταν στο πιο χαμηλό τους σημείο. Στις δύο επόμενες σφυγμομετρήσεις (του Ιουνίου και του Νοεμβρίου) καταγράφηκε βελτίωση χάρη στα υποστηρικτικά μέτρα που έλαβε η ΕΚΤ και στη γενικότερη αλλαγή της δυναμικής της πανδημίας.

Για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες που εκφράστηκαν από το προσωπικό στις σφυγμομετρήσεις της, η ΕΚΤ εγκαινίασε διάφορες πρωτοβουλίες. Το διαδικτυακό κέντρο ευημερίας (Virtual Centre for Well-being) προσέφερε αυξημένες υπηρεσίες κοινωνικής συμβουλευτικής, επιμόρφωση, καθώς και δύο διαδικτυακά σεμινάρια την εβδομάδα για θέματα υγείας και ευημερίας, τα οποία απευθύνονταν σε όλο το προσωπικό, και συμπληρωτικά πέντε podcast εσωτερικής παραγωγής επί ειδικότερων θεμάτων. Και στις τρεις σφυγμομετρήσεις το ποσοστό ικανοποίησης του προσωπικού από τις αποφάσεις της ΕΚΤ για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων κυμάνθηκε γύρω στο 80%.

Η ΕΚΤ φρόντισε να εμβολιαστούν δωρεάν κατά του κορωνοϊού στις εγκαταστάσεις της μέσω του γερμανικού Ερυθρού Σταυρού οι υπάλληλοί της, τα μέλη των οικογενειών τους και σύμβουλοι που εκτελούσαν κρίσιμα καθήκοντα στις εγκαταστάσεις της. Συνολικά, εμβολιάστηκαν πλήρως περίπου 2.000 άτομα το καλοκαίρι, ενώ άλλοι 400 εμβολιασμοί (μεταξύ αυτών και αναμνηστικές δόσεις) έγιναν τον Δεκέμβριο του 2021. Σύμφωνα με εσωτερική έρευνα με ποσοστό απόκρισης 65%, το 91% των συμμετεχόντων είχε πλήρη εμβολιαστική κάλυψη.

Το 2021 η ένταξη περίπου 850 νεοπροσληφθέντων υπαλλήλων στην ΕΚΤ ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Η πανδημία έπληξε δυσανάλογα τους νεότερους εργαζομένους και τους νεοπροσληφθέντες σε όλο τον κόσμο. Οι έρευνες μεταξύ των μελών του προσωπικού έδειξαν επίσης την ιδιαίτερη ευπάθεια αυτής της ομάδας στο περιβάλλον τηλεργασίας. Για να μετριάσει αυτή την ευπάθεια, η ΕΚΤ προσάρμοσε το πρόγραμμα ένταξης και θέσπισε δέσμες μέτρων ευημερίας που στόχευαν ειδικά αυτή την ομάδα.

Τα διοικητικά στελέχη εκπαιδεύθηκαν να παρέχουν βοήθεια όσον αφορά την εξ αποστάσεως ένταξη συναδέλφων και διοργανώθηκαν ειδικές επαναληπτικές συναντήσεις με νεοπροσληφθέντες. Επιπλέον, σε συνεργασία με άλλα ιδρύματα του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ), η ΕΚΤ εγκαινίασε ένα διαδικτυακό παιχνίδι συνεργασίας για τους νεοπροσληφθέντες. Το παιχνίδι ήταν σχεδιασμένο ώστε να συστήνει νεοπροσληφθέντες υπαλλήλους ανά την Ευρώπη και συνέδεσε γύρω στα 2.000 άτομα από 30 διαφορετικά ιδρύματα.

Ήδη από την αρχή της πανδημίας η ΕΚΤ μετέτρεψε τις επιμορφωτικές δραστηριότητές της σε πλήρως απομακρυσμένες αντί να βασίζονται ως επί το πλείστον στη διά ζώσης διδασκαλία. Η προσέγγιση αυτή επέτρεψε στα μέλη του προσωπικού της ΕΚΤ να συνεχίσουν την επαγγελματική τους εξέλιξη καθʼ όλη τη διάρκεια του 2021, παρακολουθώντας 1.421 εξ αποστάσεως εκπαιδευτικές συνεδρίες για ποικίλα θέματα, από τεχνικές μέχρι συμπεριφορικές δεξιότητες. Εγκαινιάστηκε ειδικό πρόγραμμα επί θεμάτων ηγεσίας εξ αποστάσεως και σε υβριδικό περιβάλλον, ενώ για τα ηγετικά στελέχη υπήρχε επίσης η δυνατότητα ατομικής ή ομαδικής συμβουλευτικής στήριξης (coaching).

Το 2021 ήταν το δεύτερο έτος εφαρμογής του νέου πλαισίου υπηρεσιακής εξέλιξης και η πρώτη ευκαιρία να αξιολογηθούν οι επιδόσεις του. Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη αξιολόγηση, η οποία επιβεβαίωσε τη θετική επίδραση του πλαισίου. Η προσέγγισή μας για την κατά προτεραιότητα προώθηση ικανών στελεχών προερχόμενων από τα μέλη του προσωπικού οδήγησε σε αύξηση του ποσοστού προαγωγών, ενώ σε πρωτοφανές υψηλό επίπεδο διαμορφώθηκε και το ποσοστό οριζόντιων μετακινήσεων. Επιπλέον, η αξιολόγηση βοήθησε να εντοπιστούν πιθανοί τρόποι ώστε το πλαίσιο να γίνει πιο αποτελεσματικό.

Πολυμορφία και απουσία αποκλεισμών

Η στρατηγική της ΕΚΤ για την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων (2020-26) έθεσε φιλόδοξους στόχους, συνοδευόμενους από υποστηρικτικά μέτρα στους τομείς των προσλήψεων και των προαγωγών, της κουλτούρας και της λογοδοσίας, της ανάπτυξης ηγετικών ικανοτήτων και της ευέλικτης εργασίας. Το 2021 η ΕΚΤ σχεδίασε ένα νέο πρόγραμμα καθοδήγησης (mentoring) και θέσπισε γενικές κατευθύνσεις για τα διοικητικά στελέχη σε ό,τι αφορά την κατανομή καθηκόντων που είναι καθοριστικής σημασίας για την υπηρεσιακή εξέλιξη του υπαλλήλου. Συμφώνησε επίσης να διπλασιαστούν οι ημέρες ειδικής άδειας τοκετού και υιοθεσίας που δικαιούται ο δεύτερος γονέας ώστε να στηριχθούν όλες οι οικογένειες και να προωθηθεί μια πιο ισόρροπη κατανομή των οικογενειακών ευθυνών.

