Kryteria konwergencji
Sytuacja cenowa
Zapisy traktatowe
- Zgodnie z art. 140 ust. 1 tiret pierwsze Traktatu wymaga się:
„osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen”. - W art. 1 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji wymienionego w art. 140 ust. 1 Traktatu stwierdza się, że:
„Kryterium stabilności cen określone w artykule 140 ustęp 1 tiret pierwsze Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oznacza, że Państwo Członkowskie ma trwały poziom stabilności cen, a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą wskaźnika cen artykułów konsumpcyjnych na porównywalnych podstawach, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych”.
Sposób stosowania zapisów traktatowych
- „Średnią stopę inflacji, odnotowaną [...] w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie” oblicza się jako zmianę ostatniej dostępnej 12-miesięcznej średniej HICP (zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych) w relacji do średniej za poprzednie 12 miesięcy.
- W zastosowaniu koncepcji „co najwyżej trzech Państw Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen”, przyjętej do zdefiniowania wartości referencyjnej, wykorzystuje się nieważoną średnią arytmetyczną stóp inflacji trzech państw członkowskich o najniższym poziomie inflacji, chyba że stanowią one obserwacje odstające. Sytuację cenową w danym kraju uznaje się za obserwację odstającą, jeżeli jego stopa inflacji jest znacznie niższa od stóp inflacji pozostałych państw członkowskich z powodu kumulacji różnych czynników specyficznych dla tego kraju (por. Raport o konwergencji, EBC, 2010).
Sytuacja finansów publicznych
Zapisy traktatowe
- Zgodnie z art. 140 ust. 1 tiret drugie Traktatu wymaga się:
„stabilnej sytuacji finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu budżetowego w rozumieniu artykułu 126 ustęp 6”. - W art. 2 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji wymienionego w art. 140 ust. 1 Traktatu stwierdza się, że kryterium to:
„oznacza, że w czasie badania Państwo Członkowskie nie jest objęte decyzją Rady zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego Traktatu, stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu”.
Procedura nadmiernego deficytu
Procedurę nadmiernego deficytu definiuje art. 126. Zgodnie z art. 126 ust. 2 i 3 Komisja Europejska opracowuje sprawozdanie w sprawie nadmiernego deficytu, jeśli państwo członkowskie nie spełnia wymogów dyscypliny budżetowej, w szczególności kiedy:
- stosunek planowanego lub faktycznego deficytu sektora finansów publicznych do PKB przekracza wartość odniesienia (zdefiniowaną w Protokole w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu jako 3% PKB), chyba że:
- stosunek ten znacznie i stale się zmniejszał i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia lub
- przekroczenie wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, a stosunek ten pozostaje bliski wartości odniesienia;
- stosunek długu publicznego do PKB przekracza wartość odniesienia (zdefiniowaną w Protokole w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu jako 60% PKB), chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża do wartości odniesienia w zadowalającym tempie.
Zapisy dodatkowe
- Komisja Europejska w swoim sprawozdaniu uwzględnia to, czy deficyt finansów publicznych przekracza publiczne wydatki inwestycyjne, oraz wszelkie inne istotne czynniki, w tym średniookresową sytuację gospodarczą i budżetową danego państwa członkowskiego.
- Komisja może także opracować sprawozdanie, jeśli uzna, że w państwie członkowskim mimo spełnienia wymagań wynikających z podanych kryteriów istnieje ryzyko nadmiernego deficytu. Sprawozdanie Komisji jest opiniowane przez Komitet Ekonomiczno-Finansowy.
- Na koniec zgodnie z art. 126 ust. 6 Rada UE – na podstawie zalecenia Komisji, po rozważeniu ewentualnych uwag danego państwa członkowskiego i dokonaniu ogólnej oceny – decyduje, czy w państwie tym istnieje nadmierny deficyt; decyzja zapada większością kwalifikowaną z wyłączeniem zainteresowanego państwa.