Εκτός από την ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων, η ΕΚΤ – σε συνεργασία με έξι δίκτυα διαφορετικότητας – προώθησε και ένα συμπεριληπτικό περιβάλλον εργασίας, πραγματοποιώντας εκστρατείες ευαισθητοποίησης και προάγοντας τη συμπερίληψη διαφόρων ομάδων, όπως συναδέλφων με αναπηρίες, συναδέλφων από πολυπολιτισμικές κοινότητες και την κοινότητα ΛΟΑΤ+. Το 2021 η ΕΚΤ εγκαινίασε για τα ηγετικά στελέχη της ένα συμπεριληπτικό πρόγραμμα ηγεσίας και πραγματοποίησε διάφορα διαδικτυακά σεμινάρια απευθυνόμενα σε όλο το προσωπικό ώστε οι ατομικές συμπεριφορές να στραφούν σε μια πιο συμπεριληπτική νοοτροπία σε επίπεδο ΕΚΤ. Οι πρωτοβουλίες αυτές εξέτασαν την πολυμορφία και την απουσία αποκλεισμών από ποικίλες οπτικές γωνίες, συμπεριλαμβανομένων ζητημάτων όπως οι εκφάνσεις της διαφορετικότητας, οι μη συνειδητές μεροληψίες και η αξιοπρέπεια στην εργασία.

Η ΕΚΤ είναι ένα μείζονος σημασίας ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο και οι υπάλληλοί της προέρχονται και από τις 27 χώρες της ΕΕ.^[131] Για περισσότερη διαφάνεια σε ό,τι αφορά μια από τις κύριες πτυχές της πολυμορφίας, η ΕΚΤ αποφάσισε να ξεκινήσει τη δημοσίευση ποσοτικών στοιχείων ιθαγένειας^[132] όλων των μελών του προσωπικού και χωριστά των διοικητικών στελεχών (βλ. Πίνακα 11.1). Επικαιροποιήσεις αυτών των στοιχείων θα δημοσιεύονται ετησίως στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης.

Πίνακας 11.1

Ποσοστά του προσωπικού και των διοικητικών στελεχών της ΕΚΤ ανά υπηκοότητα

Νέος δίαυλος επίλυσης διαφορών

Το 2021 η ΕΚΤ αποφάσισε επίσης να δημιουργήσει ειδική υπηρεσία εσωτερικής μεσολάβησης. Η νέα υπηρεσία θα είναι ανεξάρτητη. Ο μεσολαβητής θα βοηθά στην επίλυση εργασιακών συγκρούσεων με απόλυτη εχεμύθεια και αμεροληψία. Οι υπηρεσίες μεσολάβησης θα είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμες σε όλο το προσωπικό χωρίς οποιαδήποτε τυπική διαδικασία και η χρήση τους θα είναι προαιρετική. Αυτός ο νέος ανεπίσημος δίαυλος θα συμπληρώσει τους ήδη υπάρχοντες διαύλους επίλυσης διαφορών, επίσημους και ανεπίσημους.

11.5 Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων

Το έργο για την κλιματική αλλαγή αποτελεί, και θα συνεχίσει να αποτελεί στο μέλλον, κεντρική προτεραιότητα της ΕΚΤ. Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΚΤ έχει αναλάβει συγκεκριμένες δράσεις για να διευρύνει τις πρωτοβουλίες της στο πεδίο αυτό εντός των ορίων της εντολής της και των τομέων αρμοδιότητάς της. Η παρούσα ενότητα ανασκοπεί τα κύρια επιτεύγματα και δραστηριότητες της ΕΚΤ στον συγκεκριμένο τομέα και παρουσιάζει το έργο που έχει προγραμματιστεί για το προσεχές διάστημα. Αρχικά, περιγράφει το έργο των κύριων στρατηγικών θεματικών περιοχών του κέντρου κλιματικής αλλαγής (climate change centre – CCC) (βλ. Πλαίσιο 13). Στη συνέχεια, περιγράφει τη συμβολή της ΕΚΤ στον διάλογο πολιτικής σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Τέλος, εξετάζει το έργο που επιτελείται σε άλλες υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ.

Ενημέρωση σχετικά με το έργο που επιτελείται στην ΕΚΤ για την κλιματική αλλαγή

Όσον αφορά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την πολιτική προληπτικής εποπτείας, η ΕΚΤ επικεντρώθηκε στον τρόπο αντιμετώπισης των κλιματικών κινδύνων και δυνητικής ενσωμάτωσής τους στο πλαίσιο προληπτικής εποπτείας, στην ανάπτυξη ενός πλαισίου παρακολούθησης κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων δεικτών κλιματικών κινδύνων και του βαθμού έκθεσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος σʼ αυτούς, και στην ενίσχυση της προοπτικής εκτίμησης των επιπτώσεων των κλιματικών κινδύνων σε φορείς χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης (π.χ. μέσω ειδικών ασκήσεων προσομοίωσης κλιματικών σεναρίων). Αυτή η θεματική περιοχή μελετά επίσης πώς επηρεάζονται τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από τις πολιτικές και πώς αυτές οι πολιτικές μπορούν να στηρίξουν την πράσινη μετάβαση και να περιορίσουν το μακροοικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΚΤ παρακολουθεί και αξιολογεί σε τακτική βάση τους κλιματικούς κινδύνους για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις στο πλαίσιο των εκθέσεων Financial Stability Review^[133] και της ΕΚΤ/του ΕΣΚΤ.^[134] Τον Σεπτέμβριο του 2021 δημοσίευσε τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης κλιματικών σεναρίων για το σύνολο της οικονομίας.^[135] Στην άσκηση αυτή θα βασιστεί και η εποπτική άσκηση προσομοίωσης κλιματικών σεναρίων που θα διεξαγάγει το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ με σκοπό να ελέγξει την ετοιμότητα των τραπεζών για την αξιολόγηση των κλιματικών κινδύνων.^[136] Στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας, η ΕΚΤ δημοσίευσε Οδηγό για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους τον Νοέμβριο του 2020. Το 2021 ζήτησε από τις τράπεζες να διενεργήσουν αυτοαξιολογήσεις βάσει του Οδηγού και να εκπονήσουν σχέδια δράσης. Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα πραγματοποιήσει πλήρη εποπτική εξέταση των πρακτικών διαχείρισης κινδύνων και δημοσιοποίησης στοιχείων των τραπεζών.

Στον τομέα της μακροοικονομικής ανάλυσης και της νομισματικής πολιτικής, η ΕΚΤ αξιολογεί τους μακροοικονομικούς κινδύνους που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή και τις πολιτικές για την αντιμετώπισή της, καθώς και τις συνέπειές τους για τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων, την αξιολόγηση των κινδύνων και τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής.^[137] Σε αυτό το πλαίσιο, οι εμπειρογνώμονες της ΕΚΤ παρακολουθούν στενά τις μακροοικονομικές εξελίξεις που αφορούν το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ)^[138] και αναλύουν τις μακροοικονομικές και διαρθρωτικές συνέπειες των πολιτικών μετάβασης που υιοθετούνται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης (βλ. Πλαίσιο 2), αυτή η θεματική περιοχή έχει ως στόχο αφενός την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στα υπάρχοντα βασικά μακροοικονομικά υποδείγματα της ΕΚΤ και αφετέρου την ανάπτυξη νέων υποδειγμάτων που θα μελετούν συγκεκριμένα κλιματικά ζητήματα ειδικότερης σημασίας για τις μακροοικονομικές εξελίξεις και τη νομισματική πολιτική. Επίσης διεξάγει ανάλυση του πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής. Εντός του συγκεκριμένου άξονα εργασίας διενεργούνται και εννοιολογικής φύσεως αναλύσεις σχετικά με το πώς μπορούν να ενσωματωθούν οι σχετικές με την κλιματική αλλαγή παράμετροι στις πράξεις νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ – μεταξύ άλλων αξιολογούνται οι ασυμμετρίες στην κατανομή στο πλαίσιο μιας όχι πλήρως αποτελεσματικής αγοράς – καθώς και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα εναλλακτικών κατανομών.

Στο πλαίσιο των πράξεων των χρηματοπιστωτικών αγορών και της διαχείρισης κινδύνων του Ευρωσυστήματος, η ΕΚΤ εργάζεται για την υλοποίηση των δεσμεύσεων που ανέλαβε με το σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση παραμέτρων σχετικών με την κλιματική αλλαγή στο πλαίσιο εφαρμογής της νομισματικής πολιτικής (βλ. Πλαίσιο 2). Αναλύει τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους που απορρέουν για το Ευρωσύστημα από τις αγορές τίτλων που διενεργεί για τους σκοπούς της νομισματικής πολιτικής, μεταξύ άλλων μέσω της διεξαγωγής άσκησης προσομοίωσης κλιματικών σεναρίων για την εκτίμηση των επιπτώσεων στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος. Το 2021 αυτή η θεματική περιοχή επικεντρώθηκε στην εκπόνηση του σχεδίου δράσης, το οποίο εγκρίθηκε στη συνέχεια από το Διοικητικό Συμβούλιο, σηματοδοτώντας την έναρξη των προπαρασκευαστικών εργασιών για την εφαρμογή στην πράξη του συμφωνηθέντος οδικού χάρτη υλοποίησής του. Επιπλέον, η ΕΚΤ άρχισε να δέχεται ως εξασφαλίσεις – καθώς και για την απόκτησή τους μέσω των προγραμμάτων αγοράς τίτλων – ορισμένα ομόλογα οι πληρωμές τοκομεριδίων των οποίων συναρτώνται με στόχους βιωσιμότητας.^[139] Επίσης σε επίπεδο Ευρωσυστήματος ανακοινώθηκε μια κοινή στάση ως προς την εφαρμογή σχετικών με την κλιματική αλλαγή αρχών βιώσιμων και υπεύθυνων επενδύσεων στη διαχείριση των χαρτοφυλακίων σε ευρώ που δεν συνδέονται με τη νομισματική πολιτική και ξεκίνησαν οι διαδικασίες για την επιλογή κατάλληλων παρόχων υπηρεσιών δεδομένων. Το α΄ τρίμηνο του 2023 το Ευρωσύστημα θα αρχίσει να δημοσιοποιεί σχετικές με το κλίμα πληροφορίες γιʼ αυτά τα χαρτοφυλάκια, καθώς και για το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα.

Συμβολή της ΕΚΤ σε πρωτοβουλίες της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή

Σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σε ό,τι αφορά τις ασκούμενες πολιτικές και το θεσμικό πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού τομέα, η ΕΚΤ συμβάλλει σε πρωτοβουλίες της ΕΕ, όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η νομοθεσία της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση, καθώς και σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών. Στο πλαίσιο αυτό, το 2021 η ΕΚΤ συνεισέφερε στη διαμόρφωση των πολιτικών της ΕΕ δημοσιεύοντας δύο νομικές γνωμοδοτήσεις επί νομοθετικών προτάσεων αναφορικά με Οδηγία για την Υποβολή Εκθέσεων Βιωσιμότητας από τις Εταιρίες^[140] και Κανονισμό για τα Ευρωπαϊκά Πράσινα Ομόλογα.^[141] Ως μέλος της Πλατφόρμας για τη βιώσιμη χρηματοδότηση, η ΕΚΤ συνέβαλε στην κατάρτιση της Ταξινομίας της ΕΕ και στη δυνατότητα χρήσης του για τον τραπεζικό τομέα. Επιπλέον, στο πλαίσιο της Ομάδας Δράσης Έργου της Ευρωπαϊκής Συμβουλευτικής Ομάδας για Θέματα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (European Financial Reporting Advisory Group – EFRAG), συνέβαλε στην ανάπτυξη των προτύπων της ΕΕ για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας. Η ΕΚΤ υποστήριξε επίσης ενθέρμως την επανέναρξη των εργασιών της ατζέντας για τη βιώσιμη χρηματοδότηση σε διεθνή όργανα (ιδίως στην G7, στην G20 και στην ανασυσταθείσα Ομάδα Εργασίας Βιώσιμης Χρηματοδότησης της G20). Υπογράμμισε επίσης την ανάγκη για αξιόπιστα και διεθνώς ομοιόμορφα κανονιστικά πλαίσια για τη βιώσιμη χρηματοδότηση και υποστήριξε την ίδρυση ενός Συμβουλίου Διεθνών Προτύπων Βιωσιμότητας (International Sustainability Standards Board) από το Ίδρυμα Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (IFRS).

Στόχος της ανάπτυξης δεδομένων σχετικών με την κλιματική αλλαγή είναι η κατάρτιση κλιματικών δεικτών για τους φυσικούς κινδύνους, το ανθρακικό αποτύπωμα και τα βιώσιμα χρηματοδοτικά μέσα, όπως αυτά προβλέπονται στο σχέδιο δράσης για την κλιματική αλλαγή. Το διερευνητικό έργο για την ανάπτυξη αυτών των δεικτών έχει ήδη ξεκινήσει και περιλαμβάνει στενή συνεργασία τόσο μεταξύ των μελών του ΕΣΚΤ όσο και με άλλους ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης κλιματικών δεδομένων, εξετάζονται επίσης διάφοροι τρόποι αξιολόγησης και δημοσιοποίησης των ποικίλων (προερχόμενων κυρίως από εξωτερικούς παρόχους πώλησης δεδομένων της αγοράς) κλιματικών δεδομένων που χρησιμοποιούνται εντός της ΕΚΤ, ώστε να διασφαλιστεί πλήρης ευθυγράμμιση και συνεργασία με τους τελικούς χρήστες. Αυτός ο άξονας εργασίας παρακολουθεί επίσης τις εξωτερικές εξελίξεις για τα κλιματικά δεδομένα σε ευρωπαϊκά και διεθνή όργανα.