Kwestie proceduralne i sposób stosowania zapisów traktatowych
Na potrzeby oceny konwergencji Europejski Bank Centralny wyraża opinię na temat sytuacji finansów publicznych. W aspekcie trwałości tej sytuacji EBC bada przede wszystkim główne wskaźniki budżetowe za analizowany okres oraz perspektywy finansów publicznych i związane z nimi wyzwania, koncentrując się na powiązaniach w kształtowaniu się deficytu i długu.
Sytuacja kursowa
Zapisy traktatowe
- Zgodnie z art. 140 ust. 1 tiret trzecie Traktatu wymaga się:
„poszanowania zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do euro”. - W art. 3 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji wymienionego w art. 140 ust. 1 Traktatu stwierdza się, że:
„Kryterium udziału w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, określonego w artykule 140 ustęp 1 akapit trzeci wspomnianego Traktatu, oznacza, że Państwo Członkowskie stosowało normalne granice wahań, przewidziane w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem. W szczególności Państwo Członkowskie nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec euro z własnej inicjatywy przez ten sam okres”.
Sposób stosowania zapisów traktatowych
W Traktacie mowa jest o kryterium udziału w mechanizmie kursowym ERM II (wprowadzonym w styczniu 1999 r. w miejsce ERM).
- Po pierwsze, EBC ocenia, czy dany kraj uczestniczył w ERM II „przynajmniej dwa lata przed badaniem”, zgodnie z Protokołem (nr 13).
- Po drugie, ocena stabilności kursu danej waluty wobec euro skupia się na tym, czy kurs ten był blisko kursu centralnego ERM II, z uwzględnieniem czynników, które mogły prowadzić do aprecjacji waluty; takie samo podejście stosowano w przeszłości. Na ocenę stabilności kursu nie wpływa szerokość pasma wahań w ramach ERM II.
- Po trzecie, kwestię braku „poważnych napięć” rozstrzyga się zwykle przez badanie stopnia odchylenia kursu wobec euro od parytetu centralnego w ramach ERM II. Wykorzystuje się do tego takie wskaźniki jak zmienność kursu walutowego wobec euro oraz różnice między krótkoterminowymi stopami procentowymi w danym kraju i w strefie euro oraz ich przebieg w czasie; analizuje się także, jaką rolę w stabilizacji waluty odegrały interwencje walutowe i międzynarodowe programy pomocy finansowej.
Sytuacja w zakresie długoterminowych stóp procentowych
Zapisy traktatowe
- Zgodnie z art. 140 ust. 1 tiret czwarte Traktatu wymagany jest:
„trwały charakter konwergencji osiągniętej przez Państwo Członkowskie objęte derogacją i jego udziału w mechanizmie kursów wymiany walut, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych”. - W art. 4 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji wymienionego w art. 140 ust. 1 Traktatu stwierdza się, że:
„Kryterium konwergencji stóp procentowych określone w artykule 140 ustęp 1 tiret [czwarte] wspomnianego Traktatu oznacza, że w ciągu jednego roku przed badaniem Państwo Członkowskie posiadało średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych”.
Sposób stosowania zapisów traktatowych
- Po pierwsze, „średnią nominalną długoterminową stopę procentową” odnotowaną „w ciągu jednego roku przed badaniem” oblicza się jako średnią arytmetyczną za ostatnie 12 miesięcy, za które dostępne są dane o inflacji HICP.
- Po drugie, w zastosowaniu koncepcji „trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach”, przyjętej do zdefiniowania wartości referencyjnej, wykorzystuje się nieważoną średnią arytmetyczną długoterminowych stóp procentowych tych samych trzech państw członkowskich, co przy obliczaniu wartości referencyjnej dla kryterium stabilności cen. Stopy procentowe mierzy się na podstawie zharmonizowanych długoterminowych stóp procentowych – wskaźnika opracowanego na potrzeby oceny konwergencji.