Πέρα από τις προαναφερθείσες στρατηγικές θεματικές περιοχές, η ΕΚΤ, υπό τον συντονισμό του CCC, αναπτύσσει επίσης και ευρύτερες θεματικές ενότητες σε τομείς σημαντικούς για την ίδια και για το Ευρωσύστημα και για ευρωπαϊκά και διεθνή όργανα γενικότερα. Με αφορμή την 26η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP26, 2021), η ΕΚΤ δημοσίευσε τη δέσμευσή της σχετικά με την ανάληψη δράσης για την κλιματική αλλαγή, με την οποία εκφράζει τη δέσμευσή της να συμβάλει, εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της, ώστε να αναληφθεί αποφασιστική δράση από τους φορείς χάραξης πολιτικής για την εφαρμογή της Συμφωνίας των Παρισίων και τον μετριασμό των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

Το 2021 η ΕΚΤ συμμετείχε ενεργά στο Δίκτυο Κεντρικών Τραπεζών και Εποπτικών Αρχών για ένα Πράσινο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα (Network of Central Bank and Supervisors for Greening the Financial System − NGFS),^[142] με αξιόλογη συμβολή τόσο στις πέντε ειδικές ομάδες εργασίας του (μικροπροληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων, μακροπροληπτική πολιτική, προώθηση των πράσινων χρηματοδοτήσεων, αντιμετώπιση έλλειψης δεδομένων και ερευνητικές δράσεις) όσο και στη Νομική Ομάδα Δράσης του. Επίσης, η ΕΚΤ συνεισέφερε στις εργασίες της υψηλού επιπέδου Ομάδας Δράσης της Επιτροπής Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας (BCBS) για τους Κλιματικούς Χρηματοοικονομικούς Κινδύνους,^[143] με αντικείμενο την καλύτερη κατανόηση και ενδεχομένως την τροποποίηση των τριών πυλώνων του Πλαισίου της Βασιλείας.^[144] Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΚΤ συμμετείχε ενεργά στις τρεις ομάδες εργασίας του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας που ασχολούνται με κλιματικά ζητήματα (δηλ. στη Μόνιμη Επιτροπή για την Εποπτική και Κανονιστική Συνεργασία, την Ομάδα Εργασίας για τον Κλιματικό Κίνδυνο και τη Μόνιμη Επιτροπή για την Αξιολόγηση Ευπαθειών), στην Επιτροπή Irving Fisher για τη Στατιστική των Κεντρικών Τραπεζών (η οποία λειτουργεί υπό την αιγίδα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών) και στην πρωτοβουλία Data Gaps Initiative της G20, η οποία υποστηρίζει την παγκόσμια εναρμόνιση και διαθεσιμότητα των δεδομένων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ΕΚΤ συνέβαλε στο Δίκτυο για τη Βιώσιμη Χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Αρχής Tραπεζών (ΕΒΑ) και στις υποομάδες της EBA για τη διαφάνεια και την υποβολή στοιχείων και αναφορών.

Τα στελέχη της ΕΚΤ αναπτύσσουν ολοένα περισσότερο ερευνητική δραστηριότητα στον τομέα της κλιματικής αλλαγής. Ορισμένες μελέτες δημοσιεύθηκαν το 2021 στη σειρά Working Papers της ΕΚΤ.^[145]

Όσον αφορά τις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών και τις πληρωμές, η ΕΚΤ, σε συνεργασία με άλλες εθνικές κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ και την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών, συνέχισε να μελετά τις δυνητικές επιπτώσεις των περιβαλλοντικών κινδύνων στις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών, ξεκινώντας από τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους. Επιπλέον, στην τρίτη ετήσια διάσκεψη για τη διαχείριση του κινδύνου κεντρικού αντισυμβαλλομένου που συνδιοργάνωσε η Deutsche Bundesbank με τη Federal Reserve Bank of Chicago και την ΕΚΤ (Third Annual Joint Conference on CCP risk management), οι προερχόμενοι από την κλιματική αλλαγή κίνδυνοι των χρηματοπιστωτικών αγορών αποτέλεσαν σημαντικό θέμα των συζητήσεων για τις χρηματοπιστωτικές αγορές σε όλους τους τομείς.

Η ΕΚΤ επί του παρόντος διενεργεί μελέτη αξιολόγησης κύκλου ζωής προϊόντος (lifecycle assessment study – LCA) για τις πληρωμές με μετρητά στη ζώνη του ευρώ με σκοπό την αποτίμηση των δυνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων της δεύτερης σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ. Επιπλέον, εφάρμοσε ειδικές πολιτικές και ερευνητικά προγράμματα για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της παραγωγής τραπεζογραμματίων ευρώ. Οι πολιτικές αυτές περιλάμβαναν το πρόγραμμα βιώσιμου βάμβακα, στο πλαίσιο του οποίου η ΕΚΤ δεσμεύεται το ποσοστό βιώσιμου βάμβακα στο χαρτί των τραπεζογραμματίων ευρώ να φθάσει το 100%. Διεξήχθη ετήσια περιβαλλοντική παρακολούθηση της παραγωγής τραπεζογραμματίων, η οποία διαπίστωσε βελτιώσεις όσον αφορά τη διαχείριση αποβλήτων.

Τέλος, όσον αφορά τη δική της εταιρική βιωσιμότητα, η ΕΚΤ επιδιώκει να διευρύνει περαιτέρω τις εργασίες που αφορούν τη βιωσιμότητά της και τις διαδικασίες δημοσιοποίησης συναφών στοιχείων. Αυτός ο τομέας εργασιών περιλαμβάνει επίσης την ανάπτυξη του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης της ΕΚΤ και την παρακολούθηση του ανθρακικού αποτυπώματος του οργανισμού, όπως περιγράφεται στην τελευταία ενότητα του παρόντος κεφαλαίου.

Πλαίσιο 13
Το κέντρο κλιματικής αλλαγής της ΕΚΤ – οργάνωση και διακυβέρνηση

Στο πλαίσιο των εντεινόμενων πρωτοβουλιών της για το κλίμα, το 2021 η ΕΚΤ δημιούργησε το κέντρο κλιματικής αλλαγής (climate change centre – CCC) για να προωθήσει μια δομημένη προσέγγιση όσον αφορά τον συντονισμό και τον στρατηγικό σχεδιασμό των δράσεών της για την κλιματική αλλαγή. Εν όψει της σπουδαιότητας των κλιματικών θεμάτων στον ευρύτερο διάλογο πολιτικής, η ενισχυμένη διακυβέρνηση και οι εξειδικευμένοι πόροι κρίθηκαν επίσης απαραίτητα στοιχεία για να διασφαλιστεί η ουσιαστική συμβολή της ΕΚΤ σε αυτόν τον τομέα – τόσο εντός Ευρώπης όσο και διεθνώς. Το κέντρο κλιματικής αλλαγής επιδιώκει επίσης να εντείνει τον συντονισμό και τη συνεργασία της ΕΚΤ με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος.

Πρωταρχικός σκοπός του κέντρου κλιματικής αλλαγής είναι ο σχεδιασμός και ο συντονισμός της στρατηγικής της ΕΚΤ για το κλίμα, ο προσδιορισμός προτεραιοτήτων και η δημιουργία ενός οράματος για το κλιματικό πρόγραμμα της ΕΚΤ. Για τον σκοπό αυτό, το κέντρο θα στηρίζεται στις πλούσιες γνώσεις και τεχνογνωσία των επιμέρους υπηρεσιακών μονάδων της ΕΚΤ, ενώ παράλληλα θα διασφαλίζει τη συνοχή και τον συντονισμό στο σύνολο της ΕΚΤ. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, το κέντρο είναι επιφορτισμένο με τέσσερις κύριες αρμοδιότητες:

• την υποστήριξη του έργου όλων των υπηρεσιακών μονάδων της ΕΚΤ και των βασικών εμπλεκόμενων φορέων για την εφαρμογή της στρατηγικής για την κλιματική αλλαγή,
• τον συντονισμό των εξωτερικών και εσωτερικών δράσεων σε ζητήματα που αφορούν το κλίμα, με σκοπό τη γενικότερη ευθυγράμμιση των μηνυμάτων και τον εντοπισμό συνεργειών,
• τη βελτίωση της γνωστοποίησης πληροφοριών και της επικοινωνίας για την καλύτερη ενημέρωση ως προς το έργο της ΕΚΤ στο θέμα της κλιματικής αλλαγής εντός και εκτός του οργανισμού,
• τη σύνδεση των υπηρεσιακών μονάδων και των εξωτερικών εμπλεκόμενων φορέων για την προώθηση της συνεργασίας στον τομέα της κλιματικής αλλαγής.

Το κέντρο κλιματικής αλλαγής συστάθηκε ως νέα χωριστή υπηρεσιακή μονάδα υπό τους Συμβούλους της Εκτελεστικής Επιτροπής και αναφέρεται απευθείας στην Πρόεδρο της ΕΚΤ. Το έργο του κέντρου κλιματικής αλλαγής είναι οργανωμένο γύρω από έξι στρατηγικές θεματικές περιοχές που περιλαμβάνουν τις εν εξελίξει δράσεις σχετικά με την κλιματική αλλαγή στην ΕΚΤ: χρηματοπιστωτική σταθερότητα και πολιτική προληπτικής εποπτείας, μακροοικονομική ανάλυση και νομισματική πολιτική, πράξεις χρηματοπιστωτικών αγορών και διαχείριση κινδύνων, ευρωπαϊκή και διεθνής πολιτική και θεσμικό πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, δεδομένα, και εταιρική βιωσιμότητα. Επιπλέον, το κέντρο κλιματικής αλλαγής αποτελεί κόμβο σύνδεσης και ανταλλαγής πληροφοριών για άλλες διατομεακές εργασίες σχετικές με την κλιματική αλλαγή που αφορούν την έρευνα, τις υποδομές των αγορών και τις πληρωμές, τα νομικά θέματα και τα τραπεζογραμμάτια.

Επισκόπηση της διακυβέρνησης και της οργάνωσης των έξι θεματικών περιοχών του κέντρου παρουσιάζεται στο Σχήμα Α.

Σχήμα A

Οργάνωση και διακυβέρνηση του κέντρου κλιματικής αλλαγής της ΕΚΤ

Μείωση του αποτυπώματος της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ επιθυμεί να συμβάλει ενεργά στη μείωση του αποτυπώματός της και έχει δεσμευθεί να ευθυγραμμίσει τους στόχους της για μείωση του άνθρακα με τον στόχο της Συμφωνίας των Παρισίων για συγκράτηση της μέσης ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη σε 1,5°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Προκειμένου να επιτευχθεί ο ανωτέρω επιστημονικά τεκμηριωμένος στόχος μείωσης των εκπομπών, οι εκπομπές άνθρακα της ΕΚΤ πρέπει να μειωθούν κατά 46% έως το 2030 σε σχέση με το έτος βάσης 2019.^[146] Μια νέα δέσμη φιλόδοξων στόχων και μέτρων για την περίοδο 2022-2024 θα δημοσιευθεί στην επικαιροποίηση της Περιβαλλοντικής Δήλωσης της ΕΚΤ του 2022.

Προκειμένου να διαχειριστεί το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα, το 2007 η ΕΚΤ ξεκίνησε να εφαρμόζει περιβαλλοντική πολιτική και το 2010 θέσπισε σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης, το οποίο έχει πιστοποίηση EMAS (Eco-Management and Audit Scheme – EMAS) και ISO 14001. Αυτή η συστηματική προσέγγιση τη βοήθησε να μειώσει κατά 37% το ανθρακικό της αποτύπωμα μεταξύ 2008 και 2019, παρά τη σημαντική αύξηση των θέσεων εργασίας. Η μείωση αυτή ήταν ακόμη μεγαλύτερη το 2020, κυρίως λόγω της διακοπής των ταξιδιών εξαιτίας της πανδημίας.

Το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης εφαρμόζεται από την ομάδα Πράσινη ΕΚΤ με επικεφαλής τον Περιβαλλοντικό Συντονιστή και τον Υπεύθυνο Περιβάλλοντος, οι οποίοι υποβάλλουν σε τακτική βάση αναφορές στην Εκτελεστική Επιτροπή μέσω του Γενικού Διευθυντή Υπηρεσιών. Ο συντονισμός με άλλες υπηρεσιακές μονάδες υποστηρίζεται από μια ομάδα περίπου 60 Περιβαλλοντικών Αντιπροσώπων και από τη συμμετοχή της ομάδας Πράσινη ΕΚΤ στον άξονα εργασίας “εταιρική βιωσιμότητα” του κέντρου κλιματικής αλλαγής.

Κάθε χρόνο η ΕΚΤ δημοσιεύει τις περιβαλλοντικές επιδόσεις και στόχους της στην Περιβαλλοντική της Δήλωση.^[147] Η δημοσίευση περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της σύμφωνα με το EMAS και το πρωτόκολλο για τα αέρια του θερμοκηπίου (Greenhouse Gas Protocol). Ως αποτέλεσμα της πιο πρόσφατης αξιολόγησης του ανθρακικού της αποτυπώματος, από το 2022 η ΕΚΤ θα ξεκινήσει τη δημοσιοποίηση στοιχείων και για άλλες έμμεσες εκπομπές κατά μήκος της αλυσίδας αξίας της, όπως αυτές που παράγονται από την κτήση αγαθών και υπηρεσιών, από περιουσιακά στοιχεία στον τομέα των πληροφοριακών συστημάτων, από την κατασκευή κτιρίων, την τηλεργασία, την ενέργεια που προμηθεύεται και τα υπηρεσιακά ταξίδια για συμμετοχή σε συνέδρια. Η δημοσιοποίηση αυτών των πρόσθετων στοιχείων θα απαιτήσει ακόμη στενότερη συνεργασία με τους παρόχους των σχετικών υπηρεσιών κατ’ εφαρμογή της Κατευθυντήριας Γραμμής Βιώσιμων Προμηθειών της ΕΚΤ.

Παρά την πανδημία, το 2021 εφαρμόστηκαν ποικίλα μέτρα βελτίωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Παραδείγματος χάριν, η ΕΚΤ υιοθέτησε κατευθυντήρια γραμμή για βιώσιμες εκδηλώσεις, καθώς και περιορισμούς στις συναντήσεις με φυσική παρουσία, 50% του ετήσιου προγραμματισμού των αντίστοιχων ομάδων, με σκοπό να μειωθούν και μετά την πανδημία οι εκπομπές λόγω μετακινήσεων. Όπως και τα δύο προηγούμενα έτη, η ΕΚΤ αντιστάθμισε τις υπολειπόμενες εκπομπές του 2020 που δεν είχε κατορθώσει να μειώσει με μέτρα αποφυγής, στηρίζοντας αντισταθμιστικά έργα πιστοποιημένα από το πρόγραμμα Gold Standard.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέχισε να επεκτείνει την εφαρμογή στρατηγικών βιώσιμων και υπεύθυνων επενδύσεων στα χαρτοφυλάκιά της που δεν συνδέονται με τη νομισματική πολιτική, σύμφωνα με την κοινή στάση του Ευρωσυστήματος.^[148]

Σε ό,τι αφορά το ταμείο συντάξεων του προσωπικού της, υπό την παθητική διαχείριση δύο εξωτερικών εταιριών διαχείρισης στοιχείων ενεργητικού, η ΕΚΤ ακολουθεί μια πολιτική βιώσιμων και υπεύθυνων επενδύσεων, με βάση περιορισμένες εξαιρέσεις και κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την ψηφοφορία δι’ αντιπροσώπου, οι οποίες ενσωματώνουν πρότυπα ΠΚΔ. Το δικαίωμα ψήφου της ΕΚΤ ασκείται κατ’ εξουσιοδότησή της από τους δύο εξωτερικούς διαχειριστές στοιχείων ενεργητικού, οι οποίοι εφαρμόζουν ανεξάρτητα τις δικές τους πολιτικές όταν δίνουν εντολή ψήφου για εταιρικές ενέργειες για λογαριασμό των μετοχών που κατέχει το ταμείο συντάξεων της ΕΚΤ. Το 2020 όλοι οι συμβατικοί δείκτες τιμών μετοχών που χρησιμοποιούνται ως δείκτες αναφοράς από το ταμείο συντάξεων του προσωπικού αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχους δείκτες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, με αποτέλεσμα να μειωθεί το ανθρακικό αποτύπωμα των χαρτοφυλακίων μετοχών κατά περισσότερο από 60%. Στις αρχές του 2022 η ΕΚΤ αντικατέστησε επίσης τον συμβατικό δείκτη αναφοράς που χρησιμοποιούσε για το χαρτοφυλάκιο εταιρικών ομολόγων της με έναν δείκτη αναφοράς ευθυγραμμισμένο με τη Συμφωνία των Παρισίων και ήταν ένας από τους πρώτους οργανισμούς που υιοθέτησαν τη βέλτιστη πρακτική της αγοράς σε σχέση με του κλιματικούς δείκτες αναφοράς που προβλέπονται στον σχετικό Κανονισμό της ΕΕ. Ο εν λόγω δείκτης αναφοράς οδήγησε σε αρχική μείωση των εκπομπών άνθρακα αυτού του χαρτοφυλακίου κατά 50%, ενώ θα ακολουθήσει περαιτέρω σταθερή μείωσή τους κατά τουλάχιστον 7% ετησίως τα επόμενα έτη. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να διερευνά την πιθανή επέκταση των δεικτών χαμηλών εκπομπών άνθρακα και σε άλλες κατηγορίες τίτλων σταθερού εισοδήματος εντός του χαρτοφυλακίου του ταμείου συντάξεων προκειμένου να συμβάλει περαιτέρω στη μείωση του ανθρακικού της αποτυπώματος. Η διακυβέρνηση και η διαχείριση συνταξιοδοτικών θεμάτων στην ΕΚΤ εγκρίνονται από την Εκτελεστική Επιτροπή, την οποία συμβουλεύει η Επιτροπή Επενδύσεων υπό τη σύνθεση του Ταμείου Συντάξεων.

Στο χαρτοφυλάκιο ιδίων κεφαλαίων της, η ΕΚΤ εφαρμόζει θεματική στρατηγική βιώσιμων και υπεύθυνων επενδύσεων, με στόχο την αύξηση του ποσοστού των πράσινων τίτλων. Το 2021 το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 7,6% μέσω διμερών αγορών πράσινων τίτλων και μέσω της επένδυσης στο BISIP G2 (χαρτοφυλάκιο επενδύσεων σε πράσινα ομόλογα σε ευρώ για κεντρικές τράπεζες), που δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο του 2021 από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών.^[149] Στο τέλος Σεπτεμβρίου 2021 το BISIP G2 επένδυσε σε πράσινα ομόλογα, τα έσοδα των οποίων χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση έργων που υπάγονται στις εξής κύριες κατηγορίες: 30% στις καθαρές μεταφορές, 21% στη διαχείριση υδάτινων πόρων και λυμάτων και 20% στην ανανεώσιμη ενέργεια.

Το εκτιμώμενο θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα από τη συμμετοχή της της ΕΚΤ στο εν λόγω επενδυτικό ταμείο συνίσταται στην αποφυγή εκπομπών που σε εκατ. τόνους ισοδύναμου άνθρακα αντιστοιχούν στην κυκλοφορία 49.401 επιβατικών αυτοκινήτων στη διάρκεια ενός έτους και σε εξοικονόμηση ενέργειας και παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που αντιστοιχεί σε 23.392 κατοικίες.

12 Γνωρίστε τους ανθρώπους μας

Στα προηγούμενα κεφάλαια της Ετήσιας Έκθεσης της ΕΚΤ παρουσιάστηκε μια λεπτομερής και αντικειμενική επισκόπηση των κύριων δραστηριοτήτων της ΕΚΤ και των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν στους τομείς αρμοδιότητάς της το 2021. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτά τα επιτεύγματα δεν θα ήταν δυνατά χωρίς τη συνεργασία μεταξύ συναδέλφων από διάφορες υπηρεσιακές μονάδες, εντός – ή ακόμη και εκτός – του Ευρωσυστήματος και του ΕΣΚΤ. Οι ακόλουθες ιστορίες συναδέλφων μάς βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή τη συνεργασία και να πάρουμε μια γεύση για το πώς συμβάλλουν ουσιωδώς στο έργο της ΕΚΤ.

Ursel Baumann, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη Τμήματος, Γενική Διεύθυνση Νομισματικής Πολιτικής

Καθ’ όλη τη διάρκεια της επανεξέτασης της στρατηγικής της ΕΚΤ για τη νομισματική πολιτική την περίοδο 2020-21, είχα αποσπαστεί στο Γραφείο Έργου Επανεξέτασης της Στρατηγικής (Project Office Strategy Review), μια μικρή αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματική ομάδα συναδέλφων με πολύ διαφορετικές δεξιότητες (σε τομείς όπως τα οικονομικά, η σύνταξη κειμένων, ο συντονισμός, η διαχείριση έργων, η πληροφορική και η επικοινωνία), η οποία συγκροτήθηκε για να συντονίζει και να διαμορφώνει τις δραστηριότητες της επανεξέτασης.

Η επανεξέταση ήταν μια τεράστια συλλογική προσπάθεια στην οποία συμμετείχαν πάνω από 650 στελέχη του Ευρωσυστήματος, τόσο από την ΕΚΤ όσο και από τις ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ. Μεγάλο μέρος του αναλυτικού έργου για θέματα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής πραγματοποιήθηκε μέσα από κοινές ομάδες εργασίας, τα αποτελέσματα των οποίων δημοσιεύθηκαν στη συνέχεια στη σειρά ECB Strategy Review Occasional Papers. Ήμουν μία από τους επικεφαλής της ομάδας εργασίας για τις πληθωριστικές προσδοκίες και κλήθηκα να ασκήσω τα καθήκοντά μου εξ αποστάσεως. Ωστόσο, καταφέραμε να ξεπεράσουμε αυτή τη δυσκολία χάρη στoν ζήλο των στελεχών μας και στο υψηλό αίσθημα καθήκοντος που επέδειξαν ώστε να προσφέρουν την καλύτερη δυνατή ανάλυση μέσα σε περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Συνολικά, η συλλογική και συμπεριληπτική φύση της επανεξέτασης πέτυχε δύο (τουλάχιστον) στόχους: πρώτον, οδήγησε σε πιο έγκυρα αναλυτικά αποτελέσματα ως βάση για τη νέα στρατηγική νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, αφού δόθηκε η δυνατότητα να ακουστούν πολλές και διαφορετικές απόψεις, και, δεύτερον, ενίσχυσε την εμπιστοσύνη μεταξύ του προσωπικού και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής στο Διοικητικό Συμβούλιο. Ήταν μεγάλη ικανοποίηση να βλέπουμε τις αποφάσεις σιγά-σιγά να διαμορφώνονται και τελικά να εγκρίνεται ομόφωνα η νέα στρατηγική.

Alexandra Calmuc, ανώτερη εμπειρογνώμονας σε θέματα λειτουργικής ανθεκτικότητας, Γραφείο του Γενικού Διευθυντή Υπηρεσιών, Λειτουργικός Κίνδυνος και Επιχειρησιακή Συνέχεια

Η προσαρμογή στη διαρκώς εξελισσόμενη πανδημία αποτέλεσε πρόκληση για πολλούς οργανισμούς. Στην ΕΚΤ επιτύχαμε μια συντονισμένη αντίδραση χάρη στην εποικοδομητική διυπηρεσιακή συνεργασία στο πλαίσιο της Ομάδας Αντιμετώπισης Συμβάντων (Incident Response Team – IRT).^[150]

Από το ξέσπασμα της πανδημίας, η IRT παρακολουθεί ενεργά την κατάσταση στη Φραγκφούρτη, τη Γερμανία και την Ευρώπη και εισηγείται εργασιακές ρυθμίσεις και μέτρα προστασίας ανάλογα με τις εξελίξεις και τις οδηγίες των αρχών. Όλοι οι συμμετέχοντες προσφέρουν τις εξειδικευμένες γνώσεις τους προς το συμφέρον όλου του προσωπικού και της ΕΚΤ συνολικά.

Από την πλευρά μου, συντόνισα τις υποομάδες της IRT και συνέταξα κοινές συστάσεις για λογαριασμό της Εκτελεστικής Επιτροπής. Ήδη από την αρχή της πανδημίας συνειδητοποιήσαμε ότι μας περίμενε ένας μαραθώνιος και όχι ένα σπριντ. Είμαι εξαιρετικά ευτυχής γιατί όλοι στην IRT στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Παρά τις συνθήκες τηλεργασίας, κατορθώσαμε να παραμείνουμε συνδεδεμένοι και είχαμε πολύ καλή συνεργασία. Είμαστε υπερήφανοι που μέχρι σήμερα έχουμε πραγματοποιήσει περισσότερες από 111 συνεδριάσεις της IRT και έχουμε υποβάλει 270 συστάσεις και συνεχίζουμε να εργαζόμαστε με μεγάλη αφοσίωση και ενθουσιασμό.

Guy-Charles Marhic, εκπρόσωπος της ΕΚΤ στο Λονδίνο, Γενική Διεύθυνση Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σχέσεων

Ανέλαβα τα νέα μου καθήκοντα ως εκπρόσωπος της ΕΚΤ στο Λονδίνο από 1ης Φεβρουαρίου 2021. Μετά το Brexit, το Ηνωμένο Βασίλειο παραμένει σημαντικός οικονομικός και χρηματοπιστωτικός εταίρος της ΕΕ και η ΕΚΤ πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στη χώρα προκειμένου να εκπληρώνει την αποστολή της. Οι βασικοί σκοποί του Γραφείου Αντιπροσωπείας της ΕΚΤ είναι να παρακολουθεί τις εξελίξεις όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο και τις πολιτικές του Ηνωμένου Βασιλείου, να παρακολουθεί τον χρηματοπιστωτικό τομέα και τις οικονομικές τάσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, να συλλέγει πληροφορίες σχετικά με τις απόψεις πολιτικής των αρχών του Ηνωμένου Βασιλείου και να εξηγεί τις πολιτικές της ΕΚΤ και τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις της ΕΕ στους ομολόγους μας στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Αφότου έφθασα στο Λονδίνο, δημιούργησα ένα ευρύ δίκτυο επαφών τόσο στον δημόσιο τομέα (π.χ. με την Τράπεζα της Αγγλίας, το Υπουργείο Οικονομικών και εκπροσώπους εθνικών κεντρικών τραπεζών της ΕΕ και ξένων κεντρικών τραπεζών) όσο και στον ιδιωτικό τομέα (π.χ. τράπεζες, επαγγελματικές ενώσεις και ερευνητικά ιδρύματα (think tanks)). Υποβάλλω αναφορές στην ΕΚΤ και συνεργάζομαι συχνά με διευθυντές και στελέχη από πολλές υπηρεσιακές μονάδες που είναι αρμόδιες για τις διεθνείς σχέσεις, τις πληρωμές, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την τραπεζική εποπτεία.

Το Γραφείο της ΕΚΤ βρίσκεται εντός της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό μου δίνει την ευκαιρία να γνωρίσω νέους συναδέλφους, να διοργανώσω συσκέψεις και να συνεργαστώ μαζί τους, όπου είναι εφικτό. Αυτή η συμπληρωματικότητα είναι σημαντική, καθώς αρκετά μέλη της Αντιπροσωπείας της ΕΕ ενδιαφέρονται επίσης για τις κανονιστικές, μακροοικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στο Ηνωμένο Βασίλειο.

María Soledad Ramos Possenti, Αναλύτρια Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης, Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης, Γενική Διεύθυνση Γραμματείας

Ως μέλος της ομάδας Δεοντολογίας και Ακεραιότητας του Γραφείου Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης και Γραμματέας της Διάσκεψης Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης (ΔΔΣ), συνεργάζομαι στενά με τους ομολόγους μου στο Ευρωσύστημα και τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ). Οι (διαδικτυακές πλέον) συσκέψεις της ΔΔΣ αποτελούν μια πολύ καλή ευκαιρία για να έλθουμε σε επαφή με συναδέλφους από άλλα θεσμικά όργανα, να ανταλλάξουμε εμπειρίες και να αποκομίσουμε διδάγματα ο ένας από την εμπειρία του άλλου, καθώς και να εργαστούμε από κοινού για την ανάπτυξη περαιτέρω προτύπων δεοντολογίας και συμμόρφωσης.

Πρόσφατα εργάστηκα σε ένα απαιτητικό έργο που σκοπό είχε την ενίσχυση και ευθυγράμμιση των προτύπων ακεραιότητας στο σύνολο του Ευρωσυστήματος και του ΕΕΜ. Οι κόποι μας ανταμείφθηκαν όταν τον Νοέμβριο του 2021 το Διοικητικό Συμβούλιο ενέκρινε τη δουλειά μας, υιοθετώντας τις αναθεωρημένες Κατευθυντήριες Γραμμές Δεοντολογίας και ολοκληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο μια μακρά διαδικασία, η οποία ενίοτε περιλάμβανε δύσκολες συζητήσεις. Τελικά, επικράτησε η άποψη ότι η δημόσια εντολή μας απαιτεί να διαθέτουμε τα πιο εξελιγμένα πλαίσια δεοντολογίας που μας βοηθούν να διαφυλάσσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στο Ευρωσύστημα και τον ΕΕΜ. Χάρη στο πνεύμα γόνιμης συνεργασίας στους κόλπους της ΔΔΣ (μη εξαιρουμένης της υποστήριξης από συναδέλφους στην ΕΚΤ), καταφέραμε να δουλέψουμε αρμονικά και να επιτύχουμε ένα καλό αποτέλεσμα. Προσβλέπω τώρα στη συνέχιση της συνεργασίας μου με τη ΔΔΣ για την εφαρμογή των αναθεωρημένων Κατευθυντήριων Γραμμών Δεοντολογίας, κάτι που για εμάς στην ΕΚΤ σημαίνει την αναθεώρηση του δικού μας Πλαισίου Δεοντολογίας.

Fabio Tamburrini, Οικονομολόγος, κέντρο κλιματικής αλλαγής

Στις αρχές του 2021 η ΕΚΤ δημιούργησε το κέντρο κλιματικής αλλαγής (CCC) ως κοινή δομή για όλες τις δράσεις που αναλαμβάνουν τα διάφορα τμήματα της τράπεζας σε θέματα κλιματικής αλλαγής. Έχοντας προϋπηρεσία επί τέσσερα και πλέον χρόνια στη βιώσιμη χρηματοδότηση στη Γενική Διεύθυνση Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σχέσεων, δέχθηκα με χαρά την ευκαιρία να λάβω μέρος σε αυτό το νέο εγχείρημα και να βοηθήσω τη νέα ομάδα να διαμορφώσει και να κατευθύνει το πρόγραμμα δράσεων της ΕΚΤ για το κλίμα. Δεδομένου ότι το κλίμα αφορά πολλούς τομείς, το κέντρο έχει οργανωθεί γύρω από έξι άξονες εργασίας που περιλαμβάνουν τις αντίστοιχες δράσεις της τράπεζας. Είμαι υπεύθυνος για τον άξονα εργασίας που αφορά τις ευρωπαϊκές και διεθνείς πολιτικές και τη ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Καθήκοντά μου είναι ο συντονισμός της συμβολής της ΕΚΤ στις πολιτικές της ΕΕ για το κλίμα, στη νομοθεσία για τη βιώσιμη χρηματοδότηση και στις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται σε διεθνείς φορείς όπως η G7 και G20. Μεγάλο μέρος της δουλειάς μου απαιτεί αλληλεπίδραση με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς. Ενδεικτικά, είμαι μέλος της Πλατφόρμας της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση, η οποία συμβουλεύει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή της Ταξινομίας της ΕΕ και της ατζέντας της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση. Η δουλειά στο κέντρο κλιματικής αλλαγής είναι πολύ ενδιαφέρουσα: συνδυάζει την ευελιξία και το ομαδικό πνεύμα μιας νεοφυούς επιχείρησης με την επίγνωση ότι εργαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τη μεγαλύτερη κοινωνική πρόκληση της εποχής μας.

Gijsbert ter Kuile, Επικεφαλής Ομάδας, Νομικός Σύμβουλος, Γραμματεία του Εποπτικού Συμβουλίου και Πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Δικτύου Ουράνιο Τόξο της ΕΚΤ

Ως νομικός σύμβουλος της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ συμβάλλω στην ασφάλεια και την ευρωστία των πιστωτικών ιδρυμάτων. Αυτό μου προσφέρει μεγάλη ηθική ικανοποίηση, διότι το έργο μου συμβάλλει σε ένα καλύτερο μέλλον για την Ευρώπη και τις επόμενες γενεές. Το ίδιο νιώθω και για το έργο μου στο Δίκτυο Ουράνιο Τόξο της ΕΚΤ, του οποίου είμαι Πρόεδρος. Μαζί με τα άλλα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του Δικτύου προσπαθούμε να επιτύχουμε τη δημιουργία ενός εργασιακού περιβάλλοντος στο οποίο οι συνάδελφοι ΛΟΑΤ+ θα αισθάνονται ευπρόσδεκτοι και αποδεκτοί και στο οποίο οι πολιτικές και οι κανόνες δεν θα αποκλείουν τα μέλη της ΛΟΑΤ+ κοινότητας.

Επιδιώκουμε επίσης ο χώρος εργασίας μας να σέβεται όλες τις πτυχές της διαφορετικότητας. Για να το επιτύχουμε, συνεργαζόμαστε με τα άλλα δίκτυα διαφορετικότητας της ΕΚΤ (που αφορούν ειδικότερα θέματα αναπηρίας, εθνότητας και πολιτισμού, γονέων και φύλου), καθώς και με την Επιτροπή Προσωπικού και τη Γενική Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού. Έχουμε τακτικές συναντήσεις και όλοι μαζί συμβάλλουμε στην ευαισθητοποίηση των συναδέλφων σε θέματα που άπτονται όλων των πτυχών της διαφορετικότητας – επειδή όλοι είμαστε διαφορετικοί. Όσον αφορά εμένα, αυτοπροσδιορίζομαι ως cis άνδρας, Ολλανδός με ινδονησιακές ρίζες, πολίτης της ΕΕ, ομοφυλόφιλος, δικηγόρος και γονέας.

Το Δίκτυο Ουράνιο Τόξο απευθύνεται ενεργά σε συναδέλφους από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες και τις εποπτικές αρχές. Η συμμετοχή είναι ανοικτή σε όλους όσοι εργάζονται για την ΕΚΤ, το ΕΣΚΤ και τον ΕΕΜ, είτε αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤ+ είτε όχι. Μαζί, οικοδομούμε ένα υπερήφανο, πολύχρωμο και ευρωπαϊκό μέλλον!

Ετήσιοι λογαριασμοί

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/annual-accounts/html/ecb.annualaccounts2021~5130ce3be2.el.html

Ενοποιημένος ισολογισμός του Ευρωσυστήματος της 31.12.2021

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/balance/html/ecb.eurosystembalancesheet2021~f9edd2ff57.el.